Seçim Yılı Demokrasi İçin İyi Geçti
Bu yazı ilk olarak Francis Fukuyama imzasıyla ve The Year of Elections Has Been Good for Democracy başlığıyla 4 Eylül 2024 tarihinde Foreign Affairs dergisinde yayınlanmıştır.
Bu “seçim yılı” boyunca liberaller felaket senaryolarına sıkça başvurdu. Birçoğu, Macaristan’dan Viktor Orban’dan Hindistan’dan Narendra Modi’ye kadar otoriter ve popülist politikacıların oylarını artırarak kazançlarını pekiştireceğinden korkuyordu. Freedom House’un Şubat 2024 tarihli Dünyada Özgürlük analizine göre, dünya yaklaşık yirmi yıldır bir demokratik gerileme dönemindeydi. Çin ve Rusya gibi otoriter büyük güçlerin yükselişi, Ukrayna ve Orta Doğu’daki sıcak savaşlar ve Almanya, Macaristan, Hindistan ve İtalya gibi demokratik güvence altındaki ülkelerde popülist milliyetçilerin yükselmesi bu süreci daha da şiddetlendirdi.
Demokrasiler için güvenli bir dünya isteyen liberaller için belki de en ürkütücü nokta, Temmuz ortasında Cumhuriyetçilerin eski Başkan Donald Trump’ı başkan adayı ve aşırı Make American Great Again-MAGA yanlısı JD Vance’i yardımcısı olarak onaylamasıydı. Trump 2020 ABD seçimlerini bozma girişiminde bulunmuş olmasına rağmen, partisi onu coşkuyla tercih etti. Suikast girişiminden sağ çıkmıştı; yumruğunu havaya kaldırıp “savaş, savaş, savaş” çağrısı, geçen ayki tartışma performansında net bir şekilde geride kalan yaşlı Başkan Joe Biden ile keskin bir tezat oluşturdu.
Ancak liberallerin bu yılın küresel anlamda illiberal popülizmin zaferini yansıtacağına dair korkuları şimdilik yanlış çıktı. Otoriter ideolojiler bazı ülkelerde belirgin ilerlemeler kaydetmiş olsa da, dünyanın birçok yerinde demokrasi şaşırtıcı bir direnç gösterdi ve ABD’de de hâlâ galip gelebilir. Demokratik gerileme eğilimine olan inançları, birçok liberali çaresizce ellerini ovuşturmaya ve bu durumu tersine çevirmek için bir şey yapıp yapamayacaklarını umutsuzca sormaya yöneltti. Bu sorunun cevapları basit ve sıkıcıdır: vatandaşlarınızla birlikte dışarı çıkın ve oy verin ya da daha aktif bir eğilimdeyseniz, demokratik politikacıların seçimleri kazanmasına yardımcı olmak için benzer düşünen insanları harekete geçirmeye çalışın. Liberal demokrasi kişisel iradeye dayanır ve geleneksel siyasi katılımın artık işe yaramadığını gösteren çok az kanıt vardır.
