Şubat sonunda organize olmaya başlayan ve Mart ayında da Şam ve Der’a başta olmak üzere ülkenin değişik bölgelerinde başlayan rejim karşıtı gösteriler kısa sürede rejim karşıtı ve rejim taraftarı grupların karşı karşıya gelmesine yol açmıştır.[1] Ülkenin Ürdün sınırında bulunan ve toplam nüfusu yaklaşık bir milyon olan Der’a da sivil göstericilere karşı ilk silahlı saldırıların gerçekleştirilmesinde sonra sivillere yapılan saldırılarda kısa sürede bir artış olduğu görülmektedir. Lazkiye, Banyas, Hasbiye, Şam ve Humus gibi ülkenin önemli kentlerinde düzenlenen gösterilere müdahale edilmesi sonucu ölen sivil sayısı yaklaşık 200’e ulaşırken yüzlerce göstericide saldırılar sırasında ateşli silahlardan çıkan kurşunlardan dolayı yaralanmıştır. Diğer yandan rejim karşıtı gruplarda sivil gösterilerin yanı sıra güvenlik birimlerine karşı düzenlediği saldırılarda ona yakın güvenlik görevleri öldürülürken içerisinde Tuğgeneral Hasan Faris Hammud, Tuğgeneral Hişam Muyeddin Berazi, Tuğgeneral Yusuf Muhammed Yusuf, Tuğgeneral Mansur Hüseyin Mehyo, Albay Kusay Habip Abbud,Yarbay Ahmet Süleyman el-Ferhan, Yarbay Muhammed Haşim el-Benni, Binbaşı Riyad el-Deas, Binbaşı Halit Ahmet Muhammed, Binbaşı Sem İlyan Ğanim, Binbaşı Semir İbrahim Cuma, Binbaşı Mahmut Hamada Hamada, Binbaşı Emil Nuvaysır el-Nassar, Yüzbaşı Temmam Maruf Halef, Yüzbaşı Ramazan Muhammed el-Hamido ve Üsteğmen Bilal Ahmet İsa’nın bulunduğu iki yüze yakın kişide yararlanmıştır.[2] Gösterilerin başlamasından kısa bir süre sonra Beşşar Esad’ın reform girişimlerini başlatması ve bu çerçevede yeni bir hükümet kurmaya yönelmesi, Der’a ve Humus Valilerini değiştirmesi, Haseki’deki 1962 sayımlarını geçersiz sayıp yeni bir komisyon kurarak kimliksiz olan Kürtlerin bir kısmına Suriye vatandaşlığı kazandırmaları, yolsuzluklarla mücadele komisyonunu kurdurması, çalışanların maaşlarına zam yapması, 43 yıldır yürürlükte olan Olağanüstü Hal Yasasını kaldırmak için bir komisyon kurması gibi önemli sayılacak adımlar atmasına karşın rejim karşıtı protesto eylemlerinin sürmesi Suriye’deki sorunun oldukça ciddi olduğunu göstermektedir.
