Farklı Bir Savaş
Rusya, Ukrayna’da işgale başlarken, ilk etapta Kiev’i ve ülkenin bütün altyapı hizmetlerini hızlı bir şekilde ele geçirmeyi amaçlamıştı. Bu amaçla hızlı bir şekilde hareket ederek Ukrayna’da yaratacağı bir şok dalgasıyla halkın boyun eğmesini sağlayacaktı. Fakat Rusya’nın 24 Şubat 2022’de başlayan Ukrayna’ya saldırısının Putin’in planladığı gibi gitmediği şu aşamada açık bir şekilde görülmektedir. Putin bugün Ukrayna’da, ABD’nin demokrasi ihraç etmek üzere müdahalede bulunduğu ülkelerde saplandığına benzer bir bataklığa saplanmıştır. Rusya-Ukrayna Savaşı’nda, tamamen aynı olmasa da, dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan savaşlarda yaşanan sorunların aynılarını görmek kaçınılmaz olacaktır. Savaşın ilk gününden itibaren görülen can kayıpları, mülteci ve sığınmacı krizi, insan hakları ihlalleri, terör faaliyetleri, vb. olaylar Ukrayna Savaşı bitinceye kadar devam edecektir ve etkileri savaş bittikten sonra bile uzunca bir süre kendini gösterecektir. Bu aşamada anlaşılması gereken şey: Ukrayna’da yaşanan savaş, kendine has yönleri olsa da, dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan herhangi bir savaştan farklı değildir.
Ukrayna’daki Savaş’ın kendine has doğası hakkında en çok tartışılan konulardan biri mülteci ve sığınmacı kriziyle ilgilidir. BMMYK verilerine göre 2021’in sonundan bugüne kadar çatışmalar nedeniyle 850.000’den fazla yerinden edilmiş, 5.000 mülteci ve 36.000 vatansız olmak üzere Ukrayna’da yaklaşık üç milyon kişinin insani yardıma ihtiyacı vardır (Ukraine, 2022). Avrupa ülkeleri, savaşın başlangıcından itibaren, büyük bir insani dayanışma göstererek Ukraynalı mülteci ve sığınmacılara kucak açtılar. Doğu Avrupa başta olmak üzere bütün Avrupa 2 milyondan fazla mülteci ve sığınmacıya, sadece 12 gün gibi kısa bir süre içinde, yer verdi (News Comment: UNHCR’s Grandi praises Europe’s welcome for Refugees fleeing Ukraine, 2022). Bu durum, Avrupa’nın mülteci ve sığınmacılara çifte standart uygulamakla suçlanmasına neden oldu. Avrupa’nın 2011 Arap Baharı’nın neden olduğu göçmen krizinde izlediği politikalar bu suçlamalar için temel kaynak oldu.
On yıldan uzun bir süredir dünyanın en büyük mülteci krizi haline gelen Arap Baharı sürecinde milyonlarca Suriyeli sınırları aşarak ülkelerini terk etmek zorunda kalmıştır. Arap Baharı sürecinde ve sonrasında sadece Suriye’de 13 milyon 400 bin kişi insani yardıma ve koruma yardımına ihtiyaç duymuştur. Bu insanlardan 6 milyon 600 bin kişi ülkeden kaçmak zorunda kalmıştır. Suriye’nin komşu ülkesi olan ve Avrupa ülkeleri ile sınırı bulunan Türkiye, 3 milyon 600 binden fazla Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır (Syria Emergency, 2021). Suriyeliler için Türkiye daha çok bir transit ülke olarak görülmüştür. Avrupa’yla olan sınırına güvenerek Türkiye’ye geçen Suriyeliler, ülkede büyük bir mülteci krizine neden olmuşlardır. Bu ortamda Avrupa, mültecileri tutması için Türkiye’yle çeşitli anlaşmalar yapmıştır ve bu dönemde izlediği politikalarla “Kale Avrupası” söyleminin güçlenmesine neden olmuştur (Bostancı, 2018). Avrupa, izlediği bu politikaları güvenlik endişeleriyle ilişkilendirmiştir. Zaten güvenlik odaklı göç politikaları, AB başta olmak üzere bütün dünyada “az göç, çok entegrasyon” temelinde şekillenmektedir (Canatan, 2013, s. 319). Bugün ise Avrupa, bir bütün olarak herhangi bir şart ileri sürmeden, güvenlik endişesi duymadan, bütün Ukraynalılara ev sahipliği yapmaya hazır olduğunu dile getirmektedir. Avrupa’nın bu tepkisi, Ortadoğu’dan gelen göç dalgasına gösterdiği tepkisiyle çelişiyor.
