Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TANAP), Azerbaycan doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya transfer etmesi planlanan boru hattıdır. TANAP projesinin amacı, Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ndeki Şah Deniz 2 Gaz Sahası ve Hazar Denizi’nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğalgazın öncelikle Türkiye’ye, ardından Avrupa’ya taşınmasıdır. TANAP, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleşerek Güney Doğalgaz Koridorunu oluşturmaktadır.
Proje Temeli Atıldı
Azerbaycan’daki Şah Deniz 2 sahasından çıkarılacak doğalgazı, 1850 kilometrelik bir hat boyunca Türkiye’nin 20 ilinden geçirip Avrupa’ya ulaştıracak tarihi projenin temeli atıldı. Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan Cumhurbaşkanları, Kars’ın Selim ilçesinde düzenlenen törenle, Şah Deniz’den Avrupa’ya doğru yol alacak boruyu toprağa indirdi. Türkiye’yi Avrupa’nın enerji koridoru haline getirecek Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi yola çıktı. Haziran 2012’de imzalanan anlaşmadan sonra bugün temel atma noktasına gelen ve “Enerjinin İpek Yolu” olarak adlandırılan, Azerbaycan’ın merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in “İki Devlet Bir Millet” ülküsünün somut örneği olan TANAP’ın temelini Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Gürcistan Cumhurbaşkanı Giorgi Margvelaşvili attı. TANAP, Türkiye Gürcistan sınırında Ardahan ili Posof ilçesi Türkgözü köyünden başlayarak; Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne olmak üzere 20 ilden geçecek ve Yunanistan sınırında Edirne’nin İpsala ilçesinde son bulacaktır. Bu noktadan, Avrupa ülkelerine doğalgaz aktaracak olan TAP Doğal Gaz Boru Hattı’na bağlanacaktır. [1]
Temel atma törenine katılan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de, TANAP’ın esas iştirakçisinin Azerbaycan ile Türkiye olduğunu belirterek TANAP’ın kısa sürede oluşan ancak çok şerefli bir proje olduğunu söyledi. Aliyev, “Azerbaycan gazı büyük miktarda Avrupa’ya ve komşularımıza gidecektir. Bu yaptığımız, Avrasya’da yeni bir ortaklık yaratacak bir çalışmadır. Avrasya’da yeni bir ittifak oluşmuştur. Medeniyetleri ve tarihleri farklı bu ülkeler arasındaki iş birliğimiz iyi niyetimizdir. Yeni gaz havzası artık Azerbaycan gazı olan Şahdeniz gazıdır” diye konuştu.
Törende konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Amacımız 500 milyar dolar ihracat, 2 trilyon dolar milli gelir ve tek haneli rakamlardaki işsizlik oranlarıyla dünyanın ilk 10 ekonomisinden biri olmak” dedi. Bu çerçevede, Türkiye’yi bölgenin enerji dağıtım merkezi haline getirmeyi planladıklarını kaydetti. Erdoğan sözlerini şöyle sürdürdü: “TANAP, tüm bu projelerin içinde güzergahı ve hedefleriyle ayrı bir öneme ve ayrı bir yere sahiptir. Bu proje başka hiçbir projenin alternatifi olmadığı gibi, bu projeye alternatif başka bir proje de yoktur. Bu bakımdan gerçekten özgün bir proje olan Güney Gaz Koridoru’nu bütün etaplarıyla tamamen hayata geçirdiğimizde Avrupa ile Hazar Bölgesi arasında güçlü bir bağ oluşturacağız. Bu projeye Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’den ziyade tüm Avrasya coğrafyasının ihtiyacı var. Bu projenin ekonomik işlevinin yanı sıra barışa ve huzura yapacağı katkı da ilgiyle karşılanacaktır. 16 milyar metreküpten başlayıp kademeli olarak 22 milyar metreküpe ve 31 milyar metreküpe kadar çıkacak kapasitesiyle bu projeden doğalgaz akışının hedeflediğimiz tarihte 2018’de başlamasını temenni ediyoruz.”[2]