Hüsnü Mahalli gibi yazarlar Suriye’deki rejim karşıtı gösterilerin Suriye’deki bazı etnik ve mezhepsel grupların desteğini alan muhalefet grupları tarafından gerçekleştirdiğini öne sürmesine karşın gösteriler de toplumun bir çok kesiminde bireylerin katılması dikkat çekicidir. Örneğin, 2000’den 2011’e kadar süren rejim karşıtı muhalefete önderlik eden liberal veya sol kökenli aydınların, gazetecilerin, hukukçuların, doktorların hem Sünni Arap hem Kürt hem de Hıristiyan kökenli olması dikkat çekicidir. Örneğin, 2000 sonrası dönemde muhalefetin sembol isimleri arasında yer alan Mişhel Kilo ve Suriye Liberal Demokratlar Birliği Başkanı Dr. Kemal El-Lebwani Hıristiyan kökenlidir. Bununla birlikte rejim karşıtı muhalefetin toplumsal taban olarak ağırlıklı olarak Sünni Arap ve Kürt kökenli Suriye vatandaşlarından desteklendiği düşünülmektedir. Diğer yandan Dürzilerin pozisyonu ise net değildir. Özellikle 1966 tarihinde Devlet Başkanı Salih Cedid’in Suveyda’da esir alınmasından sonra Hafız Esad’ın tüm Süveyda’yı bombalama tehdidinde bulunması ve ardından da Dürzi subayların önemli bir kısmını asker birimlerden tasfiye etmesi sonrası Dürzilerin rejimle olan bağlarında bir kapma yaşanmıştı. Ayrıca Kemal Canbolat başta olmak üzere son yıllarda Suriye rejiminin Lübnanlı Dürzilere karşı uyguladığı politikaların da Suriyeli Dürzilerin bir kısmı üzerinde rahatsızlık yaratmıştır. Ekonomik sorunlara ve işsizliğe rağmen rejimin Dürziler arasında güçlü bir toplumsal desteğinin olduğu ifade edilmektedir.[3]
Suriye’nin Toplumsal Yapısı: Suriye Mozaiği
Suriye halkı, hem etnik hem dini hem de mezhepsel açıdan heterojen bir ülkedir. Bu heterojenliğin temelinde ülkenin tarih boyunca farklı dinler, ırklar ve mezheplere ev sahipliği yapmasından kaynaklanmaktadır. Suriye’deki başlıca azınlıkları Aleviler, Dürziler, İsmaililer ve çeşitli Hıristiyan gruplar oluşturmaktadır. Dolayısıyla hem Müslüman hem de Hıristiyanlar kendi içerisinde oldukça farklı gruplara bölünmektedir.[4] 2011 itibariyle 23 milyonluk bir nüfusa sahip Suriye’de etnik ve dini grupların oranları hakkında doğru ve açık bilgilere ulaşmak mümkün olmamakla birlikte geçmiş dönemlerde yapılan sayımlardan hareketle bazı sonuçlara ulaşabiliriz. Suriyeli yazar Hüsnü Mahalli’ye göre “Suriye halkının %15’i Alevi, %6-7 ‘si Dürzi, %12-13’ü Hıristiyan ve geri kalanları da Sünni. Sünnilerin ise %10-12’si Kürt, %1-2’si Türkmen geri kalanları da Arap. Arapların da büyük bölümü orijinal olarak Suriyeli bir kısmı da Filistin kökenlidir”.[5] Mahalli’nin hesaplamalarına göre Sünni Araplar ülkede %50’nin altında kalırken Aleviler’de ülkedeki en önemli azınlık grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan 1947 yılı itibariyle ülkenin nüfusu 3,043,310 kişi olarak hesaplanmıştı. Sünnilerin nüfusu 2.040.908 kişi iken Aleviler 447,993, Dürziler 96, 641, Maruniler 14,133, Ortodoks Rumlar 144,517, Ortodoks Ermeniler 104,923, Katolik Rumlar 49, 543, Yahudiler 30,873, Nasturiler 9,630, Katolik Ermeniler 17, 493, Katolik Araplar 17,613 ve diğer azınlıklar da yaklaşık 100,000 ( Protestan-Yezidi, Suryani-Avrupalı Katolikler).[6] 1947 sayımından da anlaşıldığı üzere Suriye her gruptan topluluğa rastlamak mümkündür. Ancak sayım verileri Alevilerin ve Sünni Arapların nüfusları hakkında Mahalli’den farklı bir tablo sunmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, günümüz Suriye nüfusu yaklaşık 23 milyon civarındadır. Bu nüfus içerisinde etnik dağılım ise oransal olarak net olmamakla birlikte şu şekilde olabilir. Aleviler %11-12, İsmailler %1.5, Durziler %3-5, Hıristiyanlar %14-15 civarındadır. Bu orana göre Sünni Müslümanların nüfusu 1947’de yaklaşık %67’iken, bu oran günümüzde çok büyük bir değişikliğe uğramamış olup %68,7 dolayında olduğu tahmin edilmektedir.[7] Sünni olanların içinde Sünni Arap, Kürt ve diğer bazı küçük mezhepler bulunmaktadır. Kürtlerin genel nüfus içerisindeki oranlarının %10-12 civarında olduğu ileri sürülmektedir. Bu durumda Sünni Arapların toplum nüfusunun yaklaşık %55-57 arası olduğu düşünülmektedir. Mahalli’nin belirttiğinin aksine her şekilde %50’den fazla bir rakam. Ayrıca Filistin kökenli Araplara Suriye vatandaşlığı verilmediğini de not etmek gerekir. Bu çerçevede vatandaşlık temelinde Filistin kökenli Araplara yer vermek doğru değildir.
