İtalyan yönetmen Roberto Rossellini’nin Socrates filmi 1971 yılında vizyona girmiştir. Filmde Platon’un muhtelif kitaplarından kısımlar baz alınarak, ünlü Yunan filozof Sokrates seyirciyle buluşturulmuştur. Ancak biyografik bir film olduğunu söylemek yanlış olur çünkü film Sokrates’in idamından önceki birkaç yıla değinmektedir. O dönem Yunanistan radikal-sağcı bir cunta yönetimi altında olduğu için, film İspanya’nın Patones adlı bölgesinde çekilmiştir. İlk defa 1970 yılında Venedik Film Festivali’nde gösterilen Socrate, müsabaka dahilinde olmamasına rağmen ödüle layık görülmüştür (Brunette, 1996). İtalyan sinemasının neo-realist döneminin önemli isimlerinden olan Rossellini, verdiği bir röportajda tüm insanlar birbirine benziyor gibi gözükse de hepsinin kendi içlerinde eşsiz olduğunu söylemiştir (Caimi, 2019). Socrate filminde de izleyicilere eşsiz filozof Sokrates’in, sonunda ölümüne yol açan, bilgiyi arayış serüvenini sunmuştur.
Film, Atina tarafından yönetilen Delian Ligi ve Sparta tarafından yönetilen Peleponez ligi arasında geçen Peleponez Savaşı sonrasında Atina’da geçmektedir. Yenilgisinden sonra Atina’da Sparta öncülüğünde “Otuzlar Yönetimi” kurulmuştur. Otuzlar’ın en önemli isimlerinden biri olan Critias, aynı zamanda Sokrates’in eski öğrencilerindendir. Filmde de Sokrates’in ismi ilk olarak bu bağlamda geçer: “Sokrates’e antipati duyan bazı Atinalılar, Atina’ya yıkım getiren Critias’ın Sokrates’in öğrencisi olduğu gerçeğinin üzerinde dururlar”. Filmde Sokrates’in seyirciyle ilk buluşması ise kimseyi şaşırtmayacak şekildedir. Muzip ve beklenmedik cevaplarıyla bir vatandaşı sinirlendiren Sokrates, dayak yemekten son anda öğrencileri tarafından kurtarılır. Seyirci daha sonra Sokrates’in felsefesini kusursuzca özetleyen bir replikle karşılaşır: “İnsanın iyi bildiği bir şey hakkında fikir sahibi olması iyidir, ancak siz Atinalılar her şey hakkında fikir sahibisiniz… Benim için önemli olan şey kendi fikrime uymak ve düşündüğüm şeylerin tam tersini yapmamaya çalışmaktır”. Sokrates’i inançsızlıkla ve gençliği yozlaştırmakla suçlayan Meletus ise yine filmin başlarında, Sokrates’in aleyhinde konuşurken görünür. Rossellini, Meletus karakterinden filminde zekice yararlanmıştır. Başlarda ufak eleştirilerle başlayıp, filmin sonunda Sokrates’i mahkeme önüne çıkaracak kadar sinirli olan Meletus bir bakıma Atina halkını temsil eder. Sonuçta önde gelen hiçbir vatandaş 70 yaşında bir filozof tarafından insan içinde rezil edilmek istemez ve Sokrates de tam olarak bunu yapmaktadır. Filmde Sokrates’in eşi Xanthippe’ye ve çocuklarına da bolca yer verilmiştir. Platon’un Phaidon kitabındaki tasviri baz alınan Xanthippe, Sokrates’in sonunu herkesten önce tahmin eder ve filmin başından sonuna kadar Sokrates’e bu davranışlarından vazgeçmesi için sitem eder. Filmin ilgi çekici bir diğer özelliği de Sokratik metodu açıkça yansıtan diyaloglardır. Tek bildiği şeyin hiçbir şey bilmediği olduğunu filmde de birçok kez ifade eden Sokrates, öğrencileriyle veya diğer Atinalılarla konuşurken sürekli sorular sorarak bu metodunu uygular. Filmdeki bir başka kayda değer unsur Atina’nın demokratik yargı sürecine birçok kez yer verilmesidir. Otuzlar yönetiminden kurtulup tekrar bir demokrasi olan Atina’nın özellikle kura sistemi, seyirciyle buluşturulmuştur.
Sokrates’i Platonik bir şekilde beyaz perdeye taşıyan Socrate filmi hakkında kendi görüşlerime gelecek olursam, ilk olarak aktör Jean Sylvere’nin ne kadar doğru bir seçim olduğunu söylemem gerekir. Platon okurken gözümün önünde canlanan Sokrates ile Jean Sylvere’nin Sokrates’i birbirlerine tıpatıp benziyor. Ancak filmde Platon’a yer verilmemesinin bende hayal kırıklığı yarattığından bahsetmeden geçemeyeceğim. Ayrıca, filmde Sokrates’in ailesine beklediğimden fazla yer verilmiş. Rossellini’nin Xanthippe’nin kulak tırmalayan sitemlerinde ısrarcı olmasının sebebi bana göre Sokrates’in saf bir şekilde bilgiyi ve doğruyu aradığına seyirciyi ikna etme amacıdır. Xanthippe’nin özel öğretmen olması konusundaki ısrarlarına rağmen, Sokrates yolundan şaşmamaktadır. Filmin grafikleri kalitesiz gibi gelse de vizyona girdiği yıl dolayısıyla çok da bir şey beklenmemeli. Özet olarak, Socrate filmi antik Yunan felsefesine ilgisi olan, kurnaz filozof Sokrates’in son yıllarını merak eden herkese önerebileceğim bir filmdir. Socrates
Sude Yatağan
Siyasi Düşünceler Tarihi Staj Programı
KAYNAKÇA
- Brunette, P. (1996). Roberto Rossellini. University of California Press.
- Caimi, H. H. (2019, February 12). Always go beyond – interview with Roberto Rossellini. Retrieved March 11, 2021, from https://www.inkroci.com/culture_movie/interviews/always-go-beyond-interview-with-roberto-rossellini.html
