Yemen, son aylarda kitlesel katılımlı ve toplumun birçok kesiminden desteklenen rejim karşıtı gösteri ve eylemlere sahne olmaktadır. Tunus devriminden iki hafta önce Cumhurbaşkanı Abdullah Salih’in ömür boyu iktidarda kalmasını sağlayacak Anayasa değişikliği parlamentonun gündemine alınırken Mart ayına gelindiğinde ise hem hükümet istifa ettirilmiş hem de Abdullah Salih 2011 yılı içinde iktidarı bırakacağını açıklamak zorunda kalmıştır. Ordunun üst düzey generallerinin muhalefetin safına geçtiği günlerde bir açıklama yapan Cumhurbaşkanı Salih Yemen’in Tunus ve Mısır’a benzemediğini belirtmiş ve iç savaş olasılığını gündeme taşımıştır. Buna karşın muhalefet liderleri ise tek çözümün Abdullah Salih’in derhal çekilmesi olduğunu ifade etmişlerdir. 2011 yılı içinde çekileceğini açıklamasına karşın muhalefet liderlerinden Yasin Numan Başkan’ın hemen çekilmesi gerektiğini ve eylemleri görevi bırakana kadar sürdüreceklerini açıklamıştır. [1] Aynı zamanda Haşhid kabileler konfederasyonu liderleri de Salih’e verdiği desteği çekmişlerdir. Yönetiminin kitlesel gösterileri bastırmak için güç kullanması Abdullah Salih’in hem içeride hem de dışarıda meşruiyetini ve desteğini yitirmesine yol açarken bazı kabilelerin ise muhalefet liderlerini ülkenin birliğini parçalamakla suçlaması dikkat çekicidir. Bu kapsamda Hutsilerin ve Güney illerindeki aşiret ve sosyalist grupların yanı sıra Yemen’de en önemli kabilelerden olan Haşhid ve Bakil aşiret konfederasyonlarından bazı güçlü kabilelerin Abdullah Salih rejimine verdiği desteği çekmesi önemlidir. Buna karşın her iki kabile konfederasyonundan Abdullah Salih’i destekleyen bazı kabilelerin de bulunduğuna dikkat çekmek gerekir. Nitekim ordu ve kabile desteğinin azalması sonucunu hem iktidar partisinden hem ordudan hem de Yemen’in yurt dışındaki diplomatik misyonlarından yoğun istifalar yaşanmıştır. Yemen’de post Salih sonrasının tartışıldığı bir dönemde Devlet Başkanı Salih’in kardeşi General Ali Muhsin Salih’in de muhalefetin safına geçmesi ise Abdullah Salih rejiminin sona doğru yaklaştığının işareti olarak yorumlanmıştır.
Abdullah Salih’e Muhalefet Eden Parti, Grup ve Liderler
Abdullah Salih yönetimi uzunca bir dönemdir hem ülkenin kuzeyinde hem de güneyinde ciddi bir muhalefet hareketiyle karşı karşıyaydı. Ancak Salih yönetimi kuzeydeki Hutsi ve güneydeki el Kaide ile ayrılıkçı Güney Yemen Hareketiyle mücadelesinde ordunun ve aşiretlerin desteğini arkasına almayı başarmıştı. Bununla birlikte kuzeydeki isyanın bastırılmasında başarısız olunmasının yanı sıra kuzeyli aşiretlerin birbiriyle savaşması ülkedeki Zeydiler tarafından eleştirilmiş ve Abdullah Salih’in ordunun yanı sıra özel birlikleri kullanmasına tartışma konusu olmuştu. Dolayısıyla 2011 olayları öncesi Salih yönetimi zaten ülke içindeki desteğini önemli oranda yitirmişti. 2011’de Tunus ve Mısır’da kitle gösterilerinin başlamasından kısa bir süre önce Abdullah Salih’in 2013 sonrası dönemde de yeniden cumhurbaşkanlığına seçilmesine olanak tanıyan yasal değişiklikleri gündeme alması tepkilere yol açmış ve bazı aşiret liderleri yeni düzenlemeye karşı olduklarını açıklamışlardır. Nitekim yasanın Parlamentoda tartışıldığı günlerde Yemenli muhalif örgütler ve liderler de sokak gösterileriyle Yemen’deki iktidar sorununa dikkat çekmeye çalışmışlardır. Tunus devriminden hemen sonra ise önce San’a üniversitesinde okuyan öğrenciler ve sivil toplum kuruluşları Salih’inde görevi bırakması yönünde eylemler düzenlemeye başlamışlardır. Ancak uzunca bir dönem katılımın istenilen rakamlara ulaşmaması Salih yönetiminin hem reformlar hem de istifa talepleri karşısında direnmesine yol açtı. Ancak özellikle San’a Üniversitesinde düzenlenen protesto gösterilerine karşı aşırı güç kullanılması Salih yönetimine verilen desteğin geri çekilmesine neden oldu. Aşiretler rejimin güç kullanması sonucu yaşamını yitiren bireylerine sahip çıktı ve Cumhurbaşkanı Salih’in oğlunun başında bulunduğu Cumhuriyet Muhafızları’nı ve özel birlikleri barışçıl gösterileri güç kullanarak bastırmaya çalışmakla suçladı. Eleştirilere rağmen güç kullanılmaya devam edilmesi ise Yemen siyasetinde ve ekonomisindeki etkilerini sürdürmek isteyen güçlü kesimlerin iktidara verdiği desteği çekmesine yol açmıştır.