Bu bağlamda Suriye’nin toplumsal yapısından hareketle Suriye’de Müslüman Kardeşler dahil radikal diye adlandırılabilecek bir yapının kurulmasının mümkün olup olmadığını tartışmak gerekir. Bazı yazarlar ABD’nin rejimin alternatifi olmadığından Suriye’de rejim değişikliğini gündeme alamayacağını ileri sürmektedirler. Ancak son dönemde muhaliflerin temel taleplerine bakıldığında parlamenter bir hukuk devletine geçme taleplerinin ağır bastığı görülmektedir. Demokratik değerlere ve hukuk sistemine sahip bir Parlamenter sistem talebi ülkenin bir çok kesimi tarafından desteklenmektedir. Ayrıca Müslüman Kardeşler bağlamında düşünüldüğünde Sünni kesimlerin önemli bir kısmının da grubu desteklemediği görülmektedir. Liberal kökenli Sünni Araplar ile Kürtler 1978-1982 arasında Müslüman Kardeşler hareketi içinde yer almadılar. Suriye’de Hıristiyanlar, Dürziler, Aleviler ve diğer azınlık grupları da İhvan’ı destelemediler. Bu koşullar altında Suriye’de radikal bir rejimin başa geçmesi beklenemez.[8]
Tarihi Emevi İmparatorluğu’na başkentlik yapmış olan Suriye’de radikal diyebileceğimiz bir rejimin başa geçme şansı oldukça düşüktür. Toplumu oluşturan farklı toplumsal grupların üzerinde uzlaştığı demokratik bir sistem kurulması ve Suriyelilerin hem siyasal, hem ekonomik hem de hukuksal anlamda yaşam koşullarının iyileştirilmesi temel talepler arasında yer almaktadır.
Reform Talepleri: Şam Deklerasyonundan 2011 Ayaklanmasına
Suriye’de Şubat ayında başlayan ve Mart ile Nisan ayında da süren gösterilerin tarihsel geri planına bakıldığında Baas’ın iktidara geldiği döneme kadar geri gitmek mümkündür. 1963 sonrası dönemde hem insan haklarında yaşanan ihlaller hem topluca bazı grupların iktidardan tasfiye edilmesi hem rejimin siyasal, ideolojik ve mezhepsel olarak bazı kesimlere ayrımcılık politikası uygulaması hem de ekonomik alanda rejimin yolsuzluk ve işsizlik gibi sorunların üstesinden gelememesi ciddi bir toplumsal muhalefetin oluşmasına yol açmıştı. 1970’lerin sonu ve 1980’lerin başında yaşanan rejim karşıtı silahlı eylemlerin sert bir şekilde bastırılması ve 4 yıllık olaylar sırasında yaklaşık 100 bin kişinin yaşamını yitirmesi Suriye’deki toplumsal uzlaşının çökmesine ve rejimin baskı ile varlığını sürdürmesine yol açtı. Söz konusu baskı güvenlik ve istihbarat alanında güçlü bir devlet bürokrasisinin ortaya çıkmasına ve muhalefetin örgütsüz ve cılız kalmasını ya da yurt dışında örgütlenmesine yol açtı. 2011 yılında yeniden hareketlenen rejim karşıtı muhalefet hareketleri açıklanan reformlara ve Başkan Esad’ın 30 Mart 2011 tarihinde Halk Meclisinde (Parlamento) yaptığı sert konuşmaya rağmen dağılmaması ve eylemlerini sürdürmesi dikkat çekicidir. Suriye’de rejim karşıtı muhalefet hareketlerinin dayandığı toplumsal kitlenin kendi içerisinde farklı gruplardan oluştuğu dikkat çekmektedir. Bu bağlamda Suriye’deki reform girişimlerine kısaca değinmekte yarar vardır.
