Bu yazının amacı, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (SBKY) bölümünü okumayı düşünen, okumaya devam eden ve mezunların kariyer planlarına yönelik imkânları ifade etmektir. Yazıda, alanda serüvenine devam eden bir kişi olarak düşüncelerimi paylaşacağım.
Konu bağlamında öncelikle Türkiye’deki üniversitelerin dünyadaki karşılıklarından bahsetmek gerekiyor. Times Higher Education’ın 2022 verilerine göre ilk 500’de Türkiye’den üniversite bulunmuyor. İlk 1000’de yer alan ise 7 üniversitemiz var: Hacettepe Üniversitesi, ODTÜ, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Koç Üniversitesi. Birkaç yıl geriye gittiğimizde, 2015’te ilk 200 içerisinde Türkiye’den 4 üniversitenin yer aldığını görüyoruz (THE, 2022). Bu göstergeler, Türkiye’de nitelikli eğitimin giderek azaldığını ve üniversitelerin küresel ölçekteki yeterli seviyede olmadığını gösteriyor.
Türk gençlerinin üniversite = istihdam ilişkisi kurduklarını görüyoruz. Üniversiteyi bitirince iyi bir işe ulaşacağı kanaati, bugün Türkiye’de istihdam ve genç işsizlik problemini tetikliyor. OECD’nin 2021 verilerine göre Türkiye’deki genç işsizlik %23,1. Bu rakam, OECD ülkelerine göre gayet yüksek ve Türkiye konuda 7.sırada (Habertürk, 2022). Yine aynı şekilde OECD’de genç istihdam oranı %39,6 iken, Türkiye’de ise 30,6’dır. Bu veriler bizlere, Türkiye’de niteliğe bakılmaksızın, binaya dayalı eğitim anlayışının sonuçlarını gösteriyor. Bu sonuçlar, geleceğe yönelik karamsar bir tablo gibi görünse de aslında çeşitli fırsatları da beraberinde getirebilir.
Türkiye’de eğitim ve istihdam ile ilgili genel çerçeveyi çizdikten sonra Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümüne geliyoruz. İlk olarak çevrenizden “Vali mi olacaksın, kaymakam mı olacaksın, Türkiye’de herkes siyasetçi zaten.” Klişelerini sıkça duyacaksınız. Okumaya başladığınızda ise siyaset bilimci olmanın farkını ve siyaset bilimci olmayan insanlara göre toplumu, devletleri ve yönetim ilişkilerini ne şekilde farklı gözlemlediğinizin bilincine varacaksınız. Tarihi, devletleri, devletler arası ilişkileri, dünyayı ve yönetimleri anlamaya ilgili olmak, bunu gerçekleştirirken de eleştirel bir bakış açısına sahip olmak, alana yöneleceklerde olması gereken temel özellikler. Aksi halde SBKY bölümü, hem okurken, hem de sonrasında sizin için kötü bir tecrübe olarak kalabilir.
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünün amacı; öğrencilere siyasi kavramları, fikirleri, ideolojileri inceleyecek, araştıracak ve yorumlayabilecek siyasal bakış açısına sahip olmasını sağlamak, devlet ve toplum arasındaki ilişkiyi inceleyecek becerileri kazandırmaktır. SBKY’nin eğitim süresi 4 yıldır. Üniversitelerin programlarına göre bir yıl hazırlık olabiliyor. Genelde Siyasal Bilgiler Fakültesi veya İktisadi İdari Bilimler Fakültesi bünyesinde yer almaktadır. Siyaset Felsefesi, Sosyoloji, Siyasi Tarih, Anayasa Hukuku, Yerel Yönetimler, Kentleşme, İdare Hukuk Kamu Yönetimi, Türk Siyasal Hayatı ve Siyasi İdeolojiler bölümdeki öncelikli dersler arasında yer alıyor. Bölümü yüksek ortalamayla bitirmek çok zor değil. Üniversiteyi bitirmeyle ilgili de büyük zorluklar yaşamazsınız. Peki, bölümden mezun olduğunuzda sizleri kariyer açısından hangi ihtimaller bekliyor?