Avrupa’nın Ukrayna Savaşı’nda yaşanan mülteci krizine tepkisi neticesinde Ortadoğu ülkeleri, sert havalarda günlerce yürüyen veya Avrupa sınırlarını aşmaya çalışırken tehlikeli deniz geçişlerinde hayatlarını kaybeden mültecilere karşı Avrupa’nın sınır güvenlik politikalarının sertliğini hatırladılar (Hankir & Rabah, 2022). Avrupa’nın iki farklı topluma yönelik farklı sınır güvenlik politikalarıyla hareket etmesi Avrupa’nın insani değerlerinin çifte standartlılığı konusunda tartışmalar yaratmaktadır.
Çifte Standart Mı?
Medya uzmanları, gazeteciler ve siyasi şahsiyetler, Ukrayna Savaşı’ndaki söylemleriyle özellikle sosyal medya kullanıcılarından büyük tepki topladılar (Aljazeera, 2022). Bu tepkilerin temelinde Richard Gilbert’ın da sorduğu “Avrupa tarafından insan olarak kabul edilmek ve sınırları geçmek için mavi gözlü ve sarı saçlı olmak mı gerekiyor?”, “Bir mültecinin dini ve ten rengi onun Batı ülkeleri tarafından mülteci, göçmen, sığınmacı olarak kabul edilmesinde belirleyici faktörler mi?”, “İnsanların değerleri konusunda bir hiyerarşi mi var?” sorulara aranan cevaplar yatmaktadır (Ukraine: Racism in reporting, 2022). Aranan cevaplar, Avrupalı insanların Ukraynalı halkı sahiplenirken kullandıkları dilden kaynaklanmıştır. Avrupa’nın birçok yerinden insan, Ukraynalıları kucaklarken onları belli kalıplar içine alarak tanımladılar. Öne çıkan tanımlamalarda Ukraynalılar “mavi gözlü ve sarı saçlı”, “zengin insanlar”, “Ortadoğu’nun fakir halkı gibi olmayanlar”, “uygar ulus” şeklinde ele alınmışlardı (TRTWorld, 2022). Bütün bu tanımlamalar Ukraynalıların “öteki” göçmenlerle, büyük oranda Ortadoğu’dan gelenlerle, bir kıyaslamaya tabi tutulduklarını gösterdi.
Her şeye bir bütün olarak bakıldığında Avrupa’nın “insan” olarak tanımladığı şeyi bir hiyerarşiye tabi tuttuğu görülmektedir. H. A. Hellyer’ın (NowThisNews, 2022) söylediğinin aksine Avrupa’nın uyguladığı bu hiyerarşi oldukça büyük bir etkiye sahiptir ve küçük bir kesimin fikirlerini temsil etmemektedir. Çünkü bugüne kadar Ukraynalı ve beyaz olmayan hiçbir halk Avrupa’nın ve İngiltere’nin vize politikalarından bu ölçüde faydalanamamıştır. Bu nedenle Ukrayna Savaşı, Avrupa’nın “insanı” sahiplenirken gösterdiği tutumdaki hiyerarşiyi göstermesi açısından önemlidir.
Göçmen mi, Savaşçı mı?
Uluslararası lejyondan askerlerin ve Private Military Company (PMC) şirket çalışanlarının da Ukrayna’da aktif olarak yer almaya başladığı biliniyor. Avrupa’dan binlerce kişinin macera arayışı, kimlik krizi, hilafet çağrısı gibi birçok motivasyonla Suriye İç Savaşı’na katılımı uluslararası radikalleşme ve terörizm krizinin tırmanmasına neden olmuştu. Şimdi uzmanlar Rusya’nın Ukrayna işgaline katılan yabancı savaşçıların da benzer sorunların doğmasında rol oynayabileceklerine inanıyorlar (Çelik, 2022). Buna rağmen daha önce de söylendiği gibi Ukrayna Savaşı’nda da benzer sorunlar yaşanacak olsa da yabancı savaşçıları görmek kaçınılmaz olacaktır. Burada ilginç olan Avrupa ülkelerinin bu savaşçılara karşı takındığı tutumla ilgilidir.
İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss Ukrayna Devlet Başkanı Viladimir Zelenskiy’nin insanların “uluslararası lejyona” katılımı için yaptığı çağrıya destek vereceğini açıklamıştır. İngiliz polisi, daha önce Esad’a karşı savaşmak için Suriye’ye gidecek vatandaşlarının dönüşte tutuklanacakları uyarısında bulunmuştu (Avrupa’nın Ukraynalı mültecilere sınırlarını açmasına Suriyelilerden ‘çifte standart’ eleştirisi, 2022). Bugün ise Ukrayna Savaşı’na katılmak için dünyanın birçok yerinden yabancı savaşçıların bölgeye gelmesi bir kahramanlık gösterisine dönüştürülebiliyor.
