Bu röportaj Interpol Daire Başkanlığı Görevinde Bulunmuş Emekli Emniyet Genel Müdürü Sayın Yusuf Vehbi Dalda ile Interpol ve İstihbarat Faaliyetleri üzerine yapılmıştır.
1. Emniyet güçlerinin istihbarat faaliyetlerine yaklaşımı ile ulusal/uluslararası istihbarat servislerinin istihbarat faaliyeti algısı arasında nasıl bir fark olduğunu düşünüyorsunuz?
Özünde teknik olarak bir fark bulunmamaktadır. Ancak her bir kurum kendi kuruluş amaç ve belirlenen faaliyet alanıyla ilgili çalışmalar yaparlar. Ulusal ve uluslararası alandaki çalışmalar konu ve yer ve alan açısından farklılık gösterdiği için doğal olarak bu birimlerin organizasyonu ve işleyişi de farklılık gösterir.
2. Bu kapsamda Türkiye’de kolluk kuvvetlerince elde edilen istihbarat verilerinin değerlendirilmesi süreci ile Interpol gibi uluslararası organizasyonların bilgiyi değerlendirme süreci arasında farklar bulunduğunu düşünüyor musunuz?
Doğal olarak böyle bir farklılık mevcuttur. Türkiye’deki veya herhangi bir devletin kolluk kuvvetleri öncelikli olarak yurt içinde işlenecek suçları önleme ve faillerinin yakalanması yönündeki çalışmaları sürdürürler. Suçun mahiyetine göre uluslararası bir nitelik olduğu zaman da ise Interpol ve uluslararası organizasyonlarla işbirliği yapılabilir.
3. İstihbarat ve araştırma faaliyetlerinin yürütülmesinde ülkenin sosyolojik yapısının önemli olduğunu düşünüyor musunuz? Bu bağlamda Türkiye’de “istihbaratçı”, “muhbir” gibi kavramların olumsuz imaj yaratan kavramlar olarak görülmesini nasıl yorumlarsınız?
Bu tür faaliyetleri yürütürken ülkenin sosyolojik yapısı gibi pek çok faktör rol oynamaktadır. Bu faaliyetler yasalar çerçevesinde yürütüldüğü ve gerekli idari ve adli denetimler yapıldığı sürece herhangi bir olumsuzluk olduğu değerlendirilemez. Zira bunlar, tarihten günümüze suçları önleme ve suçluların yakalanması ve adalete teslim edilmesindeki en önemli metotlardan biridir. Her kavramda olduğu gibi, maalesef zaman zaman karşılaşılan şu veya bu şekilde suistimal edilmesi vatandaşlarda olumsuz etki yaratabilir.
4. Araştırma ve istihbarat faaliyetlerinin sivilleştirilmesi noktasında uluslararası örneklerle kıyaslandığında Türkiye’nin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu hizmetler özelliğine göre sivil ve yeri geldiğinde diğer resmi görevlilerce yürütülür. Aşağı yukarı tüm ülkelerde bu ilkeler geçerlidir. Sonuçta bir bilgiye erişmek için o ortama ulaşabilecek durumda olabilmek gerekir. Tarihsel süreçte bunların her biri kullanılmış ve kullanılmaktadır.
5. İnterpol denildiği zaman genel anlamda bilinen istihbarat kavramlarından farklı olarak karşımıza suç istihbaratı kavramı çıkmaktadır. Genel istihbarat kavramı ile suç istihbaratı arasında ne gibi bir fark mevcuttur? Suç istihbaratının analiz süreci hakkında bilgi verebilir misiniz?
Genel olarak istihbarat tabiri kullanılsa da bu bir tür suçu önleme, suçluyu yakalamak için bilgi derleme faaliyetidir. Interpol, Interpol Ana Tüzüğü ve diğer uluslararası anlaşmalar çerçevesindeki sadece kriminal suç faaliyetleriyle ilgili ve genelde üye ülkeler arasında gönüllü bilgi paylaşımıdır. Tüzüğe göre; dini, siyasi ve askeri mahiyetteki konularla ilgilenmez. Doğal olarak genel istihbarat daha geniş bir kavramdır. Kriminal Suç istihbaratında somut olaylara dayalı verilere göre analiz yapılır.
