Rusya’nın 24 Şubat günü Ukrayna topraklarını hedef alarak başlatmış olduğu saldırının dördüncü haftasında savaşın gidişatını ve çatışmayı durduracak bir ateşkesi öngörmek mümkün değil. İki ülke arasında, çeşitli düzeylerde devleti temsil eden yetkililerinin ve zaman zaman arabuluculuk rolünü üstlenmeye çalışan diğer aktörlerin dahil olduğu görüşmeler yapılsa da, iki taraf arasındaki çatışmayı tamamen sona erdirecek bir uzlaşmanın sağlanabildiği söylenemez. Rusya’nın Kyiv başta olmak üzere Ukrayna’nın çeşitli bölgelerinde sivil yerleşim alanlarını hedef alan saldırılarda bulunması ise bu süreci sonlandıracak olan ateşkesi çok daha acil bir gereklilik haline getirdi. Uluslararası toplumun çeşitli aktörleri bölgedeki gerilimi azaltmak, Rusya’nın özellikle sivil yerleşim alanlarına yönelik saldırılarını durdurmak ve en kısa zamanda ateşkes yapılmasını sağlamak amacıyla çeşitli hamlelerde bulunsalar da kesin bir çözüm arayışı ile yapılan bu hamlelerin şimdiye dek Rusya’yı durdurmak için yeterli olmadığını söylemek mümkün.
İki tarafın verdiği kayıpların sayısı her geçen gün hızla artarken ateşkesi sağlamanın yollarına dair tartışmalar sürecin en başından beri geri planda kalmaya ve tarafsızlığını korumaya çalışan bir aktörü öne çıkardı. Çin, Ukrayna ve Rusya arasında gerçekleşen savaşla ilgili açıklamalar yapan pek çok ülkenin aksine, Rusya’nın saldırısına dair açıklamalarında tarafsız bir tutum sergilemeyi tercih etti ve diğer aktörlerin beklentilerinin aksine Rusya’nın saldırısını ‘işgal’ olarak adlandırmaktan kaçındı (MFA, 2022a). Ayrıca Rusya’nın eylemlerini kınadığına veya Rusya’yı hedef alan yaptırımlara katılacağına dair herhangi bir açıklamada bulunmadı. Günler geçtikçe ve bölgedeki gerilim dinmedikçe ateşkes hedefine ulaşmakta kilit bir rol oynayabilecek olan Çin’in, Kızılhaç Derneği aracılığıyla Ukrayna’ya yapılan insani yardımlar haricinde geri planda kalmayı sürdürmeye yönelik bu tutumu Batı’nın tepkisini arttırdı.
Batı’nın, Çin’in bu tutumuna pek çok açıdan tepki gösterdiği söylenebilir. Bunların ilki, en başından beri özellikle Batı kaynaklı pek çok açıklamada ve Batılı medya organlarında sıkça yer verilen işgal söylemi ile alakalı. ABD ve çeşitli Avrupa ülkelerinden yetkililer ile Batılı medya organları Rusya’nın Ukrayna topraklarına yönelik saldırısını bir işgal olarak nitelendirmekte gecikmedi. Ayrıca, henüz bunu yapmamış olan ülkelerden de bu tarz bir tepkide bulunmalarını beklediklerini gizleme gereği duymadılar. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcülerinin olağan basın açıklamalarında Batılı medya organlarının temsilcileri tarafından yöneltilen sorularda bu durum açıkça görülebilir. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüleri ise, Rusya’nın bu saldırısını bir işgal olarak nitelendirip nitelendirmeyeceklerini ve eğer nitelendirmeyeceklerse bunun nedenini sorgulayan sorulara açık cevaplar vermekten kaçındılar. Cevapları çoğunlukla bölgedeki gerilimin tırmanmasının önüne geçilmesi ve uluslararası aktörlerin bölgede ateşkes sağlanması sürecinde ortaklaşa bir çaba göstermesine dair beklentileri üzerineydi (MFA, 2022a). Çin yetkililerince yapılan açıklamalarda ayrıca tüm tarafların egemenlik haklarına ve meşru güvenlik endişelerine saygı duyulması vurgusu da vardı (MFA, 2022a; Gang, 2022). Çin’in diğer ülkelerin iç işlerine karışmamak üzerine kurulu dış politikası düşünülürse bu söylemler şaşırtıcı değil.
