2020 yılından beri dünyanın gündemini pandemi belirliyor. Pandemi yönetiminde ise otoriter ve popülist ülkeler acaba daha mı başarılı oldular sorusu kafalarda belirmekte. Pandemi yönetiminde herkesin merak ettiği noktalardan biri şüphesiz ekonomi ise bir diğeri de bu sürecin çeşitli ülkeler için yaklaşan siyasal seçimleri ne şekilde etkileyeceği sorusuydu. Pandemi ile mücadele ederken, Macaristan ve Türkiye gibi bazı ülkeler birbirlerine benzer şekilde kanun hükmünde kararnameler ile süreci yönetmeyi tercih ettiler (Somlyai, 2022; Gözler, 2022). Bu sürecin ülkeler için yaklaşan seçimlerde çıktılarının neler olacağı merak konusuydu. Macaristan için süreç yönetimindeki “aşırılıklar” veya “hukuksuzluklar” hükümetin aleyhine olmadı, ancak bu duruma halkın pandemi yönetiminden memnun olmasından ziyade ülke tam da seçimlere yaklaşırken patlak vermiş olan Rusya-Ukrayna krizinin Macaristan’da yarattığı korku dalgası sebep olmuştur.
Dünya, pandemiden kurtulmak, normale veya eskiye tüm hızıyla geri dönmek için büyük bir heyecan içindeyken ve 2022 “evet bu sene pandemiden kurtulacağız” beklentisi ile başlamışken, gündem birdenbire Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile değişti. Ukrayna krizi belki de beklenenden daha fazla ve geniş bir etki yarattı ve Avrupa başta olmak üzere Rusya ile en başta ticari ilişkisi olan ancak aynı zamanda NATO üyesi olan devletleri ciddi anlamda sarstı. Daha pandeminin yarattığı ekonomik buhrandan çıkamamışken bir de Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı yüksek enflasyon ve ekonomik kriz ortamı yarattı.
Bu süreçte, ülkeler kendi siyasi gündemlerini değiştirmeden seçimlerini gerçekleştirdiler elbette. Ben bu yazımda Macaristan’da yapılan son seçimlerden hareketle seçimler, popülizm ve politik psikolojiye değinerek, sonuç olarak Türkiye’nin yaklaşan seçimleri için de bir projeksiyon çizmeye çalışacağım.
3 Nisan 2022 tarihinde Macaristan’da parlamento seçimleri muhalefet tarafının artık bir şeyleri değiştirecekleri beklentisiyle gerçekleşti. Hem halk hem muhalefet Orban’ı iktidardan göndereceklerine emin gibilerdi. Her ne kadar anketler (“POLITICO Poll of Polls — Hungarian polls, trends and election news for Hungary”, 2022) Orban ittifakının çok da geride olmadığını ve hatta önde olduğunu gösteriyorduysa da seçimde bunun tam tersi şekilde muhalefet, iktidara geleceğinden çok umutluydu. Büyük umutlar vadeden bu seçimlerde muhalefet neden yenildi veya tam tersi şekilde soracak olursam Orban neden tekrar kazandı soruları incelemeye değerdir. Halkın söylediklerine bakıldığında, özellikle genç kesimin artık Orban’ın gitmesi gerektiği ve yönetimin değişmesi gerektiğini düşündüğü (“Kormányváltást akar a fiatalok többsége”, 2022) çıkarımını yapmak yanlış olmayacaktır. Fakat Orban seçimlere yaklaşırken bazı stratejik hamleler yapmış ve Rusya-Ukrayna krizini fırsata çevirmiştir. Orban Macaristan halkına Kormányzati Tájékoztatási Központ (Devlet Bilgi Merkezi) kurumu aracılığıyla belirli aralıklarla e-postalar göndermiştir. Bu e-postaların içeriği ise “sizi ancak biz koruruz”, “sizi krizlerin karşısında ezdirmemek için elimizden geleni yaparız” şeklinde vatandaşlara çağrıda bulunulması şeklindeydi.
“En önemli hedefimiz hala Macaristan’ın huzur ve güvenliğini korumaktır. Rusya’nın askeri müdahalesini kınıyoruz, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünden endişe duyuyoruz, başı dertte olanlara yardım teklif ediyoruz ama Macar ailelerinin savaşın bedelini ödemesine izin veremeyiz.” (Macar Devlet Bilgi Merkezi tarafından 25.03.2022 tarihinde gönderilmiş olan e-postadan bir alıntı).