SEÇİMLER YILI
Seçimler yılı, tarihte görülmemiş bir şekilde dünya genelinde rekor sayıda vatandaşın sandığa gitmesi nedeniyle bu şekilde adlandırıldı; yaklaşık 30 ülke hem belirleyici hem de rekabetçi seçimler düzenledi. Bu kritik yıl, aslında 2023’ün sonlarında, özellikle 15 Ekim’de Polonya’da yapılan seçimlerle başladı. Bu seçimler, popülist Hukuk ve Adalet Partisi’ni (PiS) tahtından indirerek, yerini liberal partilerin oluşturduğu bir koalisyon ile değiştirdi. Hukuk ve Adalet Partisi, Macaristan’ın sağcı Fidesz partisinin izlediği yolu takip ediyordu, ancak Polonya’daki Sivil Platform ve diğer merkez sol partiler arasındaki güçlü işbirliği—geçmişteki farklılıklarını aşmak için yoğun çaba harcayan ve büyük mitingler düzenleyerek seçmenleri sandığa taşıyan bu partiler—PiS’in 41 sandalye kaybetmesine ve parlamentonun alt kanadı olan Sejm’de çoğunluğunu kaybetmesine neden oldu. Bu, Avrupa’daki popülizm için büyük bir gerileme anlamına geliyordu ve Macaristan’ı AB içinde önemli bir müttefikten mahrum bıraktı. Doğu Avrupa’da popülist bir yönelime giren tek diğer ülke Slovakya oldu; Robert Fico, Ekim ayında başbakan olarak geri döndü ve ülkesinin Ukrayna’ya verdiği güçlü desteği sona erdireceğine söz verdi. Slovakya’nın Batı yanlısı cumhurbaşkanı Zuzana Caputova, ikinci dönem için aday olmayı reddetti ve yerine Haziran ayında Fico’nun müttefiki Peter Pellegrini geçti. Fico gibi, o da Rusya’ya daha yakın bir duruş sergiliyor. Popülistler kazanımlar elde etse de, Slovakya derin bir şekilde kutuplaşmış bir ulus olmaya devam ediyor; Mayıs ayında, Ukrayna’ya askeri yardıma karşı olan başbakan Fico, bir suikast girişimiyle hedef alındı.
Kasım 2023’te, Javier Milei, Arjantin’deki ikinci tur başkanlık seçimlerinde Sergio Massa’yı mağlup etti. ABD’deki birçok kişi Milei’yi, kurulu düzene karşı olan kişisel tarzı ve eski ABD Başkanı Trump’a olan sempatisi nedeniyle Arjantinli bir Trump olarak gördü. Ancak Milei, ülkeyi derin bir ekonomik durgunluğa sürükleyen Peronistlere karşı halkın duyduğu büyük öfkenin üzerine geldi. Birçok popülist, muhafazakâr kültürel değerleri uygulamakla yükümlü güçlü bir devleti benimserken, Milei gerçek bir liberteryen. Ekonomik istikrar programının erken dönemdeki başarısı, Arjantin Ulusal Kongresi’nde zayıf bir tabana sahip olmasına rağmen popülaritesini korumasını sağladı. Milei’nin en büyük tehlikesi, otoriter bir yöne kayması değil, Arjantin devletini aşırı derecede zayıflatması olabilir.
2024’ün başları, demokrasi açısından karma sonuçlar getirdi. Ocak ayında, Tayvan’ın Demokratik İlerici Partisi, Çin yanlısı Kuomintang’ı mağlup etti ve Finlandiya sağlam bir şekilde demokratik cephede kaldı. Her iki durumda da kazanan partiler, yasama çoğunluklarını sessiz ama etkili bir şekilde inşa etmek için çalıştılar. Öte yandan, Şubat ayında El Salvador’da Nayib Bukele, yüzde 85 gibi olağanüstü bir oy oranıyla yeniden başkan seçildi. Bu başarı, ülkenin çete liderliğinin büyük bir bölümünü hukuksuz yollarla hapse atarak suç oranlarını dramatik bir şekilde düşürmesinin bir ödülüydü. İkinci kez başkanlığa aday olarak Bukele, El Salvador Anayasası’nın ardışık yeniden seçilme yasağını hiçe saydı; yıllarca iktidarda kalabilir.
Güçlü liderlerin ödüllendirilmesi eğilimi, Prabowo Subianto‘nun Endonezya başkanlığına seçilmesiyle devam etti. Prabowo, eski bir özel kuvvetler komutanı olarak insan hakları grupları tarafından 1980’ler ve 1990’larda Endonezya’nın Timor-Leste işgali sırasında savaş suçları işlemekle suçlandı. 2000 yılından 2020’ye kadar ABD’ye seyahat etmesi yasaklanmıştı; ancak Trump’ın Dışişleri Bakanlığı ona vize verdi. Ancak bu zafer, selefi Joko Widodo’nun devasa popülaritesinden başka bir şeyi yansıtmayabilir. Prabowo, Widodo’nun mirasını sürdüreceğini iddia etti.