İlk olarak Türk toplumunda memur olma sevdası hep vardır, devlet güçlüdür ve imkânları güven verir. Ailelerin de hep böyle bir isteği olur. Çocuğum devlette işe girsin kendini kurtarsın, diye düşünülür. Sizler de bu baskıya maruz kalarak KPSS’ye yönelebilir veya kendi isteğinizle de bu durum gerçekleşebilir. KPSS’de iki grup var: A Grubu ve B Grubu. A grubu alan sınavı ve çok daha detaylı bir sınav. Müfettiş yardımcılığı, uzman yardımcılığı vb. pozisyonları için hazırlanmanız gerekiyor. Toplam 120 sorudan oluşan sınavda İşletme, muhasebe, istatistik, hukuk, kamu yönetimi, iktisat, maliye, uluslararası ilişkiler, çalışma ekonomisi ve endüstri ilişkileri alanlarından sorumlusunuz. Üniversitede gördüğünüz dersler, bu sınav için yeterli olmayabilir. Bu yüzden kurslara gitmeniz ve en az 1 yıl sıkı şekilde çalışmanız gerekiyor. Öte yandan B Grubunda ise 60 genel yetenek, 60 genel kültür olmak üzere 120 soru bulunuyor: Genel Yetenek (Türkçe ve Matematik) ve Genel Kültür (Tarih, Coğrafya, Vatandaşlık, Güncel Bilgiler). Daha çok üniversitede öğrenilen bilgilerin dışında, genel kültür-yetenek alanlarından sorumlusunuz. Kazanma ihtimaliniz A Grubu’na göre daha yüksek olsa da statü-maaş olarak pozisyonlar daha aşağıda. Bir de yukarıda bahsettiğim kaymakamlık meselesi var. Kaymakamlık sınavı, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğrencilerinin hep göz bebeğidir. Bunun yanında kurum sınavları var. Bakanlık ve bakanlığa bağlı kuruluşların dönem dönem düzenledikleri sınavlar yer alıyor. Bu bölümde bahsettiğim sınavları tercih edecek kişilere önerim, kendinizi ne kadar iyi tanıyorsunuz, sorusunu öncelikle kendilerine sormaları. Çünkü bu sınavlar için en az bir yılınızı vererek disiplinli bir şekilde çalışmanız gerekiyor.
İkinci seçenek olarak akademide ilerlemeyi düşünebilirsiniz. Lisans eğitiminizin ardından yüksek lisans ve sonrasında doktora eğitimini tamamlayarak ilerleyebilirsiniz. Süreçler hakkında genel çerçeveyi sunmak gerekirse yüksek lisans 2 yıl sürüyor. 1 yıl ders ve bir yıl tez dönemi. Ardından ise 4 yıl süren doktora süreci var. 1 yıl ders, 1 yıl yeterlilik ve 2 yıl tez dönemi. Bu süreçler içerisinde akademik ilanları takip ederek araştırma görevlisi veya öğretim görevlisi olma imkânınız var. Kadroların çok sınırlı olduğunu ve nepotizmin yüksek oranda görüldüğünü de eklemek gerek. Akademik alanda ilerlemek isteyenler için mezuniyet puanınız, ALES ve yabancı dil puanınızın olması gerekiyor. Bu puanların ağırlıkları, üniversitelere göre değişiklik gösterebilir. Lisansüstü eğitim sürecinde üniversitelere başvurarak mülakatlara giriyorsunuz ve bu noktada mülakat puanınız da değerlendirmeye tabi tutuluyor. Üniversitelerin daha çok kendi öğrencilerini tercih ettiğini bilmek gerekiyor. Akademik