“Bugün mahallemizde bir savaş patlak verdiğinde, en önemli soru Macaristan’ın savaşa dâhil olup olmayacağı veya bunun dışında kalıp kalmayacağıdır. Bu Macar halkının çoğunluğunu ilgilendiriyor. Amacımız ülkemizi güvende tutmaya devam etmektir.” (Macar Devlet Bilgi Merkezi tarafından 29.03.2022 tarihinde gönderilmiş olan e-postadan bir alıntı).
İşin psikolojik tarafına gelirsek, Macar halkı sınırlarının ötesinde devam eden Ukrayna krizinin kendilerine etkisini en aza indirmek için mevcut hükümete bir kere daha şans verdi (“Sajtóvisszhang: Orbán Viktor rendkívüli külpolitikai professzionalizmussal kerekedett ellenfelei fölé”, 2022). Macaristan seçimlerinde bu durum halkın seçiminin radikal değişiklikten yana değil “dur bakalım şu krizi de atlatalım” diyerek mevcut durumu koruma yönünde cereyan etmesine sebep oldu (Nagy, 2022). Şu anda Orban yeniden seçilmiş olmanın verdiği özgüvenle Ukrayna krizi sebebiyle olağanüstü hâl ilan etmiş ve böylece meclisten kendi istediği yasaları geçirerek “ülkesini” yönetmeye devam etmiştir. Diğer yandan da Avrupa Birliği ile başı hala dertte görünmektedir.
Peki, Macaristan seçim sonuçlarından Türkiye için ne gibi sonuçlar çıkarılabilir? Bunun için öncelikle Türkiye’deki seçmenin neye ve neden oy verdiğine biraz bakmak gerekiyor. Kalaycıoğlu’na göre Türkiye’deki seçmen davranışı ideolojik ve kültürel faaliyetlere sosyo-ekonomik faktörlerden daha çok bağlıdır (1999: 55). Sencer, Türkiye’deki seçmenlerin, geleceği göz önünde bulundurmaktan ziyade geçmişteki ekonomik durumu dikkate aldığını öne sürer ve seçmen davranışını şekillendiren en önemli ve belirleyici etkenin ekonomik faktör olduğunu vurgular (1974: 277-278). Esmer ise parti seçimindeki en önemli tanımlayıcı unsurun sol-sağ ideolojiler olduğunu belirtir (2002: 111). Kısaca, demografik, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı farklı olan seçmenin, siyasi davranışına etki eden faktörler de farklı olabilmektedir (Beren, 2013: 197).
Türkiye seçmeninin oy verme davranışları göz önüne alındığında Macaristan’daki seçimlerden önce iki ülkenin benzer dinamiklere sahip olduğuna dikkat çekilmiş, ayrıca muhalefetin aday belirleme süreçleri ve Orban iktidarının yapısı çerçevesinde birçok kıyaslama yapılmıştı. Seçim sonuçlarını değerlendiren siyaset bilimcilere göre Türkiye’deki muhalefetin Macaristan seçimlerinden çıkaracağı dersler bulunmaktadır (Alan, 2022). Bu konuda çokça yazıldı çizildi. Ben yazılıp çizilenleri özetleyecek olursam; Türkiye de iki ittifak tarafıyla seçimlere gitmekte ve mevcut durumun artık devam edemeyeceği düşüncesi hâkim durumda. O zaman muhalefetin Macaristan seçimlerine bakarak bir “eğri-doğru” listesi oluşturması gerekiyor. Çünkü sadece “değişim şart, halk da artık değişim istiyor” düşüncesine dayanarak başarı elde etmek imkânsız görünüyor. Her seçim dönemine yaklaşırken mevcut yönetimin mutlaka ciddi bir hamle veya hamleler yaparak görevde kalmaya devam ettiği de göz önüne alındığında değişimi isteyen tarafın daha akıllıca davranması gerekiyor.
