Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi

Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi (1993 ve 2008 Anayasasına uygun olarak)

Tarihi Süreç

1993 yılına kadar Rusya SFSC’de yürürlükte olan 1978 tarihli Anayasa, totaliter devlet doktrinine uygun olarak kabul edilmiştir. İnsan hak ve özgürlükleri “komünizm yapımı” amaçları doğrultusunda ve uluslararası standartlardan çok uzak bir şekilde tespit edilmişti. Devletin, “hukuk devleti” değil, “Sovyet ve sosyalist devleti” olduğu ilan edilmişti. Devlet, “sosyalizm ve komünizm kuruculuğunun başlıca aracı” olarak görülmekte idi. Bunu kuvvetler ayrılığı prensibini reddeden devlet yönetimi mekanizması da desteklemekteydi. Anayasa’da tespit edilen SBKP’nin yönetimdeki rolü, tüm kamu ve devlet işlerinde tek parti diktesininin temelini ve istinadını oluşturmakta idi. [1]

Anayasa yapımı, demokrasiye geçit sürecinin en önemli unsurlarından biridir. Demokrasiye geçit yolu, anayasanın yapılma biçimini yakından etkilemektedir. Perestroyka ve SSCB’nin dağılma sürecine girmesiyle Rusya’da da demokrasiye geçit süreci başladı. Bu ortamda yeni Anayasasının kabul edilmesi de zorunlu hale gelmişti. Çünkü bu dönemde yürürlükteki 1978 Anayasasına yapılan değişiklikler sadece “delik kapatmaktan” öteye gitmemekte idi. Çünkü bu değişiklikler yeni devlet doktrininin oluşturulmasını sağlamadı. Eski Anayasa, halen, Meclis Hükümetini benimsemekte idi. Bazı anayasa hukukçuları bunu Anayasanın en büyük eksiği olarak görmekteydiler.

Yeni Anayasa zorunluluğu, daha 12 Haziran 1990 tarihinde beyan edilmiş Egemenlik Bildirisinde vurgulanmıştır. Rusya SFSC Halk Delegelerinin I. Kurultayı’nda Boris Yeltsin’in başkanlığında Anayasa Komisyonu oluşturulmuştu. Anayasa Komisyonu tüm özerk cumhuriyetlerin, vilayetlerin ve diğer federe unsurların temsilcilerinden oluşuyordu ve toplam 102 üyesi vardı. [2] Ama Komisyonun bu kadar geniş tutulması, sorunun hızlı çözülmesine yardımcı olmuyordu. Tam tersi, değişik toplumsal guruplar kendi metinlerini ve önerilerini ileri sürmekte ve Anayasa yapımı sürecini uzatmakta idiler. Böyle bir ortama yasama ve yürütme arasındaki çatışma da eklenince Anayasa yapımı gecikmekteydi. Bu dönemde, bir kaç öneri üzerinde durulsa da, Kurultay kesin bir karara gelemiyordu. 1992 yılının Aralık ayında toplanan VII Kurultay, Anayasa’nın Esas Hükümler bölümünü referanduma çıkarılmasına dair bir karar kabul etse de, 1993 Martında toplanan VIII Kurultay yürürlükteki Anayasa’nın Anayasal reformla ilgili tüm yetkileri Delegeler Kurultayı’na verdiğini ileri sürerek bir önceki kararı iptal etti.

Yeni Anayasa üzerindeki tartışma, genel olarak, kuvvetler ayrılığı üzerinde keskin şekil alıyordu. Kurultay ve Yüksek Sovyet zamanla güçlü bir Yürütme’yi istemediklerini açıkça ifade etmeye başladılar. Diğer yandan, Başkan da Yürütme’nin güçlenmesine gerek olduğunu ifade etmekte ve daha önce görüşülerek karara bağlanmış bazı maddelerin yeniden görüşmeye açılmasını talep ediyordu. Böyle bir ortamda, Anayasa Komisyonu’nun çalışması çıkmaza girdi.

1993 yılının Mayıs ayında Yüksek Sovyet tarafından onaylanan Anayasa metni yayınlandı. Büyük ölçüde eski Anayasa’nın birçok eksiğini gideren, demokratik ilkeler içeren, kişi hak ve özgürlüklerine önem veren bu Anayasa metni, kuvvetler ayrılığı konusunda yine de eski Anayasa’da yer alan anlayışı korumakta idi.[3] Söz konusu Anayasa metni, Anayasa Komisyonu Sekreteri Oleg Rumyantsev tarafından hazırlandığı için “Rumyantsev Taslağı” diye adlandırılıyordu.

