Orta Asya’nın 5 devletinden biri olan Tacikistan 6 Kasım 2013’de 6. Kez yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı seçimlerine hazırlamaktadır. Orta Asya’nın Kırgızistan hariç diğer ülkelerine nazaran siyasi partilerin, sivil toplum örgütlerinin ve düşünce kuruluşlarının nispeten serbest bir ortamda faaliyet gösterdiği bu ülkede farklı ideolojilere sahip pek çok siyasi parti bulunmaktadır. Bağımsızlığından beri altıncısı yapılacak olan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en favori adayı 21 yıldan beri ülkeyi tek başına yöneten İmam Ali Rahman’dır.
Muhtemelen seçimler iktidardaki Demokratik Halk Partisi (Hizbi Xhalgiye Demokrasi) ile Reformcu Güçler Birliği (İttihade Niruhaye İslahtaleb) arasında geçecektir. Reformcu Güçler Birliği Grubunu oluşturan muhalefetteki siyasi partiler 10 Eylül’de düzenledikleri basın toplantısında ortak bir aday üzerinde anlaşıp ünlü hukukçu Aynahal BABA NEZEROVA’nın adaylığı konusunda anlaştıklarını kamuoyuna açıklamışlardır. Adaylığı kesinleşmesi ile birlikte Orta Asya Devletleri’nde ilk kez bir bayanın cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ciddi bir alternatif olarak ortaya çıktığına şahit olmaktayız.
Aynahal BABA NEZEROVA Tacikistan’da 21 yıllık iktidarı süresince şimdiki Cumhurbaşkanı İmam Ali Rahman’a en büyük rakip olarak değerlendirilmektedir. Aslında son bir yılda Reformcu Güçler Birliğini oluşturan partilerden İslami Uyanış Partisinin (Hizbi Nihzeti İslami) başkanı Muhiyyittin Kebiri, Sosyal Demokrat Partisi başkanı Rahmatullah Zairov, ekonomist Hacı Muhammedov ve ünlü gazeteci Abdülgeyyum Giyumzade’nin adları cumhurbaşkanlığı aday adayları arasında geçmekteydi. Ama görünen o ki ülkedeki şartlar gereği muhalefet partileri ortak bir aday üzerinde anlaşmış ve seçimde bir cephede çalışacaklarını kamuoyuna duyurmuşlardır.
Reformcu Güçler Birliği oluşumu 3 ay öncesinden İslamcı Uyanış Partisi, Sosyal Demokrat Parti, tanınmış kişiler ve sivil toplum hareketleri tarafından cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak bir aday belirleme ve bu süreçte beraber hareket etme amacıyla oluşturulmuştur. Reformcuların bayan Aynahal BABA NEZEROVA’yı aday göstermeleri çeşitli siyasi gruplarca farklı bakışlarla değerlendirilmektedir. Kimi siyasiler bu adaylığa olumlu yaklaşıp desteklerken kimileri ise adaylığa olumlu bakmamaktadırlar.
Örneğin Sosyalist Parti’nin önde gelen isimlerinden ve Reformcu Güçler Birliği üyesi Mir Hüseyin Nezeriov’a göre A.BABA NEZEROVA’nın adaylığının belirlenmesinde reformcuların hepsinin fikri alınmamıştır. İktidarda bulunan Demokratik Halk Partisi Sözcüsü Osman SALİH ise A. BABA NEZEROVA’nın adaylığını değerlendirirken Tacikistan’ın bir kadın başkana hazır olmadığını, üstelik bu adayın başkan seçilmek için gereken tecrübe ve üne sahip olmadığını savunmuştur.
Sosyal medyada ve yazılı basında ise bu adaylık hızlı tartışmaların yapılmasına ve farklı yorumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bir bayanın başkanlığa adaylığını ülkedeki kadın ve sosyal haklara büyük katkısı olacağını düşünenler bu adaylığı desteklerken, kimileri de Tacikistan toplumunun sosyal, kültürel ve toplumsal gelişmişlik bakımından bir kadının cumhurbaşkanlığı makamına seçilmesine hazır olmadığı tezini ileri sürmektedirler. Bundan önce yapılan 5 dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerine hiçbir kadın aday iştirak etmemiştir. 2006 seçimleri öncesinde Hurinnisa Ğafurzade’nin adı aday adayları arasında geçmişse de nihai aşamada aday olmadığı görülmüştür.