Sonuç olarak, popülizm hala seçimlerde iş yapmaya ve istediği sonucu öyle ya da böyle elde etmeye devam ediyor gibi görünmektedir. Popülist politikacılar halkın psikolojisini veya daha doğrusu halkın korkularını iyi tayin ederek bir nevi “koruyucu” imajı çizmeye çalışarak seçmenlerinin desteklerini kaybetmemeye çalışıyorlar. Ancak, şunu belirtmekte fayda var ki popülist liderler söylemleriyle halkı ne kadar cezbetmeye çalışsalar da ekonomik olarak ülkesini iyi yönetemeyen hiçbir hükümet sonsuza kadar başarılı olamaz. Özellikle pandemi gibi bir süreçten çıkarken bir de Rusya-Ukrayna savaşının ülkeler üzerinde yarattığı ekonomik baskı hükümetler için çok büyük bir sınav olarak karşılarında durmakta. Bir seçim daha kazanmak için ise önce ekonomiyi sonra da siyasi iklimi düzeltmek zorundalar.
Büşra ÖZYÜKSEL
Kaynakça
Alan, S. (2022, 5 Nisan). Macaristan seçimleri: Riskler Türkiye’deki muhalefet için de geçerli – Serkan Alan. Gazete Duvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/macaristan-secimleri-riskler-turkiyedeki-muhalefet-icin-de-gecerli-haber-1559250
Beren, F. (2013). Seçmen Tercihine Etki Eden Faktörler ve Seçim Güvenliği: Şanlıurfa İli Örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 191-214.
Esmer, Y. (2002). At The Ballot Box: Determinants Of Voting Behavior in Turkey, (Ed: Y. Esmer ve S. Sayarı). Politics, Parties and Elections in Turkey, Boulder: Lynn Rienner.
Gözler, K. (2022). Kemal Gözler, Korona Virüs Salgınıyla Mücadele İçin Alınan Tedbirler Hukuka Uygun mu?. Anayasa.gen.tr. Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://www.anayasa.gen.tr/korona.htm.
Hungary: Purported “emergency” must not be used as a pretext for further attacks on the rule of law. International Commission of Jurists. (2022). Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://www.icj.org/hungary-purported-emergency-must-not-be-used-as-a-pretext-for-further-attacks-on-the-rule-of-law/.
Kalaycıoğlu, E. (1999). The Shaping of Party Preferences in Turkey: Coping with the Post-Cold War Era. New Perspectives on Turkey. No. 20, 47-76.
Kormányváltást akar a fiatalok többsége (Gençlerin çoğunluğu hükümet değişikliği istiyor). Nepszava.hu. (2022). Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://nepszava.hu/3115772_kormanyvaltast-akar-a-fiatalok-tobbsege.
Macaristan Başbakanı Viktor Orban neden OHAL ilan etti? – BBC News Türkçe. BBC News Türkçe. (2022). Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61577827.
Nagy, A. (2022). Hungary: why Orbán won again – The Progressive Post. The Progressive Post. Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://progressivepost.eu/hungary-why-orban-won-again/.
POLITICO Poll of Polls — Hungarian polls, trends and election news for Hungary. POLITICO. (2022). Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/hungary/.
Sajtóvisszhang: Orbán Viktor rendkívüli külpolitikai professzionalizmussal kerekedett ellenfelei fölé (Basında yer alan haberler: Viktor Orbán, olağanüstü dış politika profesyonelliğiyle rakiplerini geride bıraktı). Infostart.hu. (2022). Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://infostart.hu/kulfold/2022/04/04/sajtovisszhang-orban-viktor-rendkivuli-kulpolitikai-professzionalizmussal-kerekedett-ellenfelei-fole.
Sencer, M. (1974). Türkiye’de Sınıfsal Yapı ve Seçmen Davranışları. May Yayınları, İstanbul.
Somlyai, Ö. (2022). Macaristan’da tartışmalara yol açan tasarı yasalaştı: OHAL süresiz olarak uzatıldı, Başbakan Orban ülkeyi belirsiz bir süre boyunca KHK’larla yönetecek – Medyascope. Medyascope. Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022, https://medyascope.tv/2020/03/30/macaristanda-tartismalara-yol-acan-tasari-yasalasti-ohal-suresiz-olarak-uzatildi-basbakan-orban-ulkeyi-belirsiz-bir-sure-boyunca-khklarla-yonetecek/