Bu bağlamda yeni dönemde muhalefete liderlik eden grupların başında Haşhid aşiretler konfederasyonu liderlerinin geldiği görülmektedir. Abdullah Salih’in de bağlı olduğu Haşhid kabileler konfederasyonu Yemen’deki en önemli örgütlü grup olup 9 alt kabileden oluşmakta ve önemli bir kısmı muhalefete destek vermişlerdir. Hutsileri destekleyen Bakil kabile konfederasyonundan bazı güçlü kabilelerde muhalefete destek vermiştir. Her iki kabile konfederasyonu da Hamdan kabilesinden gelmekle birlikte Yemen tarihinde iktidar mücadelesi yürütün önemli kabileler arasında yer almaktadırlar. Yemen’de bunların dışında Murad, Ans, Zabid gibi ne Haşhid ne de Bakil kabilelerinden olan kabileler de bulunmasına karşın hiçbiri bunlar kadar Yemen siyasal ve askeri yapısında etkili olamamıştır.[2] Haşhid Konfederasyonu liderlerinden Şeyh Sadık El Ahmar Cumhurbaşkanının görev süresiyle ilgili yasak değişikliğin tartışıldığı günlerde yaptığı bir açıklamada Abdullah Salih’i Yemen’in istikrarını yıkmak ve Firavun olmaya çalışmakla suçlamıştı.[3] Sadık’ın kardeşi Hamad ise protestolara doğrudan destek vererek istikrar için Cumhurbaşkanı Salih’in derhal istifasını istemiştir. Hamad El Ahmar’ın Abdullah Salih sonrası Cumhurbaşkanı olma planları yaptığı ileri sürülmektedir. Yemenli din adamları ve bazı muhalefet gruplarıyla yaptığı görüşmede Abdullah Salih gösterilerin arkasında Hamad El Ahmar’ın olduğunu ileri sürmüştü.[4] İktidar partisinden istifa eden Şeyh Hüseyin el Ahmar ile Himyar Al-Ahmar’da (Meclis Başkan Yardımcısı) kabile güçleriyle göstericileri koruyacaklarını açıklamışlardı. Cumhurbaşkanı Abdullah Salih ve Ahmar ailesi Haşhid kabile konfederasyonunu oluşturan kabilelerden biri olan Sanhan kabilesinden gelmektedirler. Sanhan kabilesi aynı zamanda Sanhan Bölgesinde Ahmar’ın Evi (Beyt alAhmar) olarak bilinmektedir. Cumhurbaşkanı da aynı kabileden gelmekle birlikte Ahmar ailesinden farklı olan bir aşirete mensuptur. Muhalefete destek veren ve sayısal olarak en güçlü kabile konfederasyonu olan Bakil kabileler konfederasyonundan da bazı kabileler Salih karşıtı gösterilere destek vermektedirler. Bakil’e bağlı kabile liderlerinden Şeyh Amin El-Okaimi San’a’daki gösterilere doğrudan kabile üyeleriyle birlikte katılmıştır.[5]
2011 protesto eylemlerine öncülük eden bir diğer muhalefet grubu ise 2005 tarihinde içerisinde Yemen Sosyalist Partisi ve Islah’tan ayrılan kesimler, Dr Muhammed Abdülmalik Mutawakkil’in liderlik yaptığı Halk Güçleri Birliği ve Nasırcı grupların da bulunduğu 5 muhalefet partisinin birleşiminden oluşan Joint Meeting Parties adlı oluşumdur. Şii ve güney Yemenli muhalefet gruplarının desteğini arkasına alan Parti, 2005 tarihinden itibaren Abdullah Salih yönetimine karşı sert bir muhalefet yürütmektedir. [6] JMP 15 Ocak sonrasında 3 önemli gösterinin düzenlenmesine liderlik etmiştir. 29 Ocakta San’a, Taiz ve Baydah illerinde düzenlenen gösterilerde anayasal reform taleplerini gündeme getirdiler. Ardından 29 Ocağında San’a da binlerce göstericinin katıldığı bir eylem düzenlediler. Daha sonra 3 Şubat ise tüm ülke genelinde ve doğrudan Salih’in iktidarı bırakması yönünde çağrıların yapıldığı gösterileri organize ettiler. 3 Şubat sonrası ise JMP ülke genelinde düzenlenen gösterilere doğrudan katılım göstermeyi sürdürmektedir. [7] JMP liderleri Mart başında Salih’in en geç yıl sonuna kadar görevi terk etmesini öngören bir formül açıklamışsa da, gösterilerin genişlemesi ve birçok kesimden protesto eylemlerine katılım olması nedeniyle bundan vazgeçmiştir. JMP doğrudan Abdullah Salih’in görevi bırakması yönünde düzenlenen gösterilere doğrudan desteklemeyi sürdürmektedir.