6 Kasım’daki seçimler daha şimdiden pek çok yeniliği beraberinde getirmektedir. Seçime iki ay kala farklı kesimlerden renkli isimlerin adı aday adayları arasında geçmektedir. Örneğin basına ve sosyal medyaya yansıyan haberlere göre, önümüzdeki seçimde Cumhurbaşkanı İmam Ali Rahman’ın kızı Asım Azade Rahmanova, Milletvekili Hayrelnisa Yusufi, Başbakan Yardımcısı Rugeyye Gurbanova, Kadın ve Aile Komiteleri Başkanı Semengül Tagiyova, Tacikistan Ordusunun tek kadın generali Saadet Emirşayova, Milletvekili Mağfiret Haydarova, İslami Uyanış Partisi’nden Zerfa Rahmani, Milli Kütüphane Başkan Yardımcısı Hurinisa Alizade, ünlü hukukçu Fizinisa Vahidova ünlü akademisyen Gülruhsar Sefi ve Sosyalist Parti Genel Başkanı Abdülhelim Ğaffarov gibi ünlü ve tanınmış kişilerin adları cumhurbaşkanlığı aday adayları arasında geçmektedir.
Öne çıkan ve basında adları geçen aday adaylarının çoğunluğunun kadınlardan oluşması dikkat edilmesi gereken önemli bir gelişmedir. Bu da Tacikistan’ın sosyal anlamda kabuk değiştirdiğinin işareti olarak değerlendirilebilir. Tacik toplumu çok eskiye dayanan zengin bir kültür, edebiyat, sanat ve tarih bilincine sahiptir. Sovyetler Birliği döneminde de bu özellikleriyle öne çıkmış bir cumhuriyet olup, tarihi boyunca pek çok kadın yazar, şair, edebiyatçı, ressam ve bilim insanı öne çıkmış bir toplumdur. Kadınların aktif siyasette rol almalarında bunun bariz bir göstergesidir.
Muhalefetin en güçlü adayı konumunda bulunan Aynahal BABA NEZEROVA halen sosyal faaliyetler yapan Pir Sepiketo adlı kuruluşun başında bulunmaktadır. Bundan önce kendisi Soros Vakfı’nın Tacikistan temsilcilik görevini yürütmüştür. 1971 yılında başkent Duşanbe’de bulunan Tacikistan Devlet Üniversitesi’nin Hukuk Fakültesinden mezun olmuş, 1990 yılında Demokrat Parti’ye katılmıştır. 1996-2004 yılları arasında da Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (AGİT)’nün Tacikistan temsilciliğinde danışman olarak görev yapmıştır. Kendisini tanıyanlar çalışkanlığı ve samimiyetinin yanı sıra başarılı bir hukukçu olmasını cumhurbaşkanlığı adaylığı için önemli bir avantaj olarak değerlendirmektedirler.
Seçim tarihi yaklaştıkça adaylıklar kesinleşiyor. Tacikistan’da önemli bir sivil toplum hareketi konumunda bulunan Gençler Birliği (İttihade Cavanan) teşkilatı, Başkent Duşanbe’de düzenledikleri büyük bir gövde gösterisinde Cumhurbaşkanı İmam Ali Rahman’ın adaylığını desteklediklerini açıklamışlardır. Törende ülkenin sevilen milli sporcularından Londra Olimpiyatları şampiyonu bayan boksör Muzune Çareyova bütün gençlerin sesi olarak cumhurbaşkanının arkasında olduklarını deklare etmiştir. Gençler Birliği Teşkilatı 1991 yılından itibaren bir sivil toplum hareketi olarak ülkede önemli sosyal faaliyetlere imza atmaktadır. Başkanlığını Melikşah Legnetov’un yaptığı örgütün başkan yardımcılığını Cumhurbaşkanı İmam Ali Rahman’ın oğlu Rüstem İmam Ali yapmaktadır.
Bu girişimin ardından büyük bir destekte Tacikistan Meslek Örgütleri Birliğinden (İttehadiyehaye Senfi) gelmiştir. Tacikistan Meslek Örgütlerini bünyesinde barındıran bu büyük sivil toplum hareketinin yöneticileri 24 Eylül günü başkent Duşanbe’de düzenledikleri basın toplantısında İmam Ali Rahman’ın adaylığını desteklediklerini açıklamışlardır. Birliğin genel başkanı Murat Ali Salihov 235 delege adına İmam Ali Rahman’ı desteklediklerini ve bütün ülkede hiçbir kimsenin İmam Ali Rahman kadar cumhurbaşkanlığına layık olmadığını dile getirerek bütün imkanlarıyla cumhurbaşkanının arkasında olduklarını kamuoyuna duyurmuşlardır.