Bu metinden yola çıkan Yüksek Sovyet, Kurultay’ın toplanma tarihini 17 Kasım 1993 olarak belirledi. Bu olağanüstü Delegeler Kurultayı’nda, Başkan’ın muhalifleri yeni Anayasayı Kabul etmeye ve Başkanı görevinden azletmeyi düşünüyorlardı. Artık bu fikirler Yüksek Sovyet’in toplantılarında açıkça ifade edilmekteydi. Yüksek Sovyet, 25 Nisan 1993 Referandumunun sonuçlarını bile görmezden geliyordu.

Bu ortamda, 12 Mayıs 1993 tarihinde Rusya Federasyonu Başkanı “Rusya Federasyonu Anayasasının Hazırlanmasının Tamamlanmasına Yönelik Tedbirlere Dair” Kararname imzaladı. Bu Kararname’ye göre, Anayasa metni hazırlıklarının tamamlanması için 3 Haziran tarihinde Anayasa Meclisi toplanacaktı.[4] Bir hafta sonra ise, Anayasa Meclisi’nin üyeleri belirlendi. Anayasa Meclisi, Rusya Federasyonu Federal yönetim, yerel yönetim, özerk cumhuriyet, bölge, vilayet, Moskova ve Sankt-Petersburg, yerel yerinden yönetim, siyasal parti, sendika, gençlik teşkilatları, diğer kamu kuruluşları, cemaat, işveren ve işadamları temsilcilerinden oluşuyordu. Ayrıca, Anayasa Meclisi’ne Rusya Federasyonu Halk Delegeleri Kurultayı’nın Anayasa Komisyonu üyeleri, meclis gurupları temsilcileri, Devlet Başkanı ve Hükümet temsilcileri ve yargı organları temsilcileri de katılmalı idiler. Fakat Yüksek Sovyet 24 Haziran 1993 tarihli Kararı ile Anayasa Meclisi ile işbirliğini reddetti. Buna gerekçe olarak, Anayasa Meclisinin bazı koordinatör ve üyelerinin zimmet gibi ağır suçlarla ilişkili oldukları gösterildi.[5]

Böyle bir ortamda, Başkan kendi taslağını ileriye sürdü ve Anayasa Meclisi bu taslağın ve “Rumyantsev Taslağı”’nın esasında tavizli bir metin hazırlanmasını teklif etti. “Yeltsin taslağı” Anayasa Meclisi tarafından büyük eleştiriler aldı. Mesela, söz konusu metin, Rusya Devletinin “sosyal devlet” olma özelliğini yansıtmıyordu. Ayrıca, federe devletler parlamentoda eşit temsil edilmiyorlardı. Başkan’ın Parlamento’nun alt kanadını feshedebilme yetkisi çok geniş tutulmuştu.

12 Aralık 1993 tarihinde Rusya Federasyonunda yeni Anayasa’nın kabulü ile ilgili Referandum yapıldı.[6] 12 Aralık 1993 tarihinde yapılan Referandumun sonuçlarına göre, sandık başına toplam 58.187.755 kayıtlı seçmen geldi. Bu toplam kayıtlı seçmen sayısının %54,8 tekabül etmektedir. 32.937.630 kişi yeni Anayasanın lehine oy kullandı. Dolayısıyla, Referanduma katılanların %58,4 yeni Anayasa’ya “Evet” dedi.[7] Bu da yeni Anayasa’nın kabulü anlamına geliyordu.

Rusya Federasyonu Anayasası’na ilk değişiklik Kasım 2008’de Medvedev’in önerisiyle yapılmıştır. Anayasa değişikliği tasarısı Duma’da yapılan oylamada 388’e karşı 58 oyla kabul edilmiştir. Resmi açıklamada, yeni düzenlemenin “ülkenin ileri doğru istikrarlı gelişmesini sağlayacağı” savunulmuş, devlet kurumlarının daha verimli çalışacağı vurgulanmıştır. Yapılan bu değişiklikle hükümet faaliyetiyle ilgili parlamento karşısında rapor sunacaktır. Bunun dışında, devlet başkanın görev süresi dört yıldan altı yıla, Devlet Duması’nın görev süresi ise beş yıla çıkarılmıştır. Fakat yeni uygulama bundan sonra seçilecek cumhurbaşkanı için geçerli olacaktır.[8] O dönemde Rus yönetiminin dünya çapındaki ekonomik krizi gerekçe göstererek, Mart veya Nisan ayında hem parlamento hem de devlet başkanlığı seçimlerine gidilmesi çağrısı yapabileceği yönünde spekülasyonlar yapılmıştı. Fakat bu ihtimaller doğrulanmamıştır.