alanda ilerlemek okumayı-araştırmayı seven, kitaplar-makaleler arasında boğulmayı göze alan arkadaşlar için ideal olabilir. Eğer bu özellikler yoksa son derece yıpratıcı ve yorucu bir sürece dönüşebilir. Ek olarak akademik alanda ilerlemek için diğer bir seçenek de yurt dışı olacaktır. Türk Lirasının, Euro/Dolar karşısındaki değerine bakıldığında ilk yöneleceğiniz şey burslar olacaktır. Burslar konusunda en çok talep edilen/imkân sağlayan YLSY-MEB bursudur. Burstan faydalanabilmek için yüksek bir ALES puanı almanız gerekiyor. Sonrasında alanınıza göre sözlü mülakata çağrılıyorsunuz. Eğer mülakatınız olumlu sonuçlanırsa ilk başta seçtiğiniz üniversiteye yüksek lisans/doktora yapmak üzere gitme fırsatınız bulunuyor. Bu burs, karşılıksız değil. Eğitim sonrası Türkiye’ye döndüğünüzde zorunlu hizmeti bulunuyor, belirlenen üniversitede akademisyen olarak çalışmanız gerekiyor. Bir başka burs seçeneği ise TEV-DAAD bursudur. Bu burs oldukça popüler ve başvurular için web sitesini takip etmeniz önemli. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün yabancı devletlerle yaptığı anlaşmalar sonucunda yabancı devletlerce Türk öğrencilere sağlanan burslar da bulunuyor. Bu kısımda, ABDİGM’nin web sitesini ziyaret etmek gerekli çünkü her devletin sağladığı bursun kapsamı ve şartları birbirinden farklı. Bir diğer çok bilinen burs FullBright bursu, ABD tarafından sağlanan karşılıklı bir burs. Jean Monnet bursu yine popüler ve çok tercih edilen, çok başvuru alan burslardan biridir. Birleşik Krallık tarafından sağlanan Chewining bursu da değerlendirilebilir. Bu bursların dışında yurt dışında okumak isteyenler için burs araştırma siteleri var. Basitçe, İngilizce olarak “scholarship – abroad” gibi anahtar kelimeler yazarak çok çeşitli burslara da ulaşmanız mümkün. Hangisi en iyidir, hangisini seçmek gerekir gibi sorular oluşursa kafanızda bu sorulara en iyi cevabı yine siz verebilirsiniz çünkü her bursun sunduğu olanaklar ve istediği şartlar çok farklı, siz araştırmanızı iyi yapıp kendinize en uygun olanı seçmelisiniz.
Üçüncü seçenek de özel sektördür. Bugün Türkiye’de SBKY öğrencilerinin özel sektörde yer alacağı alanlar için dürüst olmak gerekirse ne okuduğunun pek de bir önemi yok. Daha çok insan kaynakları, proje yöneticisi, asistan vb. birimlerde/pozisyonlarda çalışabilirsiniz. Bunun için ihtiyacınız olan şeyler, okuduğunuz bölümle ilgili veya mezuniyet puanınızla ilgili değil. Tek kriter, yetkinlikleriniz. 21. yüzyıl becerileri dediğimiz dijital araçları etkin kullanmak, yabancı dil becerisi, gönüllü deneyimler, çözüm odaklı olma, ekip çalışmasına yatkınlık, kodlama, veri analizi, dijital okuryazarlık vb. özellikler sizi ön plana taşıyacaktır. Diploma, tek başına bir önem ifade etmeyebilir.
