Rusya’nın Ukrayna işgaliyle birlikte bu konu üzerine özellikle sosyal medyada birçok şey yazıldı, eleştiriler ve yorumlar yapıldı. Benim ilgimi çekenlerden biri de bazı sosyal medya kullanıcılarının Ukrayna’da kalan ‘savaşçı’ kadınlarla Türkiye’ye ‘kaçan’ Suriyeli erkekler arasında yaptığı kıyaslama. Bu kıyaslamalardan bir tanesini örnek vermek gerekirse:
Bunun gibi aynı fotoğraf ile paylaşılmış birçok tweet mevcut.
@lepen27:
“Üstteki resim Rusya’ya karşı silahlanmış Ukraynalı bir genç kız. Alttakiler ise savaştan kaçan Suriyeli erkekler . Yukarda ki kıza oruspu diyorlar aşağıdakiler müslüman ………. Yorum sizin 😌”
@Tml_Reis:
“Soldaki vatanı için savaşan ukraynalı kadın sağdaki ise savaştan kaçan suriyeli erkekler. Sorarlarsa sağdakine hayat kadını soldakine erkek dersiniz!”
@Halit_Akyldz:
“Ülkesi için savaşan bir Ukraynalı kadın. Ülkesin de ki savaştan kaçan Suriyeli erkekler(!) #ukraynarusya”
@MiniCooperNG:
“Üst resimdeki, Rusya’ya karşı silahlanmış Ukraynalı bir kız… Alttakiler ise savaştan kaçan Suriyeli erkekler! 😖😤😡 Üstteki kıza “Nataşa” diyorlar, alttakilere ise “mülteci!” 😵
#SAVASAHAYIR ✊”
@Zakir19831:
“Üsteki Resim #Rusya’ya karşı Silahlanmış #Ukrayna’lı bir kız. Alttakiler ise Savaştan kaçan #Suriyeli erkekler. Yukarıdaki Kıza Nataşa diyorlar.. Aşağıdakilere de #mülteci…!!! Şimdi soruyorum kim #Nataşa Ülkesini savaşta bırakıp kaçan mı.. Yoksa Ülkesi için canını Verenmi ?”
Spesifik olarak bu söylem erkeklik ve kadınlık üzerine çıkarımlarda bulunuyor. Savaşçı/silahlanmış kadının cinsel objelikten azade olduğunu, bunun tersini yapan erkeklerin ise erkekliklerinin “tırnak içine” alındığı söylemek yanlış olmaz sanırım. Güç, otorite, maskülenlik ile tanımlanan ‘erkek’ olma durumu, bunun dışında kalacak bir şey yapıldığında sorgulanıyor. Buradaki erkeklik sorgusu başka erkeklerle kıyaslanma üzerinden yapılmıyor, kadınlar üzerinden yapılarak gizli bir mizojini de barındırıyor: ‘Bir kadın “bile” bunu yapabiliyorken/yapıyorken sen bir erkek olarak yap(a)mıyorsun’. Her ne kadar bu tweette cesaretin cinsiyeti olmadığı iddia edilse de, alt metin olarak erkekliğin cesaretle ilişkilendirildiği ve Suriyeli erkeklerin bunu yapmakta yetersiz kaldığı anlaşılıyor. Buna benzer tweetlerin bir adım ötesinde şöyle bir cümle bile bulunuyor: “Ukraynalı kadınlar Suriyeli erkeklerden daha erkek!”.
@murataltintas75:
“Yalniz ukrayna kadinlari, cepheden ve ulkesinden kacan suriyelilerden daha erkek….”
@Ugur85561092:
(oyuncu Songül Öden’in Ukraynalı kadın mültecilerle ilgili yapılan şakalara yönelik attığı tweete cevap olarak) “Utanç duyma inan ukranya kadınları Suriyeli erkeklerinden daha erkek çıktılar ben ukranya erkekleri kadınlarını tebrik ediyorum bizim ülkemizde yaşayan Suriyelilerden daha daha yürekli ukranya milleti ülkeleri için savaşıyorlar”
Buradan yola çıkarak askerlik ve savaşmak üzerinden erkeklik kurgusuna değinmek istiyorum. Erkeklik dediğimizde homojen, evrensel, tek bir erkeklik biçiminden söz edemeyiz elbette. Erkekliğin dışa vuruş biçimlerinin toplumsal ve kültürel olarak değişmesi üzerine yapılan araştırmalar Serpil Sancar’ın da (2009) Erkeklik – İmkansız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler kitabında bahsettiği üzere “farklı farklı erkeklik deneyimlerinin var olduğu iddialarının sonucu olarak tektipleştirici erkeklik tanımlarına karşı eleştirel bir mesafelenme” yaratmıştır (s. 29).
Peki Türkiye’de erkeklik nasıl kurgulanıyor? Yukarıda bahsedilmiş olan Twitter kullanıcıları bu kurgudan yola çıkarak Suriyeli mülteci erkekleri yeterince ‘erkek’ olmamakla suçluyorlar. Erkeklik çalışmaları alanında önemli bir akademisyen olan Cenk Özbay (2003) Türkiye’de ‘erkek’ olmayı sünnet olmak, askere gitmek ve evlenmek üzerinden tanımlıyor. Tabii ki burada bahsedilen erkek ikili cinsiyet içerisinde konumlanan natrans ve heteroseksüel bir erkek. Askerlik de erkeklik kurgusundaki önemli olgulardan biri (Özbay, 2013). Toplum içerisinde erkeğe atfedilen görev ve rollerin yeniden üretilmesiyle maskülen bir alan olan askeriye (veya askerlikle ilgili herhangi bir alan – savaş ve çatışma gibi) içerisine dahil ol(a)mayan erkekler erkeklikten de dışlanmış oluyorlar.