Rusya Federasyonu Anayasasının Öngördüğü Kuvvetler Ayrılığı

12 Aralık 1993 tarihli Referandumda kabul edilen Rusya Federasyonu Anayasasında da Kuvvetler Ayrılığı ilkesini benimsenmiştir. 1993 Anayasası’nın 10. maddesine göre, “Rusya Federasyonunda Devlet iktidarı, Yasama, Yürütme ve Yargı erkleri ayrılığı esasında gerçekleştirilir. Yasama, Yürütme ve Yargı organları bağımsızlar”.[9]

2008 RF Anayasası’na göre, Rusya Federasyonunun Yasama ve Temsili organı: parlamentosu (Federal Meclis), iki kanattan – Federasyon Konseyi ve Devlet Duması’ndan oluşmaktadır.[10] Diğer bir 2008 Anayasa hükmüne göre, Rusya’da Yürütüme erki, Rusya Federasyonu Hükümeti tarafından kullanılmaktadır.[11] Rusya Federasyonu’nda Yargı erki, RF Anayasa Mahkemesi, RF Yüksek Mahkemesi, RF Yüksek Hakem Mahkemesi ve yerel mahkemeler tarafından kullanılır.[12]

1993 Anayasası’nın kabulünden sonra Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın 24 Aralık 1993 tarihli ve 2288 sayılı Kararnamesi ile Rusya SFSC Devlet Başkanı Kanunu Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. 1993 Anayasası eski Kanunundaki Başkan yetkilerinin çoğunu içerse de, eski Kanundan yeni Anayasa’ya bazı önemli hükümler konulmamıştır.

1993 ve 2008 Anayasasına göre, Devlet Başkanı, “Devletin Başı”’dır.[13] Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın Anayasal statüsünü belirlerken, onun federal bir devletin başı olduğunu unutmamak gerekir. Devlet Başkanı “Tüm Rusya Halklarının Başkanı” olarak tüm Rusya’nın ortak çıkarlarını temsil etmektedir. Federal Meclis’te tüm Rusya’yı temsil etmesine rağmen, değişik seçmenlerin temsilcilerini içermekte, bu da parlamento içinde tartışmalara yol açmaktadır.

Seçimi

Rusya Federasyonu Devlet Başkanlığı’na seçimlerin yapılmasına dair karar, Rusya Federasyonu Federal Meclisi’nin Federasyon Konseyi tarafından alınır. Seçim günü, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın anayasal görev süresinin bitimini takip eden ilk Pazar günüdür. Anayasal süre, bir önceki seçim tarihinden başlar. Federasyon Konseyi tarafından seçim kararı alınmadığı durumda, seçim RF Merkez Seçim Komisyonu tarafından Devlet Başkanı’nın görev süresinin sona erdiği ayı takip eden ayın ilk Pazar günü yapılır.

Devlet Başkanı seçimlerinde aday olabilmek için seçim yeterliliği için şartlar öngörülmektedir. 2008 RF AY’da bu şartlar şöyle sıralanmıştır: a) Vatandaşlık; b) Yaş; c)İkamet (Oturaklık) şartı; d) Medeni ve Siyasal Hakları Kullanma Ehliyeti[14]

a. Vatandaşlık: Vatandaşlık en normal şarttır. 1993 Rusya Federasyonu Anayasa’sı Devlet Başkanı seçilecek kişinin Rusya Federasyonu vatandaşı olması şartını aramıştır. [15]

b. Yaş: Devlet Başkanı’nı seçme yaşı 18 olmasına karşın, Anayasa makama aday olabilmek için 35 yaşı doldurmuş olmayı aramaktadır.

c. İkamet (Oturaklık) Şartı: RF Anayasa’sı Rusya Federasyonu’nda devamlı olarak en az 10 yıl ikamet etmiş olma şartı aramaktadır.[16]

d. Medeni ve Siyasal Hakları kullanma ehliyeti: Olumsuz şarttır. Dolayısıyla, ehliyetsizler ve hükümlüler Devlet Başkanlığına aday olamazlar.[17]

Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın görev süresi 1993 Anayasasına göre 4 yıldır.[18] 2008 yıl anayasasına göre ise 6 yıl Kabul edilmiştir. [19] Görev süresi, “kişisel” niteliktedir. Yani, Devlet Başkanı anayasal görev süresi dolmadan görevinden ayrılırsa (ölüm, istifa vs.), yeni seçilen Devlet Başkanı, eski Devlet Başkanı’nın geri kalan süresi için değil, 6 yıllık süre için seçilmiş olur. Rusya Federasyonu Anayasası’na göre, aynı kişi Rusya Federasyonu Devlet Başkanı makamını peş-peşe iki dönemden fazla iştigal edemez.[20]

2008Rusya Federasyonu Anayasa’sına göre şu hallerde Devlet Başkanı’nın görevi sona ermektedir:[21]

Süresinin Dolması: Devlet Başkanlığı görevini sona erdiren normal hal, Devlet Başkanlığı “süresinin dolması”dır. Söylediğimiz gibi, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı’nın görev süresi 6 yıldır. Devlet Başkanı görev süresinin son gününe kadar görevde kalır ve yeni seçilen Devlet Başkanı’nın yemin etmesi üzerine görevi ona devreder.[22]