Batı’nın bir diğer tepkisi, ABD ve Avrupa ülkelerinin başta ekonomik olmak üzere pek çok alanda etkili olmasını hedefledikleri yaptırımlarına Çin’in dahil olmamasından kaynaklandı. Bugün Çin, stratejik ortağı olarak Rusya’nın dış politikasında diğer ülkelere kıyasla çok daha önemli ve özel bir yere sahip. Çin’in, Batılı güçlerin aksine yaptırım uygulamamasına gösterilen tepki yalnızca ülkenin tarafsız tutumundan kaynaklanmıyor. Batı, bu yaptırımların uygulanmamasının Rusya’nın Batı yaptırımlarının sonuçlarıyla yüzleşmesi esnasında Rusya’ya uzatılan bir can simidi olabileceği konusunda endişeli (Reuters, 2022a). Çin tarafı ise yaptığı açıklamalarda bu tür yaptırımların sorunları çözmek konusunda yararlı olmadığını, aksine çok daha fazla soruna sebep olacağını düşündüklerini ve yaptırımlara karşı olduklarını açıkça belirtti. Batı’nın beklentilerinin aksine, Çin ve Rusya arasındaki normal ticari işbirliğinin devam edeceği de vurgulandı (MFA, 2022b; MFA, 2022d; MFA, 2022e).
Bu açıklamalarla birlikte Batı’nın bir diğer endişesi de gün yüzüne çıktı. Özellikle ABD tarafından yapılan açıklamalara bakılırsa Çin’in Rusya’ya yönelik olumsuz bir tavır ortaya koymaması kadar, Rusya’yı başta askeri ve ekonomik olmak üzere bazı alanlarda desteklemesi Batılı aktörleri rahatsız eden en önemli ihtimallerden biri. Geçtiğimiz günlerde isminin açıklanmaması koşuluyla konuşan bir ABD’li yetkili, Rusya’nın Çin’den Ukrayna ile devam eden savaşında kullanmak için askeri teçhizatlar da dahil olmak üzere destek talep ettiğini belirtti. Yetkili, talebin kapsamı ya da Çin tarafının cevabı hakkında ayrıntı vermedi. Bu talebe dair iddialar ilk olarak Financial Times ve The Washington Post gazeteleri tarafından bildirildi (Nakashima ve diğerleri, 2022; Smith ve diğerleri, 2022). Gündeme gelen bu iddianın ardından ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Çin’in askeri ya da maddi bir yardım sağlayıp sağlamadığını ve eğer bunu sağlıyorsa ne ölçüde sağladığını yakından takip ettiklerini belirtti. Açıklamasında, Çin eğer bu tarz bir yardımda bulunuyorsa bunun ‘sonuçları’ olacağı konusunda uyarıda bulundu ancak bu sonuçların ne olacağına dair bir açıklama yapılmadı (Reuters, 2022a). Rusya ve Çin ise yardım talebi iddialarını reddederken (Gang, 2022; Al Jazeera, 2022a); Çin, ABD’nin isimsiz bir kaynağa dayandırdığı bu iddialarını yanlış bilgi yayma çabası olarak nitelendirdi (MFA, 2022c). Ayrıca Çin, daha önce yapılan basın açıklamalarında Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşa silah desteği sağlamayı ateşe benzin dökmek olarak nitelendirmiş ve sorunun barışçıl yollarla çözülmesi gerektiğini belirtmişti (MFA, 2022a).
Batı’nın gösterdiği çok yönlü tepkilere rağmen Çin’in iki ülke arasındaki bu çatışmada önemli bir rol oynayabilecek kilit bir aktör olması, ateşkesin sağlaması sürecine Çin’i dahil etme çabalarının devam etmesine sebep oluyor. 14 Mart Pazartesi günü Roma’da, ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan ile Çin’in dış politika alanındaki en yetkili isimlerinden biri olan üst düzey diplomat Yang Jiechi arasında gerçekleşen görüşme de bunu kanıtlar nitelikte. Roma’da gerçekleşen bu görüşme, Rusya’nın üç haftadan uzun bir süre önce Ukrayna’ya saldırmasından bu yana ABD ve Çin arasında gerçekleşen en üst düzey yüz yüze görüşmesi olması açısından oldukça önemli (Smith ve diğerleri, 2022). Görüşmeden bir gün önce, Sullivan’ın Çin’in Rusya’ya sağlayacağı olası yardımlara dair sert bir ton taşıyan açıklamalarda bulunmuş olması da görüşmenin nasıl sonuçlanacağına dair merakı arttırmıştı. Ancak yedi saat süren bu yoğun görüşme, ABD tarafının beklentilerini karşılamakta yetersiz kaldı (Borger, 2022).