Erkeklik kurgusundaki önemli özelliklerden bazıları erkeğin milliyetçi olması, vatanını koruması ile çatışma ve savaştan kaçmayacak cesaretinin olmasıdır (Güney & Konak, 2016). Güney ve Konak’ın (2016) Suriyeli ve Iraklı göçmenlere yönelik algıyı karşılaştırdıkları araştırmalarının önemli bir bulgusu; Türkiye’deki erkeklerin, göçmen erkeklerin savaştan ve çatışmadan kaçmış olmasını yeterince erkeklik sergilemedikleri ve vatan haini oldukları şeklinde yorumlamalarıdır. Bu bakış açısı, savaştan kaçan göçmen erkeklerin ötekileştirilip dışlanmasına sebep oluyor. Yukarıda bahsedilen tweetler tam da bu araştırmayı destekler nitelikte.
Özetle, erkeğe atfedilen toplumsal cinsiyet rollerinin ve özelliklerinin, diğer bir deyişle, erkeklik kurgusunun dışında kalan erkeklerin ötekileştirildiğini, yetersiz hissettirildiğini ve efemine edilerek erkekliklerinin sorgulandığını görüyoruz. Aynı zamanda, spesifik olarak bu duruma (yani Ukraynalı ‘savaşçı’ kadınlara ve Suriyeli ‘kaçak’ erkeklere) baktığımızda kadın üzerinden bir erkeklik okuması yapılarak erkeklere yönelik bir dışlanma yapılmasının yanı sıra, farkında olarak veya olmayarak, mizojini de üretilmiş oluyor.
Hazal KOCAER
Kaynakça
Akyıldız, H. (@Halit_Akyldz). (2022, 25 Şubat). Ülkesi için savaşan bir Ukraynalı kadın. Ülkesin de ki savaştan kaçan Suriyeli erkekler(!) #ukraynarusya (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/Halit_AKyldz/status/1497209989554786307
Altıntaş, M. (@murataltintas75). (2022, 24 Şubat). Yalniz ukrayna kadinlari, cepheden ve ulkesinden kacan suriyelilerden daha erkek…. (Tweet). Twitter. https://twitter.com/murataltintas75/status/1496731952002617344
Ataoğlu, K. (@turkfuturist). (2022, 26 Şubat). Üstteki resim ülkesini savunmak için silahlanmış Ukraynalı bir kadın. Aşağıdakiler savaştan kaçan Suriyeli “Erkekler”. Yukarıdaki kıza cinsel obje gözüyle bakıyorlar (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/turkfuturist/status/1497494353618558977
Çapulcugillerden :-). (@MiniCooperNG). (2022, 25 Şubat). Üst resimdeki, Rusya’ya karşı silahlanmış Ukrayna’lı bir kız… 🥷 Alttakiler ise savaştan kaçan Suriyeli erkekler! 😖😤😡 (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/MiniCooperNG/status/1497308171710386177
Güney, Ü. ve Konak, N. (2016). Bolu’da Suriyeli ve Iraklı sığınmacılar: Milliyetçilik, erillik ve vatandaşlık temelinde öteki algısı. Alternatif Politika, 8(3).
HayatınNabzı. (@Zakir198331). (2022, 26 Şubat). Üsteki Resim #Rusya’ya karşı Silahlanmış #Ukrayna’lı bir kız. Alttakiler ise Savaştan kaçan #Suriyeli erkekler. Yukarıdaki Kıza Nataşa diyorlar.. Aşağıdakilere de #mülteci…!!! (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/Zakir19831/status/1497572256674983945
Özbay, C. (2013). Türkiye’de hegemonik erkekliği aramak.
Özbay, C. (2003, 28 Haziran). Beden, Erkeksilik ve Savaş. Bianet.
https://m.bianet.org/bianet/toplum/20593-beden-erkeksilik-ve-savas
Psn27🌍🍒. (@lepen27). (2022, 25 Şubat). Üstteki resim Rusya’ya karşı silahlanmış Ukraynalı bir genç kız. Alttakiler ise savaştan kaçan Suriyeli erkekler. Yukarda ki kıza oruspu diyorlar (Tweet). Twitter.
https://mobile.twitter.com/lepen27/status/1497232833622024204
Reis, T. (@Tml_Reis). (2022, 27 Şubat). Soldaki vatanı için savaşan ukraynalı kadın
sağdaki ise savaştan kaçan suriyeli erkekler. Sorarlarsa sağdakine hayat kadını soldakine erkek dersiniz! (Tweet). Twitter. https://twitter.com/Tml_Reis/status/1497933322080722951
Sancar, S. (2009). Erkeklik – İmkânsız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler. Metis: İstanbul.
Sarıkaya, M. (@sarikaya002). (2022, 26 Şubat). Savaş sonrası bize sığınsın diye aşağılık şekilde dalga geçilen Ukraynalı kadınlar Suriyelilerden daha erkek çıktı. Vatanlarını savunuyorlar. Bizdeki kansizlar görür de ders alır ins (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/sarikaya002/status/1497665388565483525
Ugur. (@Ugur855610928). (2022, 1 Mart). Utanç duyma inan ukranya kadınları Suriyeli erkeklerinden daha erkek çıktılar ben ukranya erkekleri kadınlarını tebrik ediyorum bizim ülkemizde yaşayan Suriyelilerden… (Tweet). Twitter.
https://twitter.com/Ugur85561092/status/1498738812251512836