İstifa: Devlet Başkanlığını sona erdiren ikinci hal, istifa (otstavka, demission)’dır. RF Anayasa’sı Devlet Başkanı’nın serbest iradesini kullanarak istifa edebileceğini Kabul etmiştir.[23]

Devlet Başkanı Görevini Sağlık Nedeniyle Kesin Olarak Yapamayacak Durumda Bulunması Hali

Devlet Başkanı’nın azli (otreşenie, impeachment) – Rusya Federasyonu Anayasası, Devlet Başkanı’nın Devlet İhaneti veya diğer ağır suç iddiası ile azledilebileceğini Kabul etmiştir.[24]

Azil işlemi ise iki aşamadan oluşmaktadır:

1. Devlet Duması üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu ile iddia ileri sürer. Bunun için Devlet Duması tarafından oluşturulmuş özel komisyon olumlu görüş bildirmeli ve Devlet Duması üye tamsayısının 1/3 oluşturan deputatlar, iddia ileri sürme isteminde bulunmalıdırlar.[25]
2. Devlet Başkanı’nın azledilmesine dair Kararı ise parlamento’nun diğer kanadı, Federasyon Konseyi verir. Bu Karar, Devlet Duması tarafından iddia ileri sürüldükten itibaren 3 ay içinde ve üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu ile verilmelidir. Eğer Federasyon Konseyi bu süre zarfında herhangi bir karar kabul etmezse, iddia reddedilmiş sayılır.[26]

Devlet Başkanı’nın Görev ve Yetkileri

1993 tarihli Rusya Federasyonu Anayasası Devlet Başkanı’na geniş görev ve yetkiler vermiştir.

RF Devlet Başkanının “Devletin Başı” Olması Sıfatıyla Sahip Olduğu Görev ve Yetkiler[27]

RF Başkanı RF Anayasasının, kişi ve vatandaş hak ve hürriyetlerinin teminatıdır. RF Anayasasının düzenlediği biçimde RF egemenliğinin, bağımsızlığının ve devlet bütünlüğünün korunması için önlemler alır, devlet iktidar organlarının karşılıklı etkileşimini ve uyumlu bir şekilde çalışmalarını temin eder.

RF Başkanı RF Anayasasına ve federal yasalara uygun olarak devletin iç ve dış politikasının temel yönelimlerini belirler. RF Başkanı devlet başkanı olarak RF’nu içerde ve uluslararası ilişkilerde temsil eder.[28]

Devlet Başkanı’nın Yasamayla İlgili Görev ve Yetkileri

Mesaj Yetkisi:[29] Mesaj (poslaniye, message) Devlet Başkanı’nın Federal Meclise yaptığı bir bildiridir. Mesaj hakkıyla, Devlet Başkanı ulusal meselelerde kendi düşüncesini açıklama imkânı bulur. Ayrıca, Devlet Başkanının Yıllık Mesajları288, Devlet Başkanı il parlamento arasındaki en önemli araçlardan biridir.

Devlet Başkanı’nın Yasama Sürecine Katılma Yetkisi – 2008 RF Anayasası, Devlet Başkanı’na yasama süreci boyunca önemli rol ve yetkiler vermiştir. Bir kere, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı yasa tasarısı önerme yetkisine sahiptir.[30] Bu yetki Devlet Başkanı tarafından sık sık kullanılmaktadır.

Isdar ve Yayın: Devlet Başkanı tarafından geri gönderilmemiş veya parlamento tarafından Anayasanın ve İçtüzüğün öngördüğü şekilde ikinci defa aynen kabul edilmiş federal kanun, yayınlanmadan önce Devlet Başkanı tarafından ısdar edilir. Federal Meclis tarafından Kabul edilmiş federal kanun 5 gün içinde ısdar edilmek ve yayınlanmak üzere Devlet Başkanına gönderilir. Devlet Başkanı, on dört gün içinde kanunu ısdar eder ve yayınlar.

Veto: Veto – Devlet Başkanının parlamentonun kabul ettiği kanunu, belli bir sure içinde bir kez görüşülmek üzere parlamentoya geri göndermesidir. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı veto yetkisine sahiptir. Devlet Başkanı önüne gelen federal kanunu on dört gün içinde Federal Meclise iade edebilir.