21 yıldan beri Tacikistan cumhurbaşkanlığını sürdüren ve halen önümüzdeki seçimlerinde en kuvvetli adayı olarak görülen 61 yaşındaki İmam Ali Rahman 5 Ekim 1952 yılında Xatlan bölgesinde Kulab ilindeki Dangara kentinde dünyaya geldi. İlk, orta ve lise eğitimini Kulab’ta bitirdikten sonra Tacikistan Devlet Üniversitesi’nin İktisat bölümünden mezun oldu. 1971 yılında Gurgantepe kentindeki süt ürünleri fabrikasında çalışmaya başladı. 1973-74 yılları arasında Sovyetler Birliği ordusunda askerlik görevini yaptıktan sonra tekrar aynı fabrikada çalışmaya devam etti.
1976-1988 yılları arasında Dangara bölgesi ticari ve tarım kooperatifleri başkanlığı görevini yürüttü. Aynı tarihler arasında Komünist partisinde siyaset faaliyetlerini yürüttü. 1988 yılında Dangara bölgesi çiftçilerinin başkanı, 1992 yılında ise Kulab ili yüksek konseyi yürütme komitesi başkanı oldu. 19 Kasım 1992 tarihinde Tacikistan Yüksek Konseyi Başkanlığına getirildi. Halen Tacikistan cumhurbaşkanlığını yürütmektedir. Evli ve 9 çocuk babasıdır.
İmam Ali Rahman’ın da adaylığının kesinleşmesiyle birlikte şu ana kadar adaylık için resmen başvuranların sayısı altıya çıkmıştır. Bunlar;
1. Aynahal Baba NAZEROVA; Reformcu Güçler Birliği Adayı ( İttihade Niruhaye İslahtaleb )
2. İmam Ali RAHMAN; Demokratik Halk Partisi (Hizbi Xhalgiye Demokrasi)
3. Seyidcafer OSMANOV; Demokrat Parti (Hizbi Demokrat)
4. Talipbeg BUXARİYEV; Egzeri Partisi (Hizbi Egzeri)
5. Abdülhalim ĞAFFAROV; Sosyalist Parti (Hizbi Sosyalisti )
6. Alim BABAYEV; İktisadi Bilgiler Partisi (Hizbi İttilate İktisadi )
Seçimler yaklaştıkça seçimlerin eşit ve adilane bir ortamda yapılması ve seçim güvenliği, önemli bir konu olarak ülke gündemine gelmektedir. Tacikistan Merkezi Seçim ve Halk Oylaması Komisyonu Başkanı Şir Muhammed Şahiyan düzenlediği basın toplantısında muhalif adaylar dahil bütün vatandaşların eşit bir konumda seçimlere iştirak etmelerini sağlayacaklarını beyan etmiştir. Basın toplantısında, bütün siyasi partilerin seçimlerde kendi adaylarını belirleme haklarının bulunduğunu ve adayların seçimlerde dış devletlerden yardım alamayacaklarını beyan etmiştir.
Ülkede 4 milyon 2 yüz bin civarında seçmenin bulunduğunu ve bu seçmenlerin 4 binden fazlasının seçim sandığında oy kullanacaklarını ve bunun için de gerekli tedbirleri aldıklarını beyan etmiştir. Bu beyanata karşılık İslami Uyanış Partisi Başkanı Muhiyittin Kebiri seçimlerin yapılması için ayrılan bütçenin yetersizliğine işaret etmiştir. Kebiri ayrıca televizyon programlarında adaylara eşit zaman ayrılmasını talep etmiştir.
Tacikistan seçim yasalarına göre herhangi bir vatandaşın cumhurbaşkanı adayı olması için en az 210 bin seçmenin imzaladığı bir başvuru dilekçesi ile seçim komisyonuna başvurması gerekiyor. Bu uygulamaya karşı tavrını ortaya koyan İslami Uyanış Partisi Başkan Yardımcısı Seyid Ömer Huseyini şöyle demiştir, ‘’Bu yanlış bir uygulamadır. Zira bir vatandaş 2-3 aday için aynı anda başvuru belgelerine imza atabilir.’’