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi’ne (TANAP) ilişkin, “Bu projenin önüne ekonomik problemlerden ziyade, siyasi engeller çıkarılmaya çalışıldı; ama bu projenin önünde siyasi bir engel olmayacaktır” dedi. TANAP’ın siyasi tehditler ve ekonomik fırsatların buluştuğu bir proje olduğunu ifade eden Yıldız: “Ham petrol fiyatlarına bağlı olarak gaz fiyatlarının düşmüş olmasına rağmen biz projeye devam kararındayız” diye konuştu. TANAP’ın ortakları olan SOCAR ve BP’ye güvendiğini ifade eden Yıldız: “Bu tür projelerin tehditleri ve fırsatları bitmez. Biz 20 ilden geçecek projeyi göstermelik değil, fonskiyonel olarak da çevreye, faunaya zarar vermeden gerçekleştireceğiz. Batı standartlarının hemen hemen hepsi uygulanacak” şeklinde konuştu. TANAP’ın, Avrupa Birliği üyelerinin gaz tedarikiyle ilgili çok önemli bir proje olduğuna işaret eden Yıldız, şöyle devam etti:”TANAP ham petrolden etkilenmeyecek kadar stratejiktir, etkilenmez demiyorum, ama kararlılığımız devam edecektir. 2018 yılının sonunda Şah Deniz 2 projesinin doğalgazını hem Türkiye’de hem Avrupa’da kullanacağımızı ümit ediyorum. Aynı zamanda, Şah Deniz ve Hazar’daki hisselerimizi de arttırdık. Biz bu işlerden pişman değiliz, mutluyuz. Türkiye’nin 2040’lı 2050’li yıllarına zemin hazırlıyoruz.” BP Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye Bölge Başkanı Gordon Birell de Türkiye’nin BP için stratejik bir ortak olduğunu ifade ederek: “Türkiye son 5-10 yılda önemli bir enerji merkezi oldu. TANAP’ta partner olmamız bizim için önemli bir adım. TANAP, Türkiye’nin enerji güvenliği için önemli bir fırsat” değerlendirmesinde bulundu. BOTAŞ Genel Müdür Vekili Mehmet Konuk, TANAP’ın Türkiye ve Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacının büyük bölümünü karşılayacağını ve bölgenin enerji arz güvenliğine büyük katkı sağlayacağını söyledi. [3]
Tanap’ın Bölgedeki Önemi
Ankara Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hasan Ali Karasar, Türkiye’nin uzun yıllar bölgesinde enerji merkezi olma yönünde politikalar geliştirdiğini, Ukrayna krizi sonrası bu politikaların stratejik öneminin arttığını belirtiyor: “Rusya Devlet Başkanı Putin, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yaptığı görüşmede Güney Akımı yerine Türk Akımı’nı tercih edeceklerini belirtmişti. Bu açıklama, Rusya’nın TANAP’ı bitirmek istediği yönünde algılandı. Buna rağmen, proje ilerlemeye devam etti. Türkiye, Ukrayna krizi sonrası bölgesel bir enerji kanalı olma yönündeki siyasetini etkin bir şekilde sürdürüyor.” Ukrayna krizi dolayısıyla Rusya ve Avrupa’nın karşı karşıya gelmesi, Avrupa’nın enerjide Rusya’ya karşı yeni senaryolar üzerine yoğunlaşmasına yol açtı. Bu kapsamda TANAP’ı Rusya’ya karşı bir adım olarak değerlendiren analizler de bulunuyor. Bununla birlikte, BOTAŞ Eski Genel Müdürü ve Enerji Stratejisti Mete Göknel, Rusya ve AB’nin enerjide karşı karşıya gelmesinin söz konusu olmadığını ifade ediyor: “TANAP, Nabucco’nun yokluğundan çıkan bir proje. Nabucco’da gazı kimin sağlayacağı belirli değildi. Dolayısıyla proje ölü doğmuştu. Nabucco’ya kıyasla TANAP kaynağı belirlenmiş, sağlam bir proje. AB ile Rusya’nın enerji konusunda karşı karşıya gelmesi söz konusu değil. Baltık’taki Kuzey Akımı’ndan Almanya’ya gelen gazın tamamı Rus gazı. Dolayısıyla, TANAP da bu kapsamda değerlendirilmemeli.” Doç. Dr. Hasan Ali Karasar da TANAP’ın hiçbir şekilde Rusya’ya alternatif oluşturamayacağı görüşündedir. Karasar, projenin Avrupa’ya enerji arzında ancak çeşitlilik yaratacağını ifade ederek: “Bu proje Avrupa’ya enerji arzında Rusya’yı tamamlayıcı bir nitelik sergileyecektir” diyor. Galatasaray Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erhan Büyükakıncı, bu kapsamda projenin geleceğini analiz ederken uluslararası ekonomik dengelerin de dikkate alınması gerektiğini ifade ediyor. [4]