Devlet Başkanı’nın Fesih Yetkisi: Devlet Başkanının parlamentoya ilişkin en önemli yetkilerinden biri kuşkusuz “feshi hakkı (pravo na rospusk, right of dissolution)” ‘dır. Fesih, Devlet Başkanının, normal süresini henüz tamamlamamış bir yasama meclisinin varlığını sona erdirme işlemidir. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı, fesih hakkına sahiptir.[31]

Devlet Başkanı’nın Yürütmeyle İlgili Görev ve Yetkileri

Hükümet Başkanını atamak – Rusya Federasyonu Anayasasına göre Hükümet Başkanını atama yetkisi Devlet Başkanına aittir.[32] Devlet Başkanı Hükümet Başkanını Devlet Duması’nın onayı ile atar. Daha önce de söylediğimiz gibi, Devlet Duması, Hükümet Başkanı adaylıklarına üç kere onay vermezse Devlet Başkanı istediği kişiyi atar ve parlamentoyu fesheder.[33]

Bakanları atamak ve azletmek: RF Hükümet Başkanı, atanmasından sonraki ilk yedi gün içinde Rusya Federasyonu Devlet Başkanına federal Yürütme organlarının yapısı hakkında teklifler verir.[34] Devlet Başkanı, Hükümet Başkanının önerisi ile federal bakanları atar ve azleder.[35]

Hükümeti istifaya göndermek: RF Devlet Başkanı, Hükümeti her an istifaya gönderebilir.[36] Bunun için Devlet Duması’nın güvensizlik oyuna gerek olmadığı gibi, güvensizlik oyu verilen ve de güvenoyu istemi reddedilen Hükümeti istifaya göndermek gibi bir zorunluluğu yoktur.[37]

Hükümet

Hükümet, Devlet Başkanı, Federal Meclis ve bağımsız mahkemeler ile beraber devlet iktidarını kullanmaktadır. Rusya Federasyonu Anayasasına göre, Rusya Federasyonunda yürütme erkini RF Hükümeti kullanır.[38] Rusya Federasyonu Hükümetinin yetki ve görevleri, Anayasa’nın 114. maddesinin 1. fıkrasında sayılmıştır.

Hükümet üyeleri, Devlet Duması Milletvekili(ve tabii ki, Federasyon Konseyi üyesi) olamazlar.[39] Milletvekili, bakan veya Hükümetin diğer üyesi olarak atanması durumunda, parlamento üyeliği düşer. RF Anayasası, Hükümetin Federal Meclise karşı sorumluluğunu sınırlı tutmuştur. Federal Meclis güvensizlik oyu veya güvenoyu istemi reddi ile Hükümeti istifaya zorlayamaz.

RF Hükümetinin ve RF Devlet Başkanı’nın ilişkileri ise, çok daha farklıdır. Şekli olarak herhangi bir kuvvette yer almayan Devlet Başkanı, yetki ve görev itibarı ile, kendisi Yürütme erkinde yer almaktadır. Anayasa, Devlet Başkanı tarafından kurulan Hükümetin, Devlet Başkanı’na karşı sorumluluğunu öngörmektedir.[40] Bütün bunları söylerken, unutmamak gerekir ki, RF Hükümeti, üzerinde hep RF Devlet Başkanı’nı hissetmektedir. Şöyle ki, Devlet Başkanının kararnameleri Hükümet için bağlayıcı nitelik taşımaktadır.[41]

Hükümetin kurulması, Hükümet Başkanının atanması ile başlar. Hükümet Başkanı, RF Hükümetinin en önde gelen kişisidir. O, Hükümetin faaliyetinin ana yönlerini belirler ve onun çalışmasını organize eder. Hükümet Başkanı adaylığı, sadece Devlet Başkanı tarafından sürülebilir. Devlet Duması, sunulan adaylığı görüşür ve başka bir adaylık görüşemez.

1993 RF Anayasası, Hükümetin görevini süre ile sınırlamamıştır. Fakat Anayasanın getirdiği formülü: Yeni Devlet Başkanı – Yeni Hükümet, göz önünde bulundurursak, Hükümetin görev süresi en fazla 4 yılıydı.[42] 2008 RF Anayasasına göre ise bu süre 6 yıl olarak Kabul edilmektedir.[43]

RF Anayasası’nın 117. maddesine göre, Devlet Başkanı, Rusya Federasyonu Hükümeti’ni istediği an istifaya gönderebilir. Rusya Federasyonu Devlet Duması, Hükümetin istifaya gönderilmesini isteyebilir. Bunun için o, Hükümete güvensizlik oyu vermeli veya Hükümet Başkanı’nın güvenoyu istemini reddetmelidir.[44]

Rusya Federasyonu Hükümeti:[45]

1. Federal bütçeyi hazırlar ve Devlet Dumasına sunar ve uygulanmasını sağlar; federal bütçenin uygulanmasına ilişkin Devlet Dumasına rapor sunar;
2. Rusya Federasyonunda tek bir maliye, kredi ve para politikasının gerçekleşmesini yönlendirir;
3. Rusya Federasyonunda kültür, bilim, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, ekoloji alanlarında tek bir devlet politikasının yürütülmesini sağlar;
4. Federal mülkiyetin yönetimini gerçekleştirir;
5. Ülke savunması, devlet güvenliği, Rusya Federasyonunun dış politikasının yürütülmesi yönünde önlemler alır;
6. Kanuniliğin, vatandaşların hak ve özgürlüklerinin sağlanması, mülkiyetin ve kamu düzeninin korunması, suçlulukla mücadele için önlemler alır;
7. Rusya Federasyonu Anayasası, federal kanunlar, Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının kararnameleriyle verilen diğer yetkileri kullanır.