Toplumsal muhalefet hareketinin başında ülkenin entelektüel, aydın, hukukçu, gazeteci, sivil toplum kuruluşları ve akademik camiasından oluşan muhalefet grupları gelmektedir. Söz konusu grupların ciddi bir toplumsal tabanı bulunmamasına karşın rejim karşıtı grupların düşünsel öncülüğünü oluşturmaları açısından önem kazanmaktadırlar. Özellikle Hafız Esad’ın 10 Haziran 2000’de ölümünün ardından reform çağrılarını gündeme taşıyan ve “Şam Baharı” diye adlandırılan reform girişimlerine öncülük eden bu kesim içerisinde Sünni Arap ve Hıristiyan liderler de bulunmaktaydı. Nitekim Beşşar Esad’ın da iktidara geldikten sonra rejimin Basklı ve şiddet politikalarıyla özdeşleşmiş Mezzah Hapishanesini kapatması, yaklaşık 300 ile 1000 arasında siyasi tutukluyu affetmesi ve reform taleplerine karşı baskı politikalarına başvurmaması da olumlu olmuştur. Ocak 2001 tarihinde içerisinde sivil toplum kuruluşlarından milletvekillerine kadar birçok kesimin bulunduğu reformcular yayınladıkları bir bildiri ile politik reform çağrılarını sürdürmüşlerdir. Bin kişinin imzaladığı deklarasyonun yayınlanmasından bir hafta sonra ise milletvekili Riad Seif’i Toplumsal Barış Hareketini adlı partinin kuruluşunu ilan etmiştir. Ancak muhalefetin kontrol dışına çıktığını düşünen rejim yanlıları reform çağrılarına müdahale etmek için harekete geçmiş ve muhaliflere karşı tutuklama kampanyası başlatılmıştır. Şam Baharında geniş katılımlı forumlar düzenleyen sivil toplum kuruluşlarını kapatılırken, muhalefet gruplarının toplanmasına da izin verilmemiştir. Sivil Toplumun Uyanışı Topluluğu ile Cemal Atassi Demokratik Diyalog Forumu söz konusu dönemde aktif bir şekilde reformların tartışıldığı düzenli toplantılar gerçekleştirmiştir. Aylık veya haftalık düzenlenen toplantılara yüzlerce kişi katılarak reform ve değişim konusunu tartışmışlardır.[9]
2000 Haziranından sonra reform çağrılarını gündeme taşıyan ve buna yönelik bir takım toplantı ve etkinlikler düzenleyen grubun içinde Mişhel Kilo gibi entelektüeller ile Riad Seif gibi parlamenterler, Suriye Komünist Partisi Genel Sekreteri Riyad El Türk gibi liderler ve bazı iş adamları bulunmaktaydı. 2001 kışında kadar Beşşar Esad yönetimi reform çağrılarına karşı herhangi bir girişimde bulunmamasına ve reformları destekler nitelikte adımlar atmasına karşın bu tarihten sonra rejim bir savunma politikasına yönelmiş ve reform isteyen kesimlere karşı ciddi bir tutuklama ve cezalandırma kampanyası başlatılmıştı. Böylelikle Şam Baharı kısa sürede yerini Şam Kışına bırakmış olurken, reformcu kesimler 2005 yılına kadar rejimin baskı ve sindirme politikalarıyla karşı karşıya kaldılar. Türk, Kilo ve Seif’in yanı sıra Seif’in evinde düzenlediği toplantılarına katılan Suriye Liberal Demokratlar Birliği Başkanı Dr. Kemal El-Lebwani’de konuşmalarından dolayı tutuklanmış ve 2004 Eylülüne kadar cezaevinde kalmıştır.[10]
