Çin’in güçlü muhalefetini ve ciddi temsillerini göz ardı eden ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi, 2 Ağustos’ta “Asya Turu” kapsamında Tayvan’ı ziyaret etti. Çin Dışişleri Bakanlığı bu ziyarete tepki olarak 5 Ağustos tarihinde 8 başlık altında toplanmış bir karşı önlem önlem paketi açıkladı (Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 2022). Bahsedilen karşı önlemler kapsamında Çin, ABD ile ortaklığı dahilindeki iklim değişikliği ile mücadele konusundaki görüşmeleri durdurma kararı aldı.
Çin’in iklim görüşmeleri hususundaki tavrı net olmamakla birlikte, çok yönlü bir kriz durumu yarattı. Pekin’in ısrarla savunduğu “Tek Çin” politikası ve tüm yaptırım çağrılarına rağmen gerçekleştirilen ziyaret, ABD-Çin ilişkilerinin yumuşak denge unsuru olarak kabul edilen iklim değişikliği ile mücadele konusunun siyasallaştırılmasına neden oldu.
Son yıllarda, iklim değişikliği ve temiz enerji ile ilgili politika tartışmalarında, Dünyada Çin’den sonra en çok sera gazı salınımına sebep olan ABD, iklim değişikliği ile mücadelede Çin’in stratejik bir ortağı haline geldi. Yakın zamana kadar ikili ilişkilerin güçlü ve birleştirici bir unsuru olan İklim değişikliği, hem üst düzey etkileşimler hem de iki ülke arasındaki ticari engeller ve uluslararası güvenlik dahil olmak üzere hassas konuların tartışılması için bir ortam oluşturdu. Böylece iklim değişikliği, dünyanın en büyük iki ekonomisi arasındaki muhtemel çatışmanın önlenmesinde diplomatik bir araç teşkil etti (CSIS, 2017).
İki ülke arasındaki iklim değişikliği tartışmaları, ABD Başkanı Joe Biden’ın Ocak 2021’de göreve başlamasıyla yoğunlaştı. ABD iklim elçisi John Kerry, Nisan 2021 tarihinde Çin’in iklim değişikliği temsilcisi Xie Zhenhua ile görüşerek Biden yönetiminin Çin’i ziyaret eden ilk üst düzey üyesi oldu. Bunu Eylül ayında ikinci bir gezi izledi ve Birleşik Krallık’ın Glasgow şehrinde Kasım 2021 tarihinde gerçekleştirilen COP26 İklim Değişikliği Konferansı çerçevesinde iki ülke, emisyon azaltımı için standartlar belirlemek, karbon yakalama ve depolama teknolojilerini uygulamak ve metan emisyonlarını ölçmek ve kontrol etmek de dahil olmak üzere 2020’lerde yoğunlaşan iklim değişikliği odaklı eylemler için ortak bir deklarasyon imzaladı. Kerry ve Xie, Mayıs ayında Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda tekrar bir araya geldi (Nature, 2022).
Aylarca süren hazırlık görüşmelerinden sonra, politika yapıcıların ve iklim uzmanlarının iklim değişikliği ile çeşitli konularda iş birliğini tartışmak üzere Eylül ayında ilk resmi toplantılarını yapmaları beklenmekteydi. Ancak yaşanan diplomatik kriz, ABD-Çin İklim Değişikliği Çalışma Grubu’nu askıya almasına neden oldu. Pelosi’nin bir Kongre heyeti ile birlikte Tayvan’ı ziyaret etmesi ve “Muhtemel bir saldırı halinde Tayvan’ın bağımsızlığının/özgürlüğünün desteklenmesi” sözü vermesi Çin’i rahatsız etti. Tayvan’ı Çin’in bir parçası olarak gören Çin hükümeti, benzeri görülmemiş bir şekilde Tayvan’a deniz ve hava askeri tatbikatları gerçekleştirdi. Çin’in askeri ve yasal işbirliğinin yanı sıra iklim değişikliği görüşmelerinin askıya alındığını yayınladığı bildirisi sonrasında, Çin ile görüşmelere öncülük eden ABD’li iklim elçisi John Kerry, bu durumun “hem hayal kırıklığı hem de yanlış yönlendirilme” olduğunu ifade etti. Kerry, iklim görüşmelerini jeopolitik ve insan hakları tartışmalarından ayrı tutmaya çalışarak, “birlikte iklim eylemine öncülük etmezsek tüm dünyanın sonuçlarına katlanacağını” dile getirdi. Asia Society düşünce kuruluşundan Thom Woodroofe ise, iklim alanının askıya alınmasını “büyük bir hayal kırıklığı” olarak nitelendirdi (Climate Change News, 2022).