Federal Meclis

1993 ve 2008 tarihli Rusya Federasyonu Anayasası, Rusya’da devlet iktidarını gerçekleştiren organlardan biri olarak Federal Meclisi öngörmektedir.[46] Rusya Federasyonu Parlamentosu: Federal Meclis, sürekli faaliyet gösteren iki kanatlı temsili (yasama) devlet iktidarı organıdır.

Rusya Parlamentosu iki kamaradan oluşmaktadır. Üst kamara Federasyon Konseyi, alt kamara ise Devlet Duması olarak adlanmaktadır. Parlamentonun her iki kamarasında komite ve komisyonlar faaliyet göstermektedir. Federasyon Konseyi Başkanı, Federasyon Başkan yardımcıları ve Devlet Duması Başkanı dışındaki parlamenterlerin bağlı bulundukları kamaraların komite ve komisyonlarında görev alması gerekmektedir. Parlamento üyelerinin görev süreleri boyunca dokunulmazlıkları bulunmaktadır. Dokunulmazlığın kaldırılması konusu Rusya Başsavcısı’nın teklifi ile Parlamento üyesinin mensup olduğu kamarada çözülmektedir [47]

Tarihsel olarak iki kanatlı parlamento, bir (üst) kanadın, diğer (alt) kanadın aşırı radikalizminden koruma yöntemi olarak ortaya çıkmıştır. Rusya parlamento geleneğinde iki kanatlı parlamento daha yeni bir olgudur. Rusya’nın ilk iki kanatlı meclis 1990 yılda Rusya SFSC Yüksek Sovyeti’nin iki Kanata bölünmesiyle yaranmıştır: Cumhuriyet Meclisi ve Milliyetler Meclisi. 1993 Anayasası ise, Federal parlamento anlayışına önemli değişiklikler getirmiştir. İki kanatlı Federal Meclisin federal devletin şekil şartı olarak değil, milletin haklarını ve serbest faaliyetini genişletmeye yönelik gerçek federalizmin temel taşı olarak düşünülmüştür. Bunun sonucu Federal Meclis kanatlarının oluşturulmasındaki prosedür farkına, yetki alanlarına ve üye statülerine yansımaktadır.[48]

Federal Meclis kanatlarının üye sayısı ve seçilme şekli birbirinde farklıdır. Rusya Federasyonu Devlet Duması, 450 Milletvekilinden oluşmaktadır. Bunlardan 225 milletvekili nispi temsil sistemi ile milli çevreden parti listelerinden, diğer 225 kişi mutlak çoğunluk sistemi il  dar seçim çevrelerinden seçilmektedirler. 21 yaşını dolduruş ve seçimlere katılma hakkına sahip her bir Rusya vatandaşı Devlet Duması Milletvekili seçilebilir.[49] Diğer kanat: Federasyon Konseyi, her bir federasyon süjesinden ikişer temsilci olmak üzere, 178 üyeden oluşmaktadır. Aynı kişi, aynı dönemde hem Devlet Duması’nın, hem de Federasyon Konseyi üyesi olamaz. Devlet Duması’nın görev süresi 4 yıldır.[50] 2008 Anayasasına gore ise bu sure 5 yıldır.[51] Federasyon Konseyinin faaliyeti, belli bir süre ile sınırlandırılmamıştır.

Federal Meclisin Çalışması

Devlet Duması seçildiği tarihten 30 gün sonra ilk oturumu yapar. Devlet Başkanı 30 günlük süreden önce de Devlet Duması’nı toplantıya çağırabilir. Yeni dönem Devlet Duması göreve başladığı andan itibaren eski dönem Devlet Duması’nın görevi sona erer.