Projede Hammadde Tedariği
Taner Yıldız, TANAP projesinde 1,5 milyar dolar değerinde 1,3 milyon ton çelik boru kullanılacağını belirtti. Çelik Boru İmalatçıları Derneği (ÇEBİD) Başkanı Ahmet Kamil Erciyas TANAP projesi için yerli ürün kullanamadıklarını ifade etti:”Yerli üreticileri teşvik ettik ama istediğimiz neticeyi alamadık. Bunun üzerine ithal yoluyla bunun ham maddesini tedarik etmek zorunda kaldık. Tabii ki işi dünya fiyatlarıyla aldığımız için en ucuz olan ülkelerden ithal etmek yolunu seçtik” ifadelerini kullandı.[5]
TANAP’ın, AB ve Hazar Havzası Eksenli Değerlendirmesi
Temel atma törenine katılan USAK Enerji Güvenliği Merkezi Başkanı Hasan Selim Özertem, TANAP’ı Türkiye, AB ve Hazar Havzası enerji güvenliği ve bölgesel dinamiklere etkisi bakımından değerlendirdi: “TANAP Türkiye için önemli hacimde gaz alabildiği bir anlaşmanın önemli bir boyutudur. Azerbaycan’dan gerçekleştirilecek 6 milyar metreküp gaz alımı, özellikle 2020-2025 döneminde sona erecek Rusya ve İran ile olan gaz tedariki kontratlarının yenilenmesi aşamasında pazarlık masasına oturulduğunda Türkiye’nin elini güçlendirecek bir unsurdur. İkinci olarak, özellikle farklı bir boru hattı ile yeni bir gaz girişinin sağlanması, altyapının daha güçlendiği ve teknik sıkıntıların daha kolay yönetilebileceği bir avantaj sağlayacak ve Türkiye’nin enerji güvenliğine de katkı sunacaktır. Bugüne kadar, Rusya’nın TANAP’a yönelik tarafsız bir görünüm sergilediği ve açıklama yapmaktan kaçındığı söylenebilir. Gazprom, Batı ile sürdürdüğü enerji ilişkilerinde yeni dinamiklere bağlı olarak kendi politikalarını yeniden dizayn etme çabası içinde. Bu bağlamda, TANAP’la rekabet etmek yerine, kendi projeleri üzerinden mesafe kat etmeye çalışıyor. Türkiye ile Rusya arasında inşa edilmesi planlanan Türk Akımı boru hattı projesi de, Rusya’nın Batı’ya kendi politikalarıyla karşılık verme girişimi olarak değerlendirilebilir. Uzmanların analizlerine bakıldığında, önümüzdeki dönemde Azeri gazının, Rus gazıyla Türk Akımı projesi nedeniyle, belli noktalarda rekabete girebileceği ve Azerbaycan’ın bu rekabette dezavantajlı bir konumda bulunabileceği ifade ediliyor. Bu açıdan, Rus gazının Avrupa için hala önemli olduğu, Rusya’nın izleyeceği politikalarla Azerbaycan gazının pazar dengelerini değiştirme yönünde bir avantaja sahip olduğu görülüyor.”[6]
Kaynakça
[1] “TANAP Nedir?”
<http://www.tanap.com/tanap-projesi/tanap-nedir/>
[2] “Enerjinin İpek Yolu’nda Temel Atıldı”
<http://www.tanap.com/medya/basin-bultenleri/enerjinin-ipek-yolunda-temel-atildi/>
[3] “Bakan Yıldız: TANAP’ın Önünde Siyasi Bir Engel Olmayacaktır” (14 Mart 2015)
[4] “TANAP Avrupa için alternatif olur mu?” (17 Mart 2015)
<http://www.dw.de/tanap-avrupa-i%C3%A7in-alternatif-olur-mu/a-18320429>
[5] “TANAP’ın Temeli 17 Mart’ta Kars’ta Atılıyor” (9 Mart 2015)
<http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/28402728.asp>
[6] “Özertem: TANAP ile Türkiye, AB’nin Enerji Birliği Projesi Bağlamında Bir Rol Üstlenecek” (19 Mart 2015)
<http://www.usak.org.tr/usak_det.php?id=3&cat=1857&p=1#.VRVK7Y71GSo>
Sefa Demirbaş
TUİÇ Stajyeri