6. İstihbarat örgütleri gelişen teknolojiye en hızlı ayak uydurmak zorunda olan kurumlardır. Yeni teknolojilerin icadı, istihbarat tekniklerini sizce ne yönde etkilemiştir, günümüzde insan istihbaratına verilen önemin azaldığından söz edebilir miyiz?
Hayatın genel akışı içinde, tüm faaliyetlerde olduğu üzere, bilgi toplama ve suçlarla mücadelede de başta iletişim, bilişim ve benzeri tüm teknolojik cihazlar kullanılır. Hatta bunların bazıları sırf bu amaçlar için icat edilir. Bunlar, suçu önleme ve yakalamada önemli bir faktör olan hızlı ve vakitli hareketi sağlar. Bir örnek vermek gerekirse, sanıyorum 1994 veya 95 yılındaydı, bir bankayı dolandırıp uçakla yurt dışına kaçmakta olan kişi, hızlı bir iletişimle, uçak daha havada iken ilgili ülke yetkilileriyle yapılan haberleşmeyle, uçak alana iner inmez yakalanması söz konusu olmuştu. Ancak sonuçta, yine bu cihazları kullanan insanlar olduğu ve veriler de konunun uzmanı kişilerce değerlendirilip ona göre hareket planı belirlendiğinden, insan unsuru her zaman ön plandadır.
7. İnterpol’ün şu anda 190 civarında üye ülkesi olduğu ve terörizm faaliyetlerinin Interpol tarafından ele alındığı bilinmektedir. Ancak terörizm konusunda uluslararası bir standart tanımı bulunmamakta ve ülkeler ulusal düzeyde terörizm kavramını ele almaktadırlar. Interpol terör eylemlerinde bu farklılığı nasıl aşmakta ve bu anlamda bir ülkenin ulusal terör sorunlarına nasıl bir destek sunmaktadır?
Doğrudur, maalesef ulusal planda olduğu üzere, uluslararası planda suç tanımıyla ilgili her konuda tam mutabakat olunamamaktadır. Terör ve terörizm de bunlardan biridir. Yine de ortak yönler bulabilmek için bazı kriterler belirlenmeye çalışılmıştır ve bu şekilde iş birliği sürdürülmeye gayret edilmektedir. Burada bir hususu da iyi vurgulamak gerekir, neticede Interpol iş birliğinin yapılmasını sağlayan bir mekanizmadır. Uluslararası suç ve suçlularla mücadele için yapılan uluslararası çok taraflı ve ikili adli yardım ve iade anlaşmaları mevcuttur. Uluslararası düzeyde aranan bir suçlunun, herhangi bir ülkede izinin tespit edilmesi halinde, ki buraya kadar Interpol çerçevesinde polisiye iş birliği sağlanır, yakalanması ve talep eden ülkeye iadesi o ülkenin önce Adalet Bakanlığı, sonra da Dışişleri Bakanlığı/Hükümetin sorumluluğundadır. Anlaşmalarda belirlenen belli maddeler çerçevesinde bazı suçluların iadesi yapılmamaktadır. Örneğin; suçlunun yakalandığı ülkede idam cezası yoksa idam cezası olan bir ülkeye iade yapılmaz. Bu tür uygulamalar bazen her ülke tarafından yapılmaktadır. Hemen hemen hiçbir ülke kendi vatandaşını başka bir ülkeye iade etmez, gerekli şartlar oluşursa, ülkede yargılama yapar.
Özge Nur ŞAFAK, Müge ŞAHİNOĞLU, Buğra ÇELİKBİLEK
İstihbarat Çalışmaları Staj Programı