Rusya Federasyonu Anayasasına göre, Federasyon Konseyi ve Devlet Duması ayrı ayrılıkta oturum yaparlar. Federal Meclis kanatları şu üç halde ortak oturum yaparlar: 1) RF Devlet Başkanı mesajlarını dinlemek için; 2) RF Anayasa Mahkemesi mesajlarını dinlemek için; 3) Yabancı Devlet adamlarının konuşmalarını dinlemek için.[52]

Federasyon Konseyinin yetkileri şunlardır:[53]

1. Rusya Federasyonu federe unsurları arasında, sınır değişikliklerinin onaylanması,
2. Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının, sıkıyönetim ilan edilmesine ilişkin kararnamesinin onaylanması,
3. Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının, olağanüstü hal ilan edilmesine ilişkin kararnamesinin onaylanması,
4. Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetlerinin, Rusya Federasyonu sınırları dışında kullanılmasına izin verilmesi,
5. Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin belirlenmesi,
6. Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının görevinden uzaklaştırılması,
7. Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesi, Rusya Federasyonu Yüksek Hakem Mahkemesi hakimlerinin göreve atanması,
8. Rusya Federasyonu Başsavcısının göreve atanması ve görevden alınması,
9. Sayıştay Başkan ve üyelerinin yarısının göreve atanması ve görevden alınması,
10. Federasyon Konseyi, Rusya Federasyonu Anayasasıyla yetki alanına aid edilen konularda karar alır.
11. Rusya Federasyonu Anayasasıyla başka bir usul öngörülmemişse, Federasyon Konseyinin kararları Federasyon Konseyi üye tam sayısının çoğunluk oyu ile kabul edilir.

Devlet Dumasının yetkileri şunlardır:[54]

1. Rusya Federasyonu Hükümet Başkanın atanması için Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanına onay vermek,
2. Rusya Federasyonu Hükümetine güvenoyu vermek,
3. Rusya Federasyonu Merkez Bankası Başkanını göreve atama ve görevden alma,
4. Sayıştay Başkanını ve üyelerinin yarısını göreve atama ve görevden alma,
5. Federal anayasal kanun doğrultusunda faaliyet gösteren İnsan Hakları Yetkilisini göreve atamak ve görevden almak,
6. Genel af ilan etmek,
7. Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanının görevinden uzaklaştırılması için suçlamada bulunmak.

Kanunların Kabul Edilmesi ve Yasama Süreci

Rusya Federasyonu Anayasası’nda öngörülen yasama süreci aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır:[55]

• Yasama teşebbüsü ve ön görüşme;
• Kanun tasarılarının görüşülmesi ve Devlet Duması tarafından kabul edilmesi;
• Devlet Duması tarafından kabul edilen kanunların Federasyon Konseyi tarafından görüşülmesi;
• Uyuşmazlığın ortaya çıkması durumunda kanunların uyum komisyonunda görüşülmesi;
• Federasyon Konseyince reddedilen kanunların Devlet Duması’nca tekrar görüşülmesi;
• RF Devlet Başkanı tarafından iade edilen kanunların Devlet Duması’nca tekrar görüşülmesi;
• RF Devlet Başkanı tarafından iade edilen kanunların Federasyon Konseyince tekrar görüşülmesi;
• Devlet Başkanı tarafından kanunların ısdar edilmesi ve yayınlanması.

Yasama Teşebbüsü ve ön görüşme

Rusya Federasyonu Anayasasının 104. maddesine göre, yasama teşebbüsü hakkına RF Devlet Başkanı, Federasyon Konseyi, Federasyon Konseyi üyeleri, Devlet Duması Milletvekilleri, RF Hükümeti, Rusya federasyon süjeleri yasama (temsili) organları ve yetki alanlarıyla ilgili, RF Anayasa Mahkemesi, RF Yüksek Mahkemesi ve RF Yüksek Hakem Mahkemesi.

Kanun tasarısı, Devlet Duması’na sunulur. Dolayısıyla, tüm kanun tasarılarını inceleme yetkisi, Devlet Duması’na aittir. Devlet Duması’na sunulmuş kanun tasarısı tescil edilir. Kanun tasarısı, görüşülmek üzere, Devlet Duması Divanınca ilgili komiteye gönderilir. Kanun tasarısının komitede görüşülmesi açık yapılır. Komite, görüşülmeye hazır hale getirilen kanun tasarısını, Devlet Duması Divanına gönderilir.

Devlet Duması’nca Kanun Tasarılarının Görüşülmesi ve Kanunların Kabul Edilmesi

Kanun tasarıları Devlet Duması’nda, eğer kanun için aksi Devlet Duması kararı ile kararlaştırılmamışsa, üç kez görüşülür. Birinci görüşmede, kanun tasarısının ana hükümleri, kabulünün gerekliliği, kanun tasarısının genel değerlendirilmesi yapılır. Devlet Duması, kanun tasarısının ilk görüşülmesinde sonra, ilgili teklif ve eleştirileri göz önünde bulundurarak, üzerinde çalışmayı devam etme, kanun tasarısını reddetme veya kanunun kabul edilmesi kararını verebilir. İlgili karar, Devlet Duması üye tamsayısının mutlak çoğunluğu ile kabul edilir ve Devlet Duması kararı şeklinde düzenlenir. Kanun tasarısı, üçüncü kez görüşülürken değişiklik önerileri Kabul edilmemektedir. Ancak, oturum başkanının gerekli gördüğü hallerde, ikinci görüşmenin prosedürüne dönülebilir.