Kasım ayında Mısır’da gerçekleştirilecek olan kritik Birleşmiş Milletler COP27 Konferansı’ndan birkaç ay önce yaşanan, dünyanın en çok karbon salınımı gerçekleştirilen iki ülkesi arasındaki genellikle kırılgan olan işbirliğini rayından çıkarmakla tehdit eden kriz, iklim diplomatlarını teyakkuza geçirdi. Deneyimli iklim diplomatları, artan küresel ısınmayı önlemeye yardımcı olmak için müzakerelerin hızlı bir şekilde yeniden başlatılmasını gerektiğini ifade etti. Buna ek olarak iklim uzmanları ise, dünyadaki sera gazı salınımlarının yaklaşık %40’ından birlikte sorumlu olan ABD ve Çin’in güçlü bir eylemi olmadan, küresel ısınmadan kaçınma umudunun çok az olduğunu belirtti (Guardian, 2022).
Son yıllarda gerek küresel siyasette gerekse de küresel ekonomide rekabet içerisinde olan iki ülkenin yaşadığı diplomatik krizin, uluslararası arenada bugüne kadar farklı açılardan sonuçlarıyla karşı karşıya kalındı ve bu devam edecek gibi görünmektedir. Pelosi’nin Tayvan ziyareti Çin açısından, iç işlerine müdahale ve toprak bütünlüğüne karşı bir eylem olarak nitelendirildi. ABD ise demokrasi ve insan hakları çerçevesinde, Çin’in Tayvan politikasına yönelik eleştirel bir tutum sergilemekte. İkili ilişkilerin seyri henüz öngörülememekle birlikte, Çin’in bir misilleme olarak yayınladığı bildirgede iklim değişikliği ile mücadele konusuna yer vermesi, pek çok açıdan krizin boyutunu ve derinliğini ortaya koymakta.
Sonuç olarak, iklim değişikliği ile mücadele gibi küresel bir ortak tehdit niteliği taşıyan konuların siyasallaştırılması, iklim zirvesi öncesinde endişe yaratmaktadır. Ayrıca 2015 Paris İklim Anlaşması ve 2021 Glasgow iklim müzakereleri gibi küresel ortak çabalara da zarar verebilecek niteliktedir. Bu nedenle iki ülke, aralarındaki angajmanı dengeleyebilecek olan iklim konusunu, siyasallaştırmaktan ve bir misilleme unsuru olarak kullanmaktan kaçınmalıdır.
Yonca DEMİR
Kaynakça
Climate Change News. (2022, 11 Ağustos). US – China climate working group cancelled after Pelosi’s Taiwan visit. https://www.climatechangenews.com/2022/08/08/us-china-climate-working-group-cancelled-after-pelosis-taiwan-visit/
CSIS. (2022, 9 Ağustos). Parallel Perspectives on the Global Economic Order. Center for Strategic and International Studies. https://www.csis.org/analysis/parallel-perspectives-global-economic-order
Guardian. (2022, 8 Ağustos). What does the US-China row mean for climate change?.The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2022/aug/05/what-does-the-us-china-row-mean-for-climate-change-taiwan
Nature. (2022, 11 Ağustos). Will a freeze in US–China climate talks threaten global action?. Nature. https://www.nature.com/articles/d41586-022-02169-x
The Ministry of Foreign Affairs Announces Countermeasures in Response to Nancy Pelosi’s Visit to Taiwan (2022, 5 Ağustos). The Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/202208/t20220805_10735706.html
The Diplomat. (2022, 7 Ağustos). US-China climate working group cancelled after Pelosi’s Taiwan visit. Climatechangenews. https://www.climatechangenews.com/2022/08/08/us-china-climate-working-group-cancelled-after-pelosis-taiwan-visit/