2004 yılının sonlarında Lübnan sorunu nedeniyle Suriye rejimi üzerinde uluslar arası baskının arttığı bir dönemde Suriye muhalefeti bir kez daha politik reformlar için harekete geçmişlerdir. 2005 Şubatında Lübnan’ın eski başbakanlarından Refik Hariri’nin öldürülmesinden hemen sonra Suriye rejimi üzerinde artan uluslararası baskıyla birlikte içerde de muhalif gruplar bir kez daha politik reform çağrılarını gündeme taşımaya başlamışlardır. Muhalif gruplar Temel Özgürlükler ve İnsan Haklarını Savunmak İçin Ulusal Koordinasyon Komitesi’ni kurdular. Sivil Toplumun Uyanışı Komitesi bir kez daha içerisinde Müslüman Kardeşlerin de bulunduğu tüm toplumsal gruplarla diyalog kanallarının açılması yönünde bir bildiri yayınladı. daha sonraları aktivist ve yazar Ali Abdullah Müslüman Kardeşler Genel Sekreteri Ali Sadraddin El Beyanuni’den siyasi parti faaliyetlerinin serbest bırakılmasını içeren bir mektup okudu. 1982’den itibaren ilk kez Müslüman Kardeşlerin kamuoyunda temsil edilmiş oldu. Bu dönemde Müslüman Kardeşlerin de içerisinde yer alacağı bir muhalefet partisinin kurulması bile gündeme geldi. 2005 sonuna gelindiğinde muhalif yazar Mişhel Kilo Fas’a giderek İhvan Genel Sekreteri ile bir görüşme gerçekleştirmiş ve ardından muhalefetin 4 konuda uzlaştığı açıklanmıştır. Bunlar demokrasi, şiddet içermeyen bir muhalefet, muhalefet gruplarının birlikteliği ve demokratik değişim ilkeleriydi. Genel Sekreter Beyanuni yaptığı açıklamada Mişhel Kilo’yu Baas liderleriyle görüşmeler yürütmeye yetkili olduğunu ifade etmişti. Şam rejimi üzerinde uluslararası baskının artığı günlerde muhalif gruplarda Ekim 2005’de “Şam Deklarasyonu” adı altında yayınladıkları bir bildiri ile hem rejimi sert bir şekilde eleştirmiş hem de ciddi anlamda diyalog çağrısında bulunulmuş ve politik reformların yapılması taleplerini bir kez daha gündeme taşımışlardır. Deklerasyon’da Baas rejimi otoriter, totaliter ve despotik bir yönetim kurmakla suçlanmış ve yeni bir Anayasa hazırlanması, kurucu bir meclisin oluşturulması ve adil seçimlerin yapılması talepleri dile getirilmiştir. Mişhel Kilo tarafından kaleme alınan Deklarasyonu 5 muhalefet partisini yanı sıra tanınmış 250 muhalif de imzalamıştır. Yaklaşık beş sayfalık metinde Arap milliyetçi Suriye’deki Ulusal Demokratik Buluşması, Kürt Demokratik İttifak, Şeyh Nawwaf El Beşir’in liderliğini yaptığı Gelecek Partisi, Sivil Toplumun Uyanışı Komitelesi, Kürt Demokratik Cephesi de imzalamıştı. Parti ve sivil toplum kurumlarının dışında Riyad Saif, Cevdet Sa’id, Dr Abdülrezak, Samir el-Nashar, Dr Fida Ekrem el-Hurani, Dr Adil Zakkar, Abdülkerim el-Dahhak, Heysem el-Malih ve Naif Qaysiyah gibi muhalif isimler bulunmaktaydı.[11] Ancak 2006 Martında Hariri cinayetini araştıran Uluslararası Araştırma Komisyonu ikinci rapurunda doğrudan Suriye rejimini suçlamaktan kaçınması ve Irak ile İran sorununa angaje olan ABD’nin politikaları Esad yönetiminin bir kez daha muhaliflere yönelmesine yol açmıştır. Mart 2006 tarihinde geniş tutuklamalar yeniden başlamıştır. Kasım 2005’de tekrar tutuklanan Dr. Kemal Lebvani 2007’de 12 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Mişhel Kilo ve Hıristiyan Enver El-Bunni 2006 yılında tutuklanmış ve 2007 yılında 5 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Deklarasyonu imzalayanların bir kısmı yurt dışına çıkmak zorunda kalırken diğerleri ise tutuklanarak siyasi faaliyetlerine son verilmiştir. Böylelikle bir kez daha 2005’de başlayan ikinci Şam Baharı yerini Şam Kışına bırakmış oldu.
