(Reuven Firestone)
Ciddi anlamda Yahudiliği anlamak için okunması gereken kitaplardan olan Avram’ın çocukları Yahudiliğin geçmişinin ve geleneklerinin ne olduğunu dört ana bölümde incelemiştir. Bunlar Yahudiliğin tarihi, İsrail, Yahudilikte tanrı ve toranın ne olduğu, Yahudilikte uygulamalar ve Yahudilikte insanlığın yazgısının ne olduğudur.
Yahudiliğin kökeni Hz. İbrahim’e dayanır. Hz. İbrahim’e tanrı kendi öz yurdunu terk etmesini söyler ve İbrahim anayurdunu terk eder. Bu çağrı Yahudi halkının tarih başlangıcı sayılır. Tanrı İbrahim’le akit niteliğinde anlaşma yapar.
Tanrı, İbrahim’in soyunun Tanrı buyruklarına uyması neticesinde pek çok iyi şeyle mükâfatlandırılacaklarını müjdeliyor. Zamanla Mısır’a yerleşen Yahudiler Mısır kralının zulmü altına girerler ve Tanrı İbrahim’in ıstırabını sesini iştir. Bunun neticesinde Mısır’dan çıkarlar. Bu ve bunun gibi sürgünler Yahudilerin kendi kültürlerini unutmasına neden olmuştur. Özellikle de Helenizm etkileri deyim yerindeyse Yahudiliğin yok olmasına sebep oluyordu. Bu Helenistleri püskürten Yahudiler bu zaferi Hanuka Bayramı olarak kutluyorlar.
Tarihten beri sürgün olarak yaşayan Yahudiler yeri gelmiş Hristiyan dünyasının boyunduruğu, yeri gelmiş İslam dünyasının hakimiyeti altında yaşamışlardır. Nitekim Müslüman dünyası Hristiyanlara kıyasla Yahudilere daha ılımlı yaklaşmışlardır. Lakin bunun içinde Endülüs devletini sayamayız.
Rönesans ve Reform hareketlerinin etkisiyle Yahudiler Doğu Avrupa’da kısmı bir emansipasyona sahip oldular. Bu emansipasyon ulus devlet anlayışının ortaya çıkmasıyla ortadan kayboldu. Yahudiler tekrar dışlandılar ve bulundukları Doğu Avrupa’yı terk edip Amerika Kıtasına ve Batı Avrupa’ya göç ettiler.
Bunun neticesinde bütün Yahudileri tek bir toprakta birleştirmeyi öngören Siyonizm hareketi oluştu. Yahudilerin dışlanması ne yazık ki devam etti ve tarihin en büyük soykırımlarından sayılan Hitler’in İkinci Dünya Savaşı sırasında yaptığı katliama maruz kaldılar. Soykırımın ve Siyonizm’in neticesinde Yahudiler kutsal kitapta belirtilen İsrail devletine kanlı mücadeleler vererek yerleştiler.
Yahudilikte Tanrı her zaman tektir ve kanun koyucudur. Tora ise Tonah yani Tevrat’ın ilk beş kitabıdır. Kanunlar ve kurallardan oluşur tora. Yahudilikte yazılı metinlerin yanı sıra sözlü gelenekte hakimdir. Bunlardan biri ise Talmud, kısaca İslamiyet’teki Hadislere de benzetilebilir. Yahudilikte dua çok önemlidir. İbadetleri günde üç defadır. Bunların süresi kutsal günlerde değişiklikler gösterir. İbadet mekanları aslında sinagoglar ama kendi evleri de mabet sayılır. Öte yandan Yahudiler yeme içme konusunda titizdirler. Yenilen gıdaların kaşer olması yani helal olması gereklidir. Kesilen hayvanlar dini kurallara uygun kesilmelidir. Et ürünleri ve süt ürünleri birbirleriyle karıştırılmamalı ve asla yan yana tüketilmemelidir.
Yahudilikte birden fazla bayram vardır bunların bazıları dini coşkuyla, bazıları ise yas şeklinde kutlanır. Yahudiler ölen insanların ardından bizdeki gibi 40 gün yas tutarlar. İlk yedi gün diğer günlere kıyasla şartları daha ağırdır.Yahudilik daha çok İslamiyet’le paralellik gösterir. Tanrıyla kul arasına aracıların girmesinin gerekli olmadığını düşünür. Ama öte yandan kutsal kitap incelendiğinde öteki taraf hakkında sessiz olduğu fark edilebilir. Mesihlik Yahudilikte de vardır ama bu anlayış Hristiyanlıktakinin tam tersidir. Yahudi inancında Tanrıdan başka hiçbir kurtarıcının olmadığı hâkimdir. Mesih’in de sadece Tanrı’nın aracısı olduğuna inanılır.
Bu kitaptaki olaylar tarihte yaşanmış olaylardır. Zaman olarak milattan önceki yıllardan başlayıp günümüze kadar gelmiş süreci kapsar. Yahudiler tarih boyunca sürekli olarak dışlandıkları için dünyanın çok farklı yerlerinde çeşitli şeylere maruz kalmışlardır.
Gerek Mısır’dan gerekse Avrupa’dan sürgün edilen Yahudiler devlet arayışı içine girmişlerdir. Bunun neticesinde ise bugün Ortadoğu’da Filistin devletini adeta kan gölüne çeviren İsrail Devleti ortaya çıkmıştır. Kitapta kahraman olarak devletler vardır kişilerden ziyade. Bunlar Yahudileri ilk sürgün eden devlet Mısır başta olmak üzere, Yahudilere toplu katliam yapan Almanya ve bunların neticesinde 20.yüzyılda Ortadoğu’da kurulan İsrail Devletidir.
Kitabın özümsenecek yerleri Yahudilikteki uygulamaları, bayramları ve Yahudi kutsal kitabını anlatan bölümleriydi. Çünkü okuduktan sonra Yahudilik üzerinde bilgi sahibi olmayı ve kafadaki sorulara cevap bulmayı sağlıyor. Kitabı okurken Yahudilik ve Müslümanlık anlayışlarının birbirine yakın olması ilgi çekici noktadır. Olayları ve Yahudi öğretilerini çok iyi bir şekilde işlemiş olan bu kitabı Yahudilik hakkında bilgi sahibi olmak isteyen kişilere gönül rahatlığıyla tavsiye ederim. Bu kitap ile Yahudi bayramlarını, Tora kitaplarını ve Talmudun ne olduğunu anımsamaktadır.
YAÇAM stajyeri
Mehmet Fatih AKBAŞ