Bangladeş’te, Ocak ayında Şeyh Hasina liderliğindeki yolsuzluğa bulaşmış Awami Birliği Partisi, ülke genelindeki protestolara rağmen iktidarda kaldı. Ancak bu başarı kısa ömürlü oldu; seçimden sonra yenilenen protestolar, Hasina’nın Ağustos başında ülkeyi terk etmesine yol açtı. Bangladeş’in demokratik bir yönetimi yeniden kazanıp kazanamayacağı belirsiz olsa da, vatandaşların büyük bir kısmının, son 28 yılın 20’sinde iktidarda kalan bir liderden bıktığı açıktır.
Popülist Çözümler Reddedildi
Yılın ortasında Güney Afrika ve Meksika’da yapılan iki önemli seçim, popülist-liberal çerçevesine kolayca oturmayan sonuçlar verdi. Güney Afrika’da, 1994’te demokrasiye geçişten bu yana ülkenin siyasetine hakim olan Afrika Ulusal Kongresi (ANC), 71 sandalye kaybederek Ulusal Meclis’teki çoğunluğunu yitirdi. Ülkedeki yolsuzluğa bulaşmış eski başkan Jacob Zuma ile ilişkili yeni bir parti olan uMkhonto weSizwe’nin (MK) yükselişi endişe vericiydi. Ancak seçimlerin ardından ANC, MK ile değil, genellikle beyaz ve “renkli” ya da melez seçmenleri temsil eden Demokratik İttifak (DA) ile koalisyon kurdu. DA, üç parlamento sandalyesi kazanırken, radikal solcu Ekonomik Özgürlük Savaşçıları partisi beş sandalye kaybetti. Güney Afrika’nın son on yılda yaşadığı yolsuzluk skandalları ve ekonomik gerilemeye rağmen, 2024 seçimleri bazı açılardan güven vericiydi. Seçmenler, ANC’yi ülkenin kötü yönetiminden dolayı sorumlu tuttu ve popülist çözümlere tamamen yönelmedi.
Meksika da benzer şekilde demokratik kültürünün gücünü gösterdi. Liberal analizciler, ülkenin görevdeki başkanı Andrés Manuel López Obrador’u bir Latin Amerika popülisti olarak nitelendirmişti, ancak onun popülaritesi, yolsuz ve etkisiz bir yönetimin karşısında yükseldi. López Obrador, günlük konuşmalarında, Meksika’yı onlarca yıl yönetmiş olan yolsuz oligarşiyi eleştiriyordu. Uyuşturucu kaçakçılarına karşı savaşı geri çekti ve bu durum kısa süreliğine şiddeti azaltırken, Meksika’yı yıllar boyunca rahatsız edecek temel sorunu çözmeyi başaramadı. Fakirleri destekleyen birçok politika başlattı, ancak mali disiplini büyük ölçüde korudu. 1920 Meksika Devrimi’nden bu yana ülkenin ilk net solcu başkanı olarak büyük popülarite kazandı ve halefi Claudia Sheinbaum, Haziran ayında rakibi karşısında 30 puandan fazla farkla başkanlığı kazandı. Sheinbaum’un partisi Morena, Meksika Kongresi’nde de anayasayı değiştirme seçeneği sunacak bir süper çoğunluk kazandı. López Obrador, başkanlığı sırasında birçok özgürlük karşıtı eğilim sergiledi ve ülkeye veda hediyesi, Meksika yargısının bağımsızlığını ciddi şekilde zayıflatacak olan bir “yargı reformu” oldu. Ancak Sheinbaum’un göreve geldikten sonra bu büyük gücünü nasıl kullanacağı belirsiz. López Obrador’un radikalizmini miras almış gibi görünmüyor. Beklenmedik bir sürpriz olmazsa, Sheinbaum, sol popülist bir liderden ziyade Latin Amerika’nın merkez sol politikacılarından biri olarak düşünülmelidir.