Yang ve Sullivan arasındaki bu görüşmenin karamsar havasına rağmen, Çin’in sürece aktif olarak dahil olmasına yönelik beklentiler sona ermedi. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Ned Price, görüşmenin ardından gazetecilere verdiği demeçte Rusya ile Çin arasındaki ilişkinin “ABD veya gezegendeki diğer herhangi bir ülkenin Rusya ile olan ilişkisinden farklı” olduğunu ve bunu göz önünde bulundurarak Çin’in bu çatışmaya son vermek için diğer ülkelerden daha fazlasını yapabileceğini söyledi (Hernandez, 2022). ABD’nin açıklamalarına ek olarak İspanya Dışişleri Bakanı da 14 Mart Pazartesi günü gerçekleşen bir görüşmede Çinli mevkidaşından Ukrayna’daki savaşı sona erdirmek için Çin’in nüfuzunu kullanmasını istedi (McMurtry, 2022).
Pazartesi günü üst düzey yetkililer arasında gerçekleşen görüşmenin ardından, Beyaz Saray 17 Mart Perşembe günü iki devlet başkanının Çin’in Ukrayna’daki savaşa yönelik tutumunu değerlendirmek için 18 Mart Cuma günü bir görüşme yapacağını duyurdu (Holland ve diğerleri, 2022). Xi ve Biden son görüşmelerini Kasım ayında gerçekleştirmişlerdi. Görüşmenin ardından Beyaz Saray’dan yapılan basın açıklamasında, Biden’ın Ukrayna’daki savaş sürerken Çin’in Rusya’ya maddi destek sağlaması durumunda ABD ve diğer ülkelerle ilişkilerinin de sıkıntıya girebileceğini ima ettiği belirtildi. Basın açıklamasında ayrıca ABD’nin Çin’den Rusya ve Ukrayna gerilimine dair isteklerde bulunmadığı ve bu konuda Çin’in kendi kararını vereceği söylendi (WH, 2022). Cuma günü gerçekleşen görüşmenin ardından, Çin’i sürece dahil etmeye yönelik bir diğer istek de Ukrayna’dan geldi. Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelensky’in danışmanlarından Mykhailo Podolyak 19 Mart Cumartesi günü Twitter hesabından “Çin, medeni ülkeler koalisyonunu desteklemek ve Rus barbarlığını kınamak için doğru bir karar alırsa, küresel güvenlik sisteminin önemli unsuru olabilir.” şeklinde yaptığı paylaşımla Çin’i bir kez daha Rusya’yı kınamaya çağırdı (Al Jazeera, 2022b). Benzer bir talepte bulunan bir diğer açıklama da İngiltere Başbakanı Boris Johnson’dan geldi. Johnson, tarihin yanlış tarafında olma riskiyle karşı karşıya kalabileceği konusunda Çin’i uyardı (Wheeler, 2022). Aynı gün, Xi ve Biden arasındaki telefon görüşmesinin ardından yaptığı açıklamalarda Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin, “Çin’in konumu nesnel, adil ve çoğu ülkenin istekleriyle uyumlu. Zaman, Çin’in iddialarının tarihin doğru tarafında olduğunu kanıtlayacak.” söylemine yer vermesi, Çin’in tarafsız tutumunu sürdürmeyi planladıklarını gösterdi (Reuters, 2022b).
Yaşanan tüm bu gelişmeler ve yetkililerce yapılan açıklamalar ışığında, Çin’in Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilimde kendisine bir taraf seçmediğini ve dengeleri değiştirebilecek türden bir hamle yapmayı tercih etmediğini görmek mümkün. Çatışmanın yakın geleceğine bakıldığında ise, Çin’in barışın sağlaması sürecinde aktif bir rol oynamasına yönelik beklentilerin bir süre daha gerçekleşmeyeceği söylenebilir.