Avrupa, Ortadoğu halklarını göçmen, mülteci, sığınmacı olarak alırken sınır güvenlik politikalarını öne sürerken Ortadoğu’dan Ukrayna’ya savaşçı ihraç ettiğinde bunu insani bir temele oturtmaya çalışabiliyor. Bu bakımdan göçmen halklar, yine, Avrupa’nın can sıkıcı işlerini yürütmek üzere kullanıldıklarında yüceltildiklerini düşünebiliyorlar. Bu durum Ortadoğu halklarının Batı’ya yaklaşımlarında şüpheci davranmalarına neden olabilmektedir. Batı ülkelerinin hareketlerinin büyük oranda dini temellere dayandığını düşünmeleri de Ortadoğu’daki Müslümanların radikal İslami faaliyetlere yönelmelerine neden olabilmektedir. Çünkü AB ve ABD bu halkları sadece dışlamakla kalmıyorlar ayrıca bu halklara uygulanan şiddetin her türüne de genel olarak tepkisiz kalıyor.
Suriye’de Putin, Esad rejimiyle ortak hareket edip insanlar üzerinde kimyasal silahlar kullandığında ve ABD’nin sözde kırmızı çizgisini geçtiğinde bugün Ukrayna’daki işgaldeki tepki gösterilmemişti. ABD ve AB Ortadoğu ülkelerinde Rusya’nın gerçekleştirdiği ihlallere bugün Ukrayna’da gösterdikleri tepkiyi göstermiş olsalardı Putin, bu savaştaki kadar yürekli bir çıkış yapamayacaktı.
Ukrayna-Rusya savaşına kadar Ortadoğu halklarının Avrupa’ya geçişlerini ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel temellere oturtan Avrupa, yeni durumu nasıl savunacağını şimdiden belirlemelidir. Fakat Avrupa’nın bu savunmayı oluştururken dikkatli olması gerekecektir. Çünkü homojen bir yapıdan oluşmayan Avrupa Birliği ülkelerinin kendilerinden farklı bir ulus olan Ukraynalıları kitlesel bir şekilde kolayca kabul ederken, Ortadoğu ülkelerinden gelen göçmenlere yönelik yaklaşımlarını oryantalist temellere oturtmadan savunmaları mümkün olmayacaktır.
Hicran ÇOKYAMAN
Kaynakça
Aljazeera. (2022, 27 Şubat). ‘Double standards’: Western coverage of Ukraine war criticised. https://www.aljazeera.com/news/2022/2/27/western-media-coverage-ukraine-russia-invasion-criticism adresinden alındı
Avrupa’nın Ukraynalı mültecilere sınırlarını açmasına Suriyelilerden ‘çifte standart’ eleştirisi. (2022, 03 06). https://tr.euronews.com/2022/03/06/avrupa-n-n-ukraynal-multecilere-s-n-rlar-n-acmas-na-cifte-standart-elestirisi adresinden alındı
Bostancı, M. (2018). Avrupa ve Göç: Suriyeli Sığınmacılar Perspektifinden Avrupa Birliği’nin Göç Olgusuna Yaklaşımı. (SADAB, Dü.) SADAB I. Uluslararası Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Sempozyumu 28-30 Nisan.
Canatan, K. (2013). Avrupa Toplumlarının Göç Algıları ve Tutumları: Sosyolojik Bir Yaklaşım. Sosyoloji Dergisi, 3(27), 317-332.
Çelik, E. (2022, 08 Mart). Ukrayna’da yabancı savaşçılar ve yeni güvenlik tehditleri. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/ukraynada-yabanci-savascilar-ve-yeni-guvenlik-tehditleri/2527543 adresinden alındı
Hankir, H., & Rabah, H. (2022, 02 Mart). Arab refugees see double standards in Europe’s embrace of Ukrainians. https://www.reuters.com/world/arab-refugees-see-double-standards-europes-embrace-ukrainians-2022-03-02/ adresinden alındı
News Comment: UNHCR’s Grandi praises Europe’s welcome for Refugees fleeing Ukraine. (2022, 08 Mart). https://www.unhcr.org/news/press/2022/3/62278f8e4/news-comment-unhcrs-grandi-praises-europes-welcome-refugees-fleeing-ukraine.html adresinden alındı
NowThisNews. (2022, 02 Mart). Hypocritical Media Coverage of Ukraine vs. the Middle East. https://www.youtube.com/watch?v=2z9UyPurVok adresinden alındı
Syria Emergency. (2021, 15 Şubat). UNHCR The UN Refugee Agency: https://www.unhcr.org/syria-emergency.html adresinden alındı
TRTWorld. (2022, 28 Şubat). ‘Biased’ media coverage on Russia-Ukraine tension sparks outrage. https://www.youtube.com/watch?v=XxaESrtO3oQ adresinden alındı
Ukraine. (2022, 08 Mart). https://www.unhcr.org/ukraine.html adresinden alındı
Ukraine: Racism in reporting. (2022, 08 Mart). https://www.instagram.com/tv/Ca0CFLujAkZ/?utm_medium=copylink adresinden alındı
