Uluslararası hukuka göre bir devletin ülkesel egemenliğine tabi olan ülkeler ile sahipsiz ülkeler farklı yöntemlerle kazanılabilir, devredilebilir veya terk edilebilir.
Bu açıdan incelenmesi gereken ülke ya da toprak kazanma yöntemleri devir, işgal, kazandırıcı zamanaşımı, katılma ve fetihtir.
Devir(cession): Bir devletin belirli bir ülke parçası üzerinde sahip olduğu egemenlik hakkından diğer bir devlet lehine olmak üzere bir antlaşma ile vazgeçmesidir. Yine bir antlaşma ile bir devletin tamamen sona erdirilip bu devletin başka devletlere devredilmesi de devir kapsamında değerlendirilir. 1919 Versay Antlaşması ile Almanya Alsas-Loren’i Fransa’ya devretmiştir. 1990 yılında Doğu Almanya Demokratik Cumhuriyeti imzaladığı Birleşme Antlaşması ile Federal Almanya Cumhuriyeti lehine ülkesi üzerindeki haklarını devretmiştir.
Bu kapsamda ele alınması gereken bir başka kavram kiralamadır. Buna göre bir devlet ülkesinin bir parçasını başka bir devlete kiralayabilir ve kiralama süresince söz konusu toprak kiralayanın egemenliğine girer. Hong-Kong 1898 yılında Çin tarafından İngiltere’ye 99 yıllığına kiralanmış ve 1997 yılında Çin’e iade edilmiştir. Küba’da bulunan Guantanamo bölgesi de 1903 yılında ABD’ye kiralanmış olup halen bu ülkenin kontrolündedir.
İşgal(occupation): Bir devletin bir ülkeyi egemenliğe tabi kılmak niyet ve iradesiyle o ülkede egemenliğini kullanarak kazanmasıdır. Günümüz uluslararası hukukunda devletlerin egemen eşitliği ve iç işlerine karışma yasağı gereği başka bir devlete ait ülke parçasının işgal suretiyle kazanılması ve bu tür durumların diğer devletlerce hukuki olarak tanınması mümkün olmadığından, bugün yalnızca sahipsiz toprak parçaları işgal yoluyla kazanılabilir. Buna göre işgal üç unsurdan oluşmaktadır: a) sahipsiz bir toprak parçası; b) egemenliğe tabi kılma niyet ve iradesi; c) egemenliğin kullanılması. Günümüzde işgal genellikle kime ait olduğu tartışmalı sınır bölgelerine ilişkin uyuşmazlıklarda kullanılan bir yöntemdir.
Kazandırıcı zamanaşımı(prescription): İşgalden farklı olarak gerek bir devletin egemenliğine tabi ülkelerde gerek uluslararası topluma ait olan ve bütün devletlerin yararlanmasına açık olan alanlarda uygulama alanı bulabilir. Açık denizin kıyıya yakın kesimlerinde ülke devletin bu esasa dayanarak hak sahibi olabileceği uluslararası hukuk tarafından kabul edilmiştir. Kazandırıcı zamanaşımını ileri sürebilmek için egemenliğin kullanılmasının uzun süreye yayılması ve çekişmesiz olması yani asıl hak sahiplerinin bu olayı açıkça kabul etmiş olmaları gerekir.
Katılma ya da doğa operasyonları(operation of nature): Bir devletin egemenliğine tabi olan bir ülkenin doğal olaylar nedeniyle genişlemesidir. Örneğin; bir nehrin kıyılarında meydana gelen değişiklikler, devletin karasularında bir adanın oluşması vb. Bu yerlerin kazanılabilmesi için ayrıca bir işlem yapmaya gerek yoktur.
Fetih(conquest): Kuvvet kullanma ve kuvvet kullanarak sınırların değiştirilmesi yasağının geçerli olmadığı dönemde yapılmış kimi zaman keşif kimi zaman fetih adını taşıyan bir ülke kazanma biçimidir. Ancak günümüzde BM Şartı Madde 2(4) uyarınca kuvvet kullanma veya tehdidinde bulunma yasaklandığından buna aykırı biçimde ortaya çıkan hukuka aykırı durumların diğer devletlerce meşru olarak tanınması yasaklanmış ve bu sayede fetih esasına dayalı hak iddialarının diğer devletlerin rızası ile geçerlilik kazanması engellenmiştir. 1945 yılında BM Şartının yürürlüğe girmesinden önce Japonya’ya ait Kuril Adalarını fetheden Sovyetler Birliği bunları halen iade etmemekte ve bu yüzden Japonya ile Rusya arasında bir barış antlaşması yapılamamaktadır.
Ayşe Yanmaz
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça:
1) ACER, Yücel, KAYA, İbrahim, Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı, USAK Yayınları, Ankara, 2010
2) BROWNLİE, Ian, Principles of Public International Law, Clarendon Press, 1998
3) SUR, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, Beta Yayınları, İstanbul, 2006