Dördüncüsü ve benim için en önemli ve anlamlısı, sivil toplum-üçüncü sektördür. Sivil toplum alanında hem akademik, hem profesyonel olarak çalıştığım için bu alandaki katkılarımın daha fazla olacağı kanaatindeyim. Türkiye’de sivil toplum, çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal koşullardan ötürü kısıtlı. Daha çok yardımlaşma temelli olarak algılanıyor. YA DA Vakfı’nın 2015’teki çalışmasına göre STK denilince aklınıza gelen kavramlar sorusuna %21,6 ile yardım işlerinin birinci sırada olması algıyı doğruluyor (YA DA Vakfı, 2014). Hak temelli veya problemlere çözüm üreten sivil toplum anlayışı Türkiye’de henüz yerleşmedi. Bilgi Üniversitesi’nin 2020 verilerine göre Türkiye’de gönüllülük %6,2 ve bu orana göre OECD ülkelerine göre çok gerideyiz (Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2022). Durum böyle olunca, gençler bir kariyer planlaması yaparken sivil toplumda yer almayı çok göz ardı ediyor, önemsiz buluyor. İmkânlar ve kariyer olanakları fazla olsa da…
Genelde Türkiye’de gençlerin öğrenci kulüpleriyle sivil topluma dâhil olduklarını görüyoruz. Orada düzenledikleri etkinlikler, geziler, sosyal sorumluluk projeleri, aslında kendilerini geliştirdikleri bir alan oluşturuyor. TEMA, UNİCEF, TUİÇ, Habitat Derneği, Ahbap, Kızılay vb. kurumların bulunduğu ildeki çalışmalarına katılarak tecrübe edinmeniz çok önemli çünkü bu etkinliklerde yer alarak kendinizi geliştireceksiniz. Çevrenizde bu faaliyetleri “gereksiz” gören kişiler olabilir. Sizi destekleyen ve motive eden kişilerin yanında, sizi aşağıya çekmek isteyenlerin de olduğunu unutmadan bu sözlere kulak asmayın. Sivil toplumda çalışmak için dijital beceriler, proje döngüsü ve proje yazma becerisi, ekip çalışması, çözüm odaklı olma, iletişim becerileri ve saha performansının iyi seviyede olması gerekiyor. Sivil toplumun biraz daha sosyal girişimciliğe evrildiğini görüyoruz, bu değişimi fark edip ona göre kariyer planlaması yapmak önemli. Sivil toplum, daha esnek ilişkiler ve yatay hiyerarşiyle ilerleyen bir yapıda. Çok para kazanmayı hedefleyenler için ideal olmayabilir. İdealist ve toplum için faydalı şeyler üretmekten beslenecek gençler için önemli bir alan. Eğer dünyaya bakışınız ve değerleriniz, sivil toplum ile uyum halindeyse sizler için gayet ideal olacaktır. Proje yazma ve proje döngüsü eğitimleri almanız sizleri ayrıcalıklı kılacaktır. Bunun yanında Öğrenci Değişim Programları ve Öğrenci Hareketliliğini deneyimlemek de fayda sağlayacaktır.
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğrencileri başta olmak üzere sosyal bilimler alanındaki tüm gençlere yönelik önerilerim ise sivil toplum alanında farklı kuruluşlarda gönüllülük yapmak, dijital becerilerini geliştirmek, proje yazma ve proje döngüsü bilgisine sahip olmak, yabancı dil becerilerini geliştirmek ve network-sosyal sermaye olarak adlandırdığımız ilişkilere önem vermek olacaktır. Son dönemde siyasi, ekonomik ve sosyal koşulların kötüleşmesinden ötürü yurt dışında yaşamak isteyenlerin sayısı da giderek artıyor. Bu haklı ve makul bir talep. Ama memlekete olan sorumluluğumuzu unutmadan, günün sonunda kendinizi geliştirip hizmet etme amacıyla Türkiye’ye dönme düşüncesinin de sizlerden eksik olmaması gerektiğini bir kariyer tavsiyesi değil, insani bir vazife olarak belirtmek isterim. Umarım bu yolculuğunuz, bilginin en büyük güç olduğu inancı ve toplum için fayda üretme motivasyonuyla başlar ve devam eder.
Ersin KOPUZ
Kaynakça
THE. (2022). https://www.timeshighereducation.com/worlduniversityr%C3%A0nkings/2022#!/page/0/length/25/locations/TUR/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/stats Erişim Tarihi: 22.08.2022
Habertürk. (2022). https://www.haberturk.com/oecd-ulkelerinde-genc-issizlik-3196889 Erişim Tarihi: 22.08.2022
YA DA Vakfı. (2014). https://yada.org.tr/wp-content/uploads/2020/03/17-Sivil-Toplum-Kurulu%C5%9Flar%C4%B1na-Y%C3%B6nelik-Alg%C4%B1-ve-Yakla%C5%9F%C4%B1mlar.pdf Erişim Tarihi: 29.08.2022
Bilgi Üniversitesi Yayınları. (2020). Türkiye’de Gönüllülük. https://bilgiyay.com/wp-content/uploads/2020/11/GONULLULUK-291120.pdf Erişim Tarihi: 28.08.2022