Bir diğer önemli seçim Hindistan’da yapıldı; oy verme süreci Nisan ortasından Haziran başına kadar aşamalı olarak gerçekleşti. Başbakan Modi—ülkenin medya, mahkemeler ve sivil özgürlüklerini zayıflatan popülist-milliyetçi kulübün kurucu üyelerinden biri—Hindu milliyetçisi Bharatiya Janata Partisi’nin (BJP) Hindistan’ın alt meclisi olan Lok Sabha’daki çoğunluğunu artırması bekleniyordu. Ancak bunun yerine, BJP çoğunluğunu kaybetti ve diğer partilerle koalisyona girmek zorunda kaldı. Özellikle eski kuzey Hindistan’daki güçlü olduğu bölgelerde büyük kayıplar yaşadı; bunlar arasında yoksul Uttar Pradesh eyaletinde 29 sandalye olmak üzere toplamda 49 sandalye kaybetti.
Küresel olarak daha az etkili ancak yine de önemli olan bir diğer seçim, Haziran ayının sonunda Moğolistan’da yapıldı. Rusya ve Çin arasında sıkışmış olan ülke, 1991’de Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra Moskova’nın etkisinden çıkarak demokrasiyi hayata geçiren ve sürdüren Orta Asya’daki tek devlettir. Ancak 2022 ile 2024 yılları arasında iktidardaki Moğolistan Halk Partisi, Sovyet dönemi Komünist Partisi’nin halefi olarak giderek daha otoriter ve Rusya yanlısı bir yönde ilerledi. Seçimlerde ise, muhalefetteki Demokratik Parti, sandalye sayısını iki katından fazla artırdı ve seçmenler yolsuzlukla dolu bir sistemi reddetti. Bu sonuç, Batı’da pek fazla gündeme gelmedi, ancak sıradan seçmenlerin demokrasiyi savunmak için ne kadar etkili olabileceğini gösterdi.
Sarsıcı Değişimler
Haziran başında Avrupa Parlamentosu seçimleri gerçekleşti. Avusturya’daki Özgürlük Partisi, Fransa’da Marine Le Pen’in Ulusal Birliği (RN), Almanya’daki Almanya için Alternatif, Hollanda’daki Özgürlük Partisi ve İtalya’daki Giorgia Meloni’nin İtalya’nın Kardeşleri gibi popülist partiler oylarını artırdı. 27 üyeli blok genelinde en büyük kaybı Sosyalistler ve Yeşiller yaşadı. Bu değişim endişe vericiydi, ancak bazılarınca tahmin edilen büyük deprem gerçekleşmedi. Almanya’nın Hristiyan Demokrat Birliği ve Polonya’nın Sivil Platformu gibi merkez ve merkez sağ partiler oylarını korudu ya da artırdı. Polonya’nın Hukuk ve Adalet partisi (PiS) ve Macaristan’da Fidesz sandalye kaybetti. Fidesz’de yolsuzluk skandalı sonrası muhalif parti üyesi Peter Magyar, kendi partisini kurarak oyları böldü.
Avrupa Parlamentosu seçimlerinin en sarsıcı iki sonucu Fransa ve İtalya’dan geldi. Le Pen’in RN partisi, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un merkezci koalisyonunu ezerek iki kat fazla oy aldı. Bu durum, Macron’un Haziran sonunda erken genel seçim ilan etmesine yol açtı. RN 37 sandalye kazanırken, sol ittifak Yeni Halk Cephesi 32 sandalye kazandı. Bir an için RN’nin genç lideri Jordan Bardella’nın başbakanlık koltuğuna oturacağı düşünülse de, Temmuz başındaki ikinci tur oylamada merkez ve sol partiler daha zayıf adaylarını geri çekti ve RN bir kez daha iktidardan uzak kaldı. Bu başarı, sol partilerin adaylarını koordine etme çabaları sayesinde oldu—önceki koalisyonların başaramadığı, siyasetin sıkıcı ama gerekli çalışması.
