Enigma, 2014 yılında Morten Tyldum tarafından yönetilen, Alan Turing ismindeki matematikçinin II. Dünya Savaşı’nda Nazilerin gizli bilgilerini saklayabilmek amacıyla tasarladığı “Enigma” kodunu çözmesini ve devamında savaşın gidişatını değiştirmesini konu alan bir savaş/dram filmidir.
1.DünyaSavaşı sırasında Hitler’in yayılmacı politikası karşısında İngilizler, savaşın daha da yayılmasını önlemek amacıyla Nazilerin şifrelenmiş mesajlarını çözebilmek için bir ekip kurmuştur. Bu ekibin içinde modern bilgisayarın gelişimini sağlayan Alan Turing de yer almaktadır. Son derece zeki ve iyi bir matematikçi olan Alan Turing’in, cinsel yöneliminin toplum tarafından normal bulunmaması nedeniyle çoğunlukla dışlanan, hormon tedavisi görmek zorunda bırakılan ve bu nedenle kendi hayatına son veren bir bilim insanıdır.
Filmdeki en önemli karakterlerden biri olan Joan Clarke ise, 1950’li yıllarda kadınlara biçilen rollerin filmde tercümanlık, sekreterlik gibi meslekler olarak bahsedilmesine rağmen kişisel yetenekleri sayesinde Alan Turing’in takdirini toplamış ve Enigma’yı çözecek ekibe dahil edilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de dönemin aile yapısıyla ilgili bir ipucu içeren Joan’ın ailesinin, Joan’ın erkeklerle birlikte çalışmasını sorun etmesi nedeniyle bir grup kadının da işe alınmasıdır.
Alan Turing, Enigma’yı yalnızca bir makinenin yenebileceğine inanır ve bir makine tasarlamaya başlar. Bu makinenin adını ise ‘Christopher’ koyar. Bu makine, Enigma’yı çözebilmek için var olan ihtimallerin sayısını azaltsa da zamana karşı bu da yetersiz kalacaktır. Çözülebilmiş mesajların ortak noktası olan “Heil Hitler!” (Yaşa Hitler!) ifadesi Enigma’nın çözümünü de beraberinde getirir. Ancak Enigma’yı çözmek de savaşı kazanabilmek için yeterli değildir. Enigma’nın çözüldüğünü anladıklarında Naziler, şifrelemeyi değiştirerek yeniden asla çözülemeyecek yeni kodlamalarla haberleşecektir. Tam bu noktada Alan Turing bilim adamı kimliğinden uzaklaşarak aslında uluslararası diplomasinin bir parçası haline gelir. Savaşta kimin öleceğine ya da kimin yaşayacağına dair çok önemli ahlaki kararlarlar vermek zorundadır: Enigma’nın çözüldüğünü anlamayacakları oranda kişiyi feda ederek ancak Enigma’nın çözülmesinin anlamlı olacağı oranda kişiyi de kurtararak… Gerçekleşen görüşmeler ve yapılan gizli anlaşmalarla Hitler’in durdurulması sağlanmıştır.
Böylelikle film, aslında savaşların yalnızca cephede yaşanmadığını, savaşların perde arkasında, masada yaşanan görüşmelerin ve teknolojinin savaşa nasıl etki edebileceği mesajını izleyiciye göstermektedir. Alan Turing, savaşı kazandıran bu önemli gelişmelere yol veren kişi olmasına rağmen Enigma’nın çözüldüğü bilgisi kamuoyuyla paylaşılmamaktadır ve bir devlet sırrı olarak saklanmaktadır.
Özellikle vurgulanan diplomasi mesajı haricinde filmde dikkat çeken bir diğer nokta ise uluslararası ilişkiler teorilerinden realizmle yorumlanabilecek olan devletlerin güvenilemez olduğu mesajıdır. Dünya tarihinde en çok sivil kaybın yaşandığı savaş olan II. Dünya Savaşı ortamında son derece yayılmacı ve saldırgan bir politika sürdüren Hitler ve Nazi Almanya’sı filmde endişe veren, anlaşmaya varılamayacak haliyle her ülkenin kendi çıkarlarını korumak için neler yapabileceğini ortaya koymaktadır.
Filmin üzerinde durduğu bir diğer konu ise LGBT hakları üzerinedir. Filmin sonunda da gösterildiği üzere Alan Turing’in eşcinsel olması nedeniyle maruz kaldığı sosyal baskı, 7 Haziran 1954 yılında intiharıyla sonlanmıştır. Filmin eşcinsel hakları vurgusu, bazı yorumcular tarafından “Y kuşağına” yönelik olarak da yorumlanmıştır.[1]
Film, II. Dünya Savaşı’nın kaotik ve endişe veren hissiyatını cephe savaşını neredeyse hiç göstermeden başardıysa da tarihsel arka planını daha silik bırakmıştır. Buna rağmen II. Dünya Savaşı’nda yaşananlara farklı bir perspektif üzerinden değerlendirme getirmesi de oldukça önemlidir.
BEGÜM ÖZDAMAR
TUİÇ-Sivil Toplum Okumaları Staj Programı
Kaynakça
[1]Andrew Hodges, Alan Turing: The Enigma: The Enigma. Random House. (2012): 1 .