Baskı ve tutuklama politikalarına rağmen muhalif gruplar 1 Aralık 2007’de Ulusal Demokratik Değişim İçin Şam Deklarasyonu adı altında yeniden örgütlenme yoluna gittiler. Kendi içinde bir Ulusal Konsey kuran muhalifler daha önce öne sürdükleri reformların gerçekleştirilmesi için örgütlü bir mücadele kararı almış oldular. Dr. Fida El Hewrani’nin Başkan seçildiği Ulusal Konsey’de Abdulhamid Darwish ile Abdülaziz Alkhaier Başkan Yardıcısı, Riad Seif Genel Sekreter, Amin Obeidi, Nawwaf El Beşir, Riyad Turk, Süleyman el Şammar ve Ali Abdullah gibi liderde Başkanlık Divanı Üyesi seçilmişlerdir.[12]
Muhaliflerin Ulusal Konseyi kurmasından kısa bir süre sonra Konsey üyesi bir çok lider tutuklanmıştır. 2008 yılında tutuklanan Konsey yöneticilerinin önemli bir kısmı 2.5 yıl hapis cezasına çarptırılmışlardır. Böylelikle Suriye içindeki tüm muhalif seslerin bastırılması politikası sürdürülmüş oldu.[13] Reformcular bastırılmasına karşın onların öne sürdüğü fikirler toplumun diğer kesimleri tarafından benimsenmiş ve 2011 yılında bir kez daha gündeme taşınmıştır.
Muhalefet grubunu oluşturan ikinci grup ise toplumsal tabanı Sünni Araplardan oluşan Müslüman Kardeşler örgütüdür. Suriye’de sayısal ve tarihsel bir örgütlenme olarak en güçlü yapıyı oluşturan örgütlerin Sünni Arapların yaşadığı yerleşim birimlerinde etkili olduğu ifade edilmektedir. 1970’lerin başında başlayan ve ardından da 1978’lerde silahlı başkaldırıya dönüşen muhalefet hareketi üzerinde durmak gerekir. Özellikle Suriye rejiminin Lübnan’daki iç savaşta Marunilerin safında Filistinli ve Sünni Müslümanlara karşı savaş açması Suriyeli Sünni Arapların rejimle olan ilişkilerinin bir kez daha sorgulamalarına yol açmıştı. 973’de ilk önce sivil protesto eylemleri ile rejiminin politikalarını protesto etmeye başlayan muhalefet rejimin güç kullanması karşısında 1978’lerde ciddi anlamda silahlı eylemlere başvurmuştu. Esad rejimi ilk kez iktidarına karşı toplumsal desteği bulunan bir muhalefet hareketiyle karşı karşıya kalmasının ardından sorunu askeri yöntemlerle çözmeye yöneldi ve en son 1982’de Hama’nın topyekun cezalandırılmasının ardından muhalefeti sindirmeyi başardı.[14]