İtalya’da durum daha umut kırıcı. Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Meloni’nin popülist İtalya’nın Kardeşleri partisi oylarını önemli ölçüde artırdı ve sağ koalisyon İtalyan parlamentosunda rahat bir çoğunluğa sahip. 2022’nin sonlarında başbakan olan Meloni, başlangıçta kendini merkezde konumlandırdı. Göreve başladığında, Orban ve Fico gibi Rusya yanlısı popülistlerden ayrılarak Ukrayna’ya güçlü destek verdi ve birçok yorumcu, Meloni’nin Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in ikinci dönemini destekleyeceğini düşündü. Ancak AB parlamento seçimlerinden sonra sağa kaydı ve partisi, Ukrayna’ya yalnızca şartlı destek verilmesi yönünde oy kullandı, ayrıca von der Leyen’in yeniden seçilmesine karşı çıktı.
Popülist bir partinin iktidara gelme tehdidi olmadan seçim yapılan tek büyük Avrupa ülkesi Birleşik Krallık’tı. Temmuz başında İşçi Partisi, Muhafazakarlar karşısında ezici bir zafer kazandı. Muhafazakarlar, beş başbakan döneminde 14 yıl boyunca iktidarda kalmış ve Brexit’i destekleyerek ülkeyi uzun süreli bir ekonomik durgunluğa sürüklemişti. İşçi Partisi, aşırı solcu lideri Jeremy Corbyn’i daha ılımlı Keir Starmer ile değiştirdiğinde, seçmenler olumlu tepki verdi. Nigel Farage gibi popülist ateşli isimler hâlâ ortalıkta olsa da, onun sağcı partisi Reform UK oyların %14’ünü kazandı—bu, %12 alan Liberal Demokratlar’dan fazlaydı. Ancak Birleşik Krallık’ın “ilk gelen kazanır” seçim sistemi, Farage’ın iktidara yaklaşmasını engelledi.
Demokratik Direniş
Hâlâ gerçekleşmesi gereken önemli seçimler var: Liberal Başkan Maia Sandu’nun yeniden seçilmesinin muhtemel olduğu Moldova’da ve Rusya yanlısı Gürcistan Rüyası partisinin iktidarda kalma şansının yüksek olduğu Gürcistan’da. Ancak açık ara en önemli seçim, 5 Kasım’da ABD’de Trump ile Demokrat aday, Başkan Yardımcısı Kamala Harris arasında yapılacak. Temmuz ortasında gerçekleşen Cumhuriyetçi Ulusal Kongre sırasında, yaşlanan Biden karşısında Trump’ın zaferi olası görünüyordu. Ancak Biden’ın kenara çekilme kararıyla Demokratlar birden canlandı. Hem ulusal çapta hem de kritik eyaletlerde yapılan birçok anket, şimdi Harris’in rakibi karşısında önde olduğunu gösteriyor.
Amerikan seçimlerinin sonucu, hem Amerikan kurumları hem de dünya için büyük sonuçlar doğuracak. Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping gibi otoriter liderlere hayranlığını dile getirdi ve ülkesinde ise yürütme üzerindeki denetimleri zayıflatma sözü verdi. Trump, büyük olasılıkla ABD’nin Ukrayna’ya verdiği desteği sona erdirecek ve NATO gibi ittifakların değerine yönelik büyük bir şüphe taşıdığını ifade etti. Çin ile ticari ilişkileri bitirme ve yabancı ülkelerde üretilen tüm ürünlere yüzde onluk genel bir gümrük vergisi uygulama sözü verdi. Cumhuriyetçi Parti, Ronald Reagan döneminin liberteryen politikalarını terk etmiş durumda ve devlet gücünü muhafazakâr hedefler doğrultusunda kullanmayı vaat ediyor.