Tuğçe PULURLUOĞLU
Kaynakça
Al Jazeera. (2022a, 18 Mart). Russia seeking military aid from China, says US official. https://www.aljazeera.com/news/2022/3/14/us-official-russia-seeking-military-aid-from-china adresinden alındı.
Al Jazeera. (2022b, 19 Mart). Ukraine calls on China to condemn Russia’s invasion. https://www.aljazeera.com/news/2022/3/19/ukraine-calls-on-china-to-condemn-russias-invasion adresinden alındı.
Borger, J. (2022, 15 Mart). China has already decided to send economic aid to Russia in Ukraine conflict, US officials fear. https://www.theguardian.com/world/2022/mar/15/china-has-already-decided-to-send-economic-aid-to-russia-in-ukraine-conflict-us-officials-fear adresinden alındı.
Gang, Q. (2022, 15 Mart). Chinese ambassador: Where we stand on Ukraine. https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/03/15/china-ambassador-us-where-we-stand-in-ukraine/ adresinden alındı.
Hernandez, M. G. (2022, 14 Mart). The US says China could use leverage to end the Ukraine war. https://www.aa.com.tr/en/americas/us-says-china-could-use-leverage-to-end-ukraine-war/2535136 adresinden alındı.
Holland, S., Martina, M., Brunnstrom, D. (2022, 17 Mart). Biden, Xi to speak as U.S. warns about China military aid for Ukraine war. https://www.reuters.com/world/biden-china-speak-friday-ukraine-competition-white-house-2022-03-17/ adresinden alındı
McMurtry, A. (2022, 15 Mart). Spain asks China to use its influence to end war in Ukraine. https://www.aa.com.tr/en/europe/spain-asks-china-to-use-its-influence-to-end-war-in-ukraine/2535259 adresinden alındı.
Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2022a, 24 Şubat). Foreign Ministry Spokesperson Hua Chunying’s Regular Press Conference on February 24, 2022. [Basın Açıklaması]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202202/t20220224_10645282.html
Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2022b, 28 Şubat). Foreign Ministry Spokesperson Wang Wenbin’s Regular Press Conference on February 28, 2022. [Basın Açıklaması]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202202/t20220228_10646378.html
Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2022c, 16 Mart). Foreign Ministry Spokesperson Zhao Lijian’s Regular Press Conference on March 16, 2022. [Basın Açıklaması]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/202203/t20220316_10652302.html
Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2022d, 21 Mart). Foreign Ministry Spokesperson Wang Wenbin’s Regular Press Conference on March 21, 2022. [Basın Açıklaması]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202203/t20220321_10653815.html
Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2022e, 22 Mart). Foreign Ministry Spokesperson Wang Wenbin’s Regular Press Conference on March 22, 2022. [Basın Açıklaması]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202203/t20220322_10654171.html adresinden alındı.
Nakashima, E., DeYoung, K., Cadell, C. (2022, 13 Mart). Russia seeks military equipment and aid from China, U.S. officials say. https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/03/13/russia-china-military-aid/ adresinden alındı.
Reuters. (2022a, 13 Mart). Biden adviser warns China will face consequences if it helps Russia evade sanctions. https://www.theguardian.com/us-news/2022/mar/13/jake-sullivan-biden-national-security-adviser-china-russia adresinden alındı.
Reuters. (2022b, 20 Mart). China on the right side of history over Ukraine war, foreign minister says. https://www.reuters.com/world/china/china-right-side-history-over-ukraine-war-foreign-minister-2022-03-20/ adresinden alındı.
Smith, G., Creery J., Goldberg E. (2022, 14 Mart). Russia requests military help from China. https://www.ft.com/content/1776b22c-3d4f-43fe-8686-26021dd9c30d adresinden alındı.
Wheeler, C. (2022, 19 Mart). Don’t choose the side of evil, Boris Johnson warns China. https://www.thetimes.co.uk/article/dont-choose-the-side-of-evil-johnson-warns-china-j8kkjfx5m adresinden alındı.
White House. (2022, 18 Mart). Background Press Call by a Senior Administration Official on President Biden’s Call with President Xi Jinping of China. [Basın Açıklaması]. https://www.whitehouse.gov/briefing-room/press-briefings/2022/03/18/background-press-call-by-a-senior-administration-official-on-president-bidens-call-with-president-xi-jinping-of-china adresinden alındı.