Seçimler yaklaştıkça kimi siyasi lider ve partiler adaylar üzerinde devlet tarafından baskı uygulandığı tezini ortaya atmışlardır. Nitekim geçen hafta eski sanayi bakanlarından iş adamı Zeyd Saidov ülke güvenliğine zarar vermek ve yolsuzluk suçlamasıyla Başkent Duşanbe’de yargılanmaya başlanmıştır. Zeyd Saidov geçen ay Paris’ten dönerken havaalanında gözaltına alınmış halen dört oğluyla Başkent Duşanbe’ deki İsmail Samani Mahkemesi’nde yargılanmaktadır.
Kimi yorumcuya göre Zeyd Saidov ve oğullarının yargılanma nedeni siyasi olup kurmayı planladıkları Yeni Tacikistan Partisi (Tacikistane No)’nin kurulmasını engellemeye yönelik güvenlikçi bir girişimdir. Onlara göre seçimler arifesinde bu, partinin kurulmasını engellemek amacıyla yapılan bir siyasi yargılamadır. Seçimler öncesinde İslami Uyanış Partisi, Sosyal Demokrat Parti ve diğer siyasi gruplar üzerinde baskı kurulduğu haberleri gelmektedir. Örneğin bu partilere mensup siyasi figürlerden Hikmetullah Seyfzade, Muhammed Ali Hiyed ve Adalet Şaof’a yapılan saldırılar halkta tedirginlik yaratmıştır.
Bu konuda Tacikistan Milli Siyasetçiler Derneği (Encümeni Milliye Siyesetşinasane Tacikistan) Başkanı Abdulğani Muhammed Ezimov ülkede siyasi faaliyetlerin zorluğuna işaret etmiş ve Yeni Tacikistan Partisi’nin kurulması aşamasında büyük sıkıntıların yaşatıldığını beyan etmiştir. Yine ülkedeki en saygın din adamlarından ve Reformcu Güçler Birliği taraftarı siyasetçi Hacı Ekber Turcanzade de seçimlerin adil bir ortamda yapılacağından kuşku duyduğunu açıklamış ve ülkede farklı siyasi düşüncelerin kamuoyu önünde tartışılmasında ve faaliyet alanlarında devlet tarafından büyük engeller konulduğunu beyan etmişti. Öte yandan Tacikistan güvenlik güçleri seçimleri sabote etmek ve seçim sürecini kana bulamak maksadıyla ülkede terörist faaliyetler gerçekleştirmeyi planladıkları, El-Kaide Terör Örgütü’ne bağlı bir silahlı grubu yakaladıklarını kamuoyuna açıklamıştır.
Gelen haberlere göre El-Kaideci El Murad Muhanov başkanlığındaki bu terörist grubun mensupları halen Başkent Duşanbe’de Şizay Hapishanesi’nde sorgulanmaktadırlar. Haberlere göre önümüzdeki günlerde güvenlik güçleri bu eylemle ilgili televizyondan halka geniş bilgi vereceklerdir. Bu terörist grup seçimler arifesinde ülkede kanlı bir terör eylemi gerçekleştirmeyi planlayarak ülkeyi kaos ortamına sokmayı hedeflemiştir.
Seçim sürecinin sağlıklı geçmesi doğudaki Bedehşan Dağlık Özerk Cumhuriyeti’ndeki istikrarsızlıkla doğrudan ilgilidir. Suriye iç savaşında kaos ortamından yararlanan köktenci Vahabist Selefi cihatçı terörist gurupların güç kazanması bütün Orta Asya Devletleri’nde olduğu gibi Tacikistan’da da kuşkuyla ve endişeyle izlenmektedir. El Kaide’ye ve Taliban’a yakın terör örgütleri daha önceleri de Pakistan’ın Kuzeyi ve Afganistan’ın doğu bölgelerindeki kaos ortamından yararlanarak Tacikistan’ı istikrarsızlaştırmak için sürekli bu ülkenin doğu bölgelerinde terör eylemlerine girişmişlerdir. Son terörist eylem girişi de bu husustaki tespitlerimizin haklı olduğunu önümüzdeki dönemlerde Suriye’deki iç savaş ve kaos ortamından yaralanan ve kendilerine faaliyet alanı bulan köktenci terör örgütlerinin bütün bölge için önemli bir güvenlik sorunu ve istikrarsızlık tehdidi olduğunun kanıtıdır.
Yrd. Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI
Giresun Üniversitesi, İİBF Öğretim Üyesi