Yemen’deki gösterilerde rol oynayan bir diğer grup ise üniversite gençliği ile sivil toplum hareketleridir. Nitekim Tunus’taki halk hareketinin başarıya ulaşmasından hemen sonra 15 Ocakta ilk gösterileri düzenleyen grup olan üniversite gençleri ve sivil toplum örgütleri daha sonraki günlerde de Üniversite’deki eylemlerini sürdürmüşlerdir. İlk eylemlerde öne çıkan sivil toplum kuruluşlarından biri olan Kadın Gazeteciler Topluluğu Başkanı Tawakul Karman eylemlerinin Salih istifa edene kadar süreceğini belirtmiştir.[8] Abdullah Salih’i diktatör olarak adlandıran Karman 2011 öncesi dönemde de hem kuzey hem de güney Yemen’de düzenlenen hükümet karşıtı gösterilerine öncülük etmiştir.
Salih karşıtı muhalefet hareketine sonradan katılan Yemen’deki Selefi akımın kurucularından ve aynı zamanda İman Üniversitesinin kurucusu ve Rektörü olan Abdülmecit El-Zindani’de sivillere karşı güç kullanılmasını eleştirmiştir. ABD tarafından El Kaide ile iş birliği yaptığı ileri sürülen El Zindani’nin Yemen’deki Müslüman Kardeşlerin liderlerinden biri olduğu ileri sürülmektedir. San’a’daki İman Üniversitesinde yaklaşık 5 bine yakın öğrenci okumaktadır. [9] El Zindani’nin oğlu Abdullah El Zindani Türkiye’de yaptığı bir açıklamada Abdullah Salih yönetiminin kısa bir süre içerisinde sona ereceğini ve Yemen’deki el Kaide varlığının da iktidarın bilgisi ve desteğiyle oluştuğuna dikkat çekmiştir. [10]
1991 öncesi dönemde Güney Yemen’i yöneten Yemen Sosyalist Partisi de uzunca bir dönemdir Abdullah Salih’e muhalefet eden bir gruptur. Parti her ne kadar diğer muhalefet partileriyle birlikte hareket etse, toplumsal desteğinin önemli bir kısmını Aden ve güney illerinden almaktadır. Güney Yemen’de Salih karşıtı ilk protesto eylemlerini gerçekleştiren Emekli Askerlerde Salih karşıtı bloğa katılmışlardır. Dolayısıyla Salih’in Güney Yemen toprakları üzerindeki otoritesinin oldukça sınırlı olduğunu belirtmek gerekir.
Salih karşıtı bir diğer önemli muhalefet ise Ordu’dan gelmektedir. San’a da ilk gösteriler başladığında muhalefet eylemlerine destek vermeyen Ordu komutanları hem sivillere saldırılarda bulunulması hem de kabilelerin rejim karşıtı gösterilere katılmasıyla taraf değiştirmiş ve komutasındaki askerlerle birlikte rejim karşıtı göstericilerin safına katılmışlardır. Bu çerçevede General Ali Muhsin El Ahmar, General Muhammet Ali Muhsin, General Hamid El Kashebi, ve General Nasır El Jahori’nin taraf değiştirmesi oldukça önemlidir. Hutsi gruplarıyla yapılan savaşta adı öne çıkan Kuzeybatı Bölge Komutanı General Ali Muhsin El Ahmer ile Doğu bölgesi komutanı General Muhammed Ali’in muhalefetin safına geçmesi Abdullah Salih yönetiminin ordu üzerindeki etkisini oldukça sınırlamıştır. Ayrıca Ordu mensubu bazı valilerde taraf değiştirmiştir. Saa’da Valisi bölgeyi Hutsi gruplara bırakıp San’a’ya geri çekilirken, Aden valisi Ahmed Katibi de görevinden ayrılarak muhalefeti desteklemeye başlamıştır.