Suriye’de uzun süreli bir diğer muhalefet hareketi ise Kürt grupların oluşturduğu rejim karşıtı muhalefettir. Ancak Sünni Arap muhalefetinden farklı olarak Kürtler ulusal haklarının tanınması ve yasal eşitlik talepleriyle ortaya çıkmışlardır. Tarihsel olarak Halep ilinden başlayarak Türkiye sınırı boyunca Kamışlıya kadar uzanan bölgede yaşayan Kürtlerin Suriye rejimiyle ilişkileri inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. 1960 sonrası dönemde Araplaştırma politikalarıyla karşı karşıya kalan Kürt grupların en önemli özelliği önemli bir kısmının Türkiye’den bölgeye gitmiş olmasıdır. Ancak Fransa sonrası dönemde Araplarla sorunlar yaşamaya başlayan Kürtlerin bir kısmı 1962 Haseki ili sayımından sonra Suriye’deki vatandaşlığını kaybetmiştir. Kendi içerisinde “yabancı” ve “yurtsuz” olarak iki ayrı statü verilen Kürtlerin günümüzdeki sayısının 300 ile 400 bin arasında olduğu sanılmaktadır. Özellikle 2003 Irak Savaşı sonrası Suriye rejiminin Kürtlere bakışı ciddi şekilde değişmiş ve Kürtleri ABD ile işbirliği yaban bir kesim olarak değerlendirmeye başlamıştır. Bu çerçevede 2004 yılında yaşanan olaylarda Kürtler kitlesel katılımlı gösteriler düzenlemiş ve çıkan olaylar sırasında sivil kayıplar yaşanmış; Esad yönetimi sorunu araştıracak bir komisyon ve reform yapılacağı vaadinde bulunarak olayların büyümesini engellemeye çalışmıştı. Ancak geçen süre içerisinde reformların yapılmaması rejime olan güvensizliğin artmasına yol açmıştır. 2011 yılında ise ilk önce Dera’da başlayan olaylar karşısında sessiz kalınmış ancak gösterilerin sürmesinin ardından Kürtlerde kendi bölgelerinde protesto eylemleri başlatmıştır. 1962 nüfus sayımının iptal edilmesine ve Beşşar Esad’ın doğrudan Kürt aşiretleriyle görüşmesine rağmen Kürt gruplarının protesto eylemlerini sürdürme kararı alması önemlidir. Böylelikle Suriye’deki muhalafet hareketinin Kürtleri de içine alacak şekilde süreceğinin işaretlerini vermiştir.
Suriye’deki diğer muhalefet gruplarını ise tanırlarken rejimin siyasal, hukuksal ve ekonomik uygulamalarından dolayı yıllardır baskı ve ayrımcılığa tabi tutulduklarını düşünen tüm kesimleri bu grup altında düşünmek olasıdır. Dolayısıyla etnik ve mezhepsel olarak bir çok kesimi içerisinde barındıran ve ekonomik olarak ülkedeki yolsuzluklar, işsizlik, rejime yakın kesimlerin aşırı zenginleşmesinden rahatsızlık hisseden, daha fazla özgürlük ve demokrasi talebinde bulunan gençleri de bu grup içerisinde görmek olasıdır. Olağanüstü hal ile yönetilen ülkede istihbarat birimlerinin faaliyetleri sonucu bir çok kesim farklı şekillerde haksız tutuklanmalar ve baskılarla karşı karşıya kalmıştır. Özellikle siyasi tutukluların yanı sıra yolsuzluklar, gelir adaletsizliği gibi bir çok sorun bulunmaktadır. Ayrıca Sünni Arap aşiretleri de önemli bir muhalefet yapmaya başlamışlardır. Dera’daki olayların şiddet ile bastırılması bölgedeki Arap aşiretlerinin rejime olan bağlılığını ciddi şekilde etkilemiş ve bu kesimler doğrudan muhalefet hareketlerinin içerisinde yer almaya itmiştir. Dera’daki aşiretlerin önemli bir kısmı yıllardır Ürdün’le yürütülen ticaretin ve toplumsal ilişkilerin önemli bir ayağını oluşturmaktadırlar. Ürdün’le olan sınır ticareti sırasında güvenlik güçlerinin her türlü baskı ve şiddeti karşısında sesiz kalmak zorunda kalmaları rejimin bu gruplar üzerinde meşruiyetini yitirmesine yol açmıştır.