Ancak şimdiye kadar, seçim yılı küresel olarak demokrasi için kötü bir yıl olmadı. Popülist ve otoriter partiler ve liderler bazı ülkelerde kazanımlar elde etti, ancak diğerlerinde kaybetti. Vatandaşlar, otoriter yönetime karşı başka yollarla da direnç gösterdi. Temmuz ayında, Venezuelalılar ezici bir çoğunlukla muhalefet adayı Edmundo González’i seçti, ancak Nicolás Maduro rejimi, onu kazanan ilan ederek büyük bir sahtekarlığa başvurdu. Maduro’nun rejimi, ancak açıkça otoriterleşip demokratik meşruiyetin son kalıntılarını da terk ederek ayakta kalabilir. Myanmar’da ise 2021’deki darbeyle seçimlerin kaldırıldığı askeri cuntaya karşı, demokratik muhalefet ile etnik milislerin müttefik olduğu silahlı bir isyan önemli toprak kazanımları elde ediyor.
Seçimler tek başına iyi politikalar veya sonuçlar garanti etmez. Ancak, liderleri politik başarısızlıklardan sorumlu tutma ve algılanan başarılar için ödüllendirme fırsatı sunarlar. Seçimler, yalnızca tartışmalı politikaları dayatmak isteyen değil, aynı zamanda temel liberal ve demokratik kurumları zayıflatmayı ya da baltalamayı uman liderlerin yükselmesi durumunda tehlikeli hale gelir. Bu bağlamda, Amerika Birleşik Devletleri bir tür istisna haline geldi. Hiçbir Avrupa veya Asya demokrasisinde, bir liderin son dönemde seçim sonuçlarını açıkça reddettiği ya da iktidardan ayrılmamak için halkı şiddete teşvik ettiği görülmedi. 6 Ocak 2021 olaylarını normalleştiren birçok Cumhuriyetçi seçmen, dünyadaki en büyük demokraside zayıflayan demokratik normların bir belirtisidir ve bu, Trump Kasım’da Beyaz Saray’a dönerse, benzer zihniyete sahip popülistler tarafından (örneğin, 2023’te Kongre’yi basan eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun destekçileri) fark edilecektir.
Bu yılki seçimlerden çıkarılacak ders, popülist ve otoriter politikacıların yükselişinin kaçınılmaz olmadığıdır. Demokratik gerileme, seçimlerin yapıldığı birçok ülkede dirençle karşılaşabilir ve karşılaşmıştır. Ancak demokratik normlar, şiddetle, yargı çözümleriyle (örneğin Trump’ı diskalifiye etmek için 14. Madde’nin kullanımıyla), yeni bir karizmatik liderin yükselişiyle ya da başka bir hızlı çözümle korunamaz. Etkili olan şey, demokratik siyasetin istikrarlı ve çoğu zaman sıkıcı olan çalışmasıdır: argümanlar üretmek, seçmenleri ikna etmek ve harekete geçirmek, politikaları uyarlamak, koalisyonlar inşa etmek ve gerekirse mümkün olanla yetinerek en iyiyi bırakmak. Küresel demokrasi için cesaret kırıcı bir dönemde bile, vatandaşlar daha iyi bir geleceğe doğru ilerleme iradesine sahipler.
FRANCIS FUKUYAMA, Stanford Üniversitesi Demokrasi, Kalkınma ve Hukukun Üstünlüğü Merkezi’nde Kıdemli Araştırmacıdır ve Stanford’daki Ford Dorsey Uluslararası Politika Yüksek Lisans Programı’nın Direktörüdür.