Islah ve Hutsi grupları da isyana doğrudan destek veren muhalefet grupları arasında yer almaktadırlar. Hutsi’lere bağlı Hak Partisi muhalefet partileriyle birlikte hareket ederken, Hutsiyi destekleyen kabileler de Sa’ada’da askeri ve siyasi süreci kendi etkileri altına almışlardır. Ordunun bu bölgeden çekilmesinden sonra bu kabilelerin etkisini sınırlandıracak askeri bir boşluk doğmuş ve bunu Hutsi grupları kendi adına doldurmuşlardır. Buna karşın bölgede Salih yönetimiyle iş birliği yaban kabilelerin bulunduğunu ve yer yer çatışmaların yaşandığı dikkat çekmektedir. Ahmar ailesinin denetiminde olan ana muhalefet partisi Islah ise gösterilere doğrudan destek vermektedir.
Bu bağlamda Yemen’deki muhalefet hareketinin her kesimden ve her bölgeden destek aldığı görülmektedir. Salih’in ülkenin kuzey, doğu ve güney vilayetleri üzerinde etkisi kalmamıştır. Şu aşamada Özel Kuvvetler ve Saray Muhafızları komutanı oğlu Ali Salih ve bazı askeri birimlerin komutanlığını yaban damatları gibi aile bireylerinin bir kısmı rejimi desteklemektedir. Bunların dışından San’a valisi ve Khawlan aşiretinden Numan Dowaid gibi bazı aşiret liderleri de Salih’i desteklediklerini açıklamışlardır. Salih’i destekleyen aşiretlerden bir kısmı doğrudan Ahmar ailesinin yeni dönemde başa geçmesini istememektedirler.[11] Abdullah Salih tüm protesto eylemlerine rağmen toplumun %95’nin desteğini arkasına aldığını ve muhalefet gruplarının ülkeyi terk etmesi gerektiğini açıklaması ülkede bir iç savaş olasılığının bir kez daha gündeme taşımıştır. [12]
Doç. Dr. Veysel Ayhan
ORSAM Orta Doğu Danışmanı
Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Görevlisi
http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=1689
——————————————————————————
[1] Cynthia Johnston-Mohammed Ghobari, Yemen Opposition Rejects Offer From President Ali Abdullah Saleh”, 03/25/11, http://www.huffingtonpost.com/2011/03/25/
yemen-opposition-rejects-president-offer_n_840440.html
[2] Bu konuda daha detaylı bilgi için bkz., Paul Dresch, Tribes, Government, and History in Yemen, Oxford, Eng.: Clarendon Press,. 1989
[3]Crisis Group, “Popular Protest in North Africa and the Middle East (II): Yemen between Reform and Revolution”, N°102, 10 Mar 2011, s. 1.
[4]No Yemeni crystal ball, 3 – 9 March 2011, Issue No. 1037, http://weekly.ahram.org.eg/2011/1037/re109.htm
[5] China Daily News, “Roundup: Yemen imposes tight security cordon around capital amid escalating protests”, 2011-03-15, http://www.chinadaily.com.
cn/xinhua/2011-03-15/content_2015869.html
[6] Veysel Ayhan, Yemen İç Savaşı, s. 10
[7] Crisis Group, op. cit., s. 2
[8] Aryn Baker- Erik Stier “ The Woman at the Head of Yemen’s Protest Movement”, Feb. 16, 2011, http://www.time.com/time/world/article/0,8599,
2049476,00.html#ixzz1HvjuTF5Q
[9] Ali Saeed “Al-Zindani flees Sana’a”, 14.03.2011, Yemen Times
http://www.yementimes.com/defaultdet.aspx?SUB_ID=35760
[10] Abdullah Salih, “Abdullah Zindani Özgün Duruş`a konuştu”, Mülakat, Nevzat Çiçek, Özgür Duruş Haber,29.03.2011, http://www.ozgundurus.com/Haber/Soylesi/
29032011/Abdullah-Zindani-Ozgun-Durusa-konustu.php
[11] Shuaib M. al-Mosawa, “Hamid al-Ahmar assaults governor of Sana’a”, Yemen Observer
Feb 5, 2011 – 10:00:11 AM
http://www.yobserver.com/front-page/10020755.html
[12] Abdul-Aziz Oudah, “President Saleh calls on opposition to leave”, Mar 30, 2011, Yemen Observer,
http://www.yobserver.com/front-page/10021011.html