Federal kanun, Devlet Duması’nca kabul edilmesi için Devlet Duması üye tamsayısının (450) yarısından fazlası bu kanunun lehine oy kullanmalıdır. Federal anayasal kanunun onaylanması için ise, Devlet Duması üye tamsayısının nitelikli (2/3) çoğunluğu gerekir.[56] Devlet Dumasınca Kabul edilen kanun beş gün içinde Devlet Duması’nın ilgili kararı ile incelenmek üzere Federasyon Konseyi’ne gönderilir.[57]

Devlet Dumasınca Kabul Edilen Kanunların Federasyon Konseyince İncelenmesi

Devlet Duması’ndan Federasyon Konseyine gelen kanunlar on dört günlük süre içinde incelenmelidirler.[58] Federal Kanun, Federasyon Konseyi üye tamsayısının yarısından fazlasının oyu ile veya on dört günlük süre içinde Federasyon Konseyi’nce incelenmediği halde onaylanmış sayılır.

Anayasa’nın 106. maddesine göre ise, bazı kanunların Federasyon Konseyi’nce incelenmesi zorunludur. Bu kanunlar aşağıdaki konuları kapsamaktadır:

• Federal bütçe,
• Federal vergiler ve resimler,
• Mali, döviz, kredi, gümrük düzenlemesi, para dolaşımı,
• Rusya Federasyonu uluslararası antlaşmalarının onaylanması ve iptali,
• Rusya Federasyonunun Devlet sınırlarının statüsü ve korunması,
• Savaş ve barış.

Devlet Duması tarafından kabul edilen kanun, Federasyon Konseyi’nce reddedilmesi durumunda kanun Uzlaşma Komisyonu’nda görüşülür.

Kanunların Uzlaşma Komisyonu’nda görüşülmesi

Devlet Duması tarafından kabul edilmiş ve Federasyon Konseyi’nce reddedilmiş kanunla ilgili uyuşmazlığın çözülmesi için, Uzlaşma Komisyonu oluşturulur. Komisyonun oluşturulması için bir tarafın teşebbüsü, diğer tarafında da onayı gerekir. Komisyon, parlamento kanatlarının temsilcilerinden oluşur. Uzlaşma Komisyonu, uyuşmazlığa konu olan kanun maddelerini görüşür. Uzlaşma Komisyonu kararı, Federasyon Komisyonu ve Devlet Duması temsilcilerinin ayrı ayrı oylaması ile kabul edilir. Komisyonun kararı, Devlet Duması’na sunulur. Devlet Duması, komisyon kararını kabul eder veya Federasyon Konseyi’ne komisyonun çalışma süresinin uzatılmasını teklif eder.

Federasyon Konseyi tarafından reddedilen Kanunların Devlet Duması’nca Tekrar Görüşülmesi

Uzlaşma Komisyonu çalışması sonucunda, Devlet Duması Divanı, Federasyon Konseyi’nce reddedilen kanunu yeniden görüşülmek üzere çalışma takvimine dâhil eder. Federasyon Konseyi’nce reddedilen federal kanunun tekrar görüşülmesinde, Devlet Duması, Uzlaşma Komisyonu teklifini kabul etmezse, söz konusu kanun ilk redaksiyonunda bir daha oylanır. Bu durumda, kanunun lehine Devlet Duması üye tamsayısının üçte ikisinin oy vermesi halinde kanun kabul edilmiş sayılır ve ısdar ve yayınlanmak üzere RF Devlet Başkanına gönderilir.

RF Devlet Başkanınca İade Edilen Kanunların Devlet Duması ve Federasyon Konseyi Tarafından Tekrar Görüşülmesi

Devlet Başkanı tarafından on dört gün içinde iade edilen federal kanun, Devlet Duması ve Federasyon Konseyi tarafından tekrar görüşülür.[59] Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı, federal kanunun kabul edildiği andan itibaren  on dört gün üçünde geri çevirirse; Devlet Duması ve Federasyon Konseyi, Rusya Federasyonu Anayasasında belirlenen şekilde söz konusu kanunu yeniden görüşür. İkinci görüşme sırasında federal kanun eski şekliyle Federasyon Konseyi ve Devlet Duması üye tam sayısının üçte iki oy çoğunluğuyla kabul edilirse, yedi gün içinde Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve yayımlanır.[60]

Elmin İsayev

Azerbaycan Cumhuriyeti

Qafqaz Universiteti

Magistratura və Doktorantura Şöbesi

Kamu Yönetimi

Kaynaklar

Конституцию Российской Федерации (Rusya Federