Yapım Adı: Vaat Edilen Cennet / Paradise Now
Yapım Yılı: 2005
Yönetmen: Hany Abu Assad
Türü: Dram, Savaş, Gerilim
Filistin sinemasının En İyi Yabancı Dilde Film Altın Küre ödüllü yapımı Vaat Edilen Cennet, Hany Abu Assad’ın yönetmenliğinde Filistin, Fransa, Almanya, Hollanda ve İsrail ortak yapımı bir filmdir. Film, ‘Vaat edilen toprakları’ işgal eden İsrail’e karşı elemanlarına cenneti vaad eden Filistinli bir direniş örgütü tarafından intihar bombacısı olarak yetiştirilen 2 çocukluk arkadaşı Said ve Khaled’in Tel Aviv’de yapılması planlanan bir canlı bomba eylemine hazırlanırken yaşadıkları gelgitleri, sığındıkları ön kabulleri olanca gerçekliğiyle aktarmaya çalışır. İntihar bombacılarının iç dünyasına ışık tutarken bölge gerçekliğinin yarattığı toplumsal sorunları yalın yer yer yavan bir tutumla işleyen bu filmde karakterler üzerinden verilen mesajları doğru anlamlandırabilmek için yönetmeni bu konuyu işlemeye iten koşulları değerlendirmek faydalı olacaktır.
Hany Abu Assad, 1961 yılında İsrail’in Arap nüfus yoğunluğu fazla olan şehirlerinden biri Nasıra’da Filistinli Müslüman bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Diaspora koşullarında yetişen yönetmenin filmde tıpkı kendisi gibi Filistin diasporasında yetişen bir karaktere yer verdiği görülür. Süha, Filistin asıllı olmasına rağmen Fransa’da doğmuş Fas’ta yetişmiş savaş ve şiddet karşıtı bir kadındır. Filmde pek çok yerde aksanıyla dalga geçenleri uyardığı görülür. Şiddete karşı duruşu canlı bomba hazırlığındaki Said ve Khalid için bir denge unsuru olarak öne çıkmaktadır. Hümanist söylemleri sebebiyle yer yer Filistinli olmamakla suçlanan Süha, örgüt bünyesinde yetişirken milliyetçi ve islami duyguları giderek radikalleşen Said ve Khaled için güçlü ve kafa karıştırıcı bir unsurdur.
İki arkadaşın karakterlerinin zıtlıkları pek çok sahnede kolaylıkla gözlemlenebilir. Said nispeten suskun, içe dönük ve gizemliyken Khaled dışadönük ve coşkuludur. Silahlı direniş örgütleri, üyeleri arasında görev tasnifi yaparken canlı bomba eylemleri için silik, kendisini faydalı hissetmeyen, sosyal hayatı olmayan kısacası yaşamakla ölmek arasında fark görmeyen kişileri önceler. Bu bağlamda Said ‘in eylem için aranan özelliklere sahip bir profil olduğunu söylemek mümkündür. Üstelik, Said’in babası işbirlikçi olduğu için idam edilmiş, ailesi de onun yüzünden zor günler geçirmiştir. Said babasının yediği hain damgasını kendi kahramanlığıyla değiştirmek istemektedir. Bu tanıya göre, tüm sorgulamalara rağmen Said’in eylemi gerçekleştirmesi Khaled’in ise vazgeçmesi beklenir. Nitekim filmin sonundaki netice tam olarak budur.
Said ve Khaled’e ulaşan örgüt yetkilileri “ölmek, onursuzca yaşamaktan iyidir”, “işgal altında yaşarken zaten ölüyüz” gibi telkinler eşliğinde bu kanlı eylemi kutlu, şerefli ve zaruri bir yolculukmuş gibi anlatır. Yıllardır örgüt içinde canlı bomba eylemleri için yetiştirilen bu iki arkadaşa aileleriyle vedalaşmak için örgüt yetkililerinin gözetiminde son bir akşam yemeği yeterli görülür. Hemen yarın kendi hayatıyla beraber başkalarının hayatına da son verecek olmanın ağır psikolojisi Said’in yıllardır yapmadığı sorgulamaları son gecesine sıkıştırır. Nitekim bu sorgulamalar onu şehre yeni gelen ve halkın saygı duyduğu bir şehidin kız kardeşi olan Süha’nın yanına götürür. Aralarında şöyle bir diyalog geçer:
-“Ebu Asam’ın kardeşi olduğun doğru mu? Kahraman olduğunu söylüyorlar. Onunla gurur duyuyor olmalısın.”
-“Yaşıyor olmasını gurur duyuyor olmaya tercih ederdim.”
Süha’nın cevabı ertesi gün kendini patlatacak bir canlı bomba adayını davalarını sahiplenmeye iter.
“Ama bugün davamız devam ediyorsa bu onun sayesinde.”
Özgürlük ve kurtuluşu kendini düşman safından birilerinin hazırlıksız ve ani ölümü için feda etmekte görenler tarafından yetiştirilen Said için direniş, işgal tarafından şekillenmektedir. Süha, İsrail ve Filistin arasındaki savaşın eşitsizliğini ve kendilerinin askeri güçten yoksun olduğunu kabul eder. Ancak mücadele ve direnişin başka yollarla da yapılabileceğini vurgular. Bu noktada, film İsrail ve Filistin arasındaki savaşın asimetrik bir savaş olduğuna dikkat çeker. Nitekim, İsrail bir devlet olup devlet imkan ve kaynaklarına sahipken karşısında gayri nizami harp unsurlarını kullanan silahlı bir direniş örgütü vardır. Ayrıca film Said’in şu sözleriyle İsrail ve Filistin geriliminin yarattığı güvenlik ikilemine de değinir.
“Biz güvende değilsek onlar da güvende değiller bunu anlamaları gerek.”
İsrail topraklarında Filistinli intihar bombacılarının kendini patlatması İsrail’in kendi güvenliği için başka bir ülkenin topraklarında yarattığı güvensizlik durumunun bir sonucudur. Filistinlilerin içinde bulunduğu güvensizlik durumu onları bu koşulları yaratan ülkenin güvenliğine karşı bir tehdit oluşturma hatta bir bakıma intikam alma arzusuna itmiştir. Yasal statüleri eşit olmayan savaşın bu iki muhatabı Khaled’in iddiasına göre yaşarken eşit değilseler bile ölümde eşit olabilirler.
Said ve Khaled son sözlerini söylemek için örgütün gizli yerleşkesine götürülür. Besmeleyle başlayıp kelime-i şehadetle biten kayıtta eylem şu şekilde gerekçelendirilir.
İşgale, haksızlıklara ve zulme tepki göstermek ve direnişe destek olmak amacıyla bu davada kendimi kurban etmeye karar verdim…. Bizi bu askeri, politik ve ekonomik baskılarla onursuzca yaşamak ve ölmek arasında bir tercih yapmaya zorladılar… Onların tehditlerinin üstesinden gelmek politik ve askeri güçlerini alt etmek için bir şehit olarak ölmeye karar verdim.
Örgüt bayrağı önünde elinde silahla din motifli pek çok vurgu eşliğinde yapılan bu kayıt yerini yine din motifli bir dizi cenaze ritüeline bırakır. Said ve Khalid çoktan ölmüş sayıldığı için musalla taşında yıkanıp abdest alır. Birazdan ölümleriyle davalarını parlatacak bu iki genç için örgüt masraftan kaçmadık imajı çizmeyi ihmal etmez ve bu iki kahramanı takım elbiseleriyle mükellef bir sofraya oturtur. Masanın şekli, konukların sofraya dizilişi ve masadaki kişi sayısı Da Vinci’nin Son Akşam Yemeği isimli tablosuna sembolik bir gönderme olduğunu düşündürebilir. Üstelik, Said tam da İsa’nın oturduğu yerde oturmaktadır.
Bombalar bedenlerine yerleştirildikten sonra eylemle ilgili gerekli detaylar verilir. Tel Aviv sınırına getirilen Said ve Khaled arasında Said’in tereddütlerini ve Khaled’in kararlılığını yansıtan bir diyalog geçer.
– “Khaled, doğru mu yapıyoruz?
– Ne demek bu? Tabii ki doğru yapıyoruz. Tam 1 saat sonra ikimiz de kahraman olacağız. Allah’ın vaadi cennete kavuşacağız.
– Biliyorum, ama başka bir yolu olamaz mı?”
Sınırdan geçerken beklenmedik birşey olur ve ikilinin yolları ayrılır. Khaled başlangıç noktasına geri dönebilmişken Said kaybolur. Örgütün önde gelenlerinden Ebu Kerim Said’in derhal bulunması için bir emir verir. Said’in sadakatinden duyulan şüphe örgütlerin mensuplarını ne kadar kolay harcadığının bir kanıtıdır.Başından beri tereddütleri olan Said yalnız kalınca kafasındaki bütün şüpheleri susturur ve aynaya karşı şu sözleri sarf eder:
“Alın yazını değiştiremezsin başka yolu yok”
Süha refakatinde yaşadıklarını sorgulama sırası Khaled’e gelir. Aralarında hararetli bir diyalog başlar.
-“Eğer sen birilerini öldürürsen zalimle mazlum arasındaki fark ortadan kalkar!”
-“Eğer uçaklarımız olsaydı şehitlere ihtiyacımız olmaz aramızda fark olurdu!”
Uçaklara karşı şehitler. Bu kıyas aracılığıyla asimetrik savaş bir kez daha vurgulanır. Süha cennete inanmayı cehennemde yaşamaya tercih eden Khaled’e bu eylemlerle kendilerini yok etmekten öteye gitmediklerini, ölümlerinin bir şeyi değiştirmediğini hatta İsrail’in eline saldırması için yeni kozlar verdiğini anlatır. Khaled benimsediği bu yeni doğrularla Said’i ikna etmeye çalışır. Ancak film İsrail askerleriyle dolu bir otobüste Said’in bakışlarında son bulur.
Nisa Yıldırım
Güvenlik ve Terörizm Staj Programı
Kaynakça:
Eren, M., E. (t.y.). Vaat Edilen Cennet. Beyaz Perde. Erişim Adresi: https://www.beyazperde.com/filmler/film-57572/elestiriler-beyazperde/ (Erişim Tarihi: Ocak, 2023).
Kısaoğlu, Ö. (2020). Diasporada Filistin Denge Sinemasi: Vaat Edilen Cennet. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, (16), 7-29.
Sadi, B. (2021). Diasporadan Direnişe: Paradise Now. Palto Kültür. Erişim Adresi: https://paltokultur.com/diasporadan-direnise-paradise-now/ (Erişim Tarihi: Ocak, 2023).
Tatar, Üç (2012). Paradise Now / Vaat Edilen Cennet. Maksat Sinema. Erişim Adresi: http://www.maksatsinema.com/2012/02/paradise-now-vaat-edilen-cennet-2005.html (Erişim Tarihi: Ocak, 2023).
Tozal, Y. E. (t.y.). İntihar Bombacısının Vaat Edilen Cenneti Arayışı: Paradise Now. Erişim Adresi: http://www.yunusemretozal.com.tr/intihar-bombacisinin-vaat-edilen-cenneti-arayisi-paradise-now (Erişim Tarihi: Ocak, 2023).