Sonuç olarak Suriye’de Beşşar Esad rejimi ilk kez ciddi bir muhalefet hareketiyle karşı karşıyadır. 2000 ve 2005’teki muhalefetin ciddi bir toplumsal desteği bulunmamasına karşın 2011’de başlayan muhalefetin önemli bir toplumsal desteği bulunmaktadır. Beşşar Esad’ın 11 yıl boyunca reform yapacağını dile getirmesine karşın gözle görülen bir reform yapmaması rejimin meşruiyetini ve güvenirliğini yitirmesine yol açmıştır. Esad’ın reform yapacağını açıklamasına karşın yaşanan meşruiyet ve güven sorunu muhalefetin daha da şiddetleneceğinin de göstergesidir. Suriye’yi beklenenin aksine oldukça sıcak bir bahar beklemektedir.
Doç.Dr.Veysel Ayhan
ORSAM Uzmanı
Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi
http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=1748
__________
Kaynakça
[1] Now Lebanon News, “Facebook group calls for Syrian revolution”, February 26, 2011,
http://www.nowlebanon.com/NewsArchiveDetails.aspx?ID=244874
[2] Sana News, “Silahlı Kişilerin Kurşunlarıyla Yaralı Yada Şehit Düşen Polisler”, Nisan 12, 2011, http://www.sana.sy/tur/236/2011/04/12/341257.htm
[3] Yazar tarafından Ağustos 2009’da Suveyda’da gerçekleştirilen ancak güvenlik nedeniyle isimlerini belirtilmeyen bir görüşmeler.
[4] Nikolaos van Dam, Suriye’de İktidar Mücadelesi, Çev. Semih İdiz ve Aslı Faray Çalkıvik, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000, s ss. 17-18.
[5] Hüsnü Mahalli, “Suriye senaryoları ve Türkiye”, 06 Nisan 2011, http://www.aksam.com.tr/suriye-senaryolari-ve-turkiye-1740y.html
[6] Monroe, Elizabeth, The Middle East : A Political and Economic Survey, Oxford University Press-Royal Instıtute of International Affairs, London, 1954, s. 466.
[7] Nikolaos, op.cit,ss. 17-18
[8] Suriye’de Ağustos 2009’da yazar tarafından gerçekleştirilen mülakatlar.
[9] Bu konuda detaylı bir çalışma için bkz.: Joshua Landis-Joe Pace, “The Syrian Opposition”, The Washington Quarterly, 30:1, Winter 2006-07 ss. 45–68.
[10] Ibid.
[11] Joshua M. Landis, “Damascus Declaration in English”, Nov., 01, 2005,
http://faculty-staff.ou.edu/L/Joshua.M.Landis-1/syriablog/2005/11/damascus
-declaration-in-english.htm
[12] The Damascus Declaration for National Democratic Change, “The National Council is the Damascus Declaration’s legistlative body”, http://www.nidaasyria.org/en/council
[13] The Syrian Human Rights Committee, “Leaders of Damascus Declaration Sentenced Two Years and a Half”, 31 Oct 2008 http://www.shrc.org/data/aspx/d3/3743.aspx
[14] Moshe Maoz, Esad: Şam’ın Sfenksi, Çv.Hakan Gündüz, İstanbul: Akademi Yay., 1991, ,ss. 233-254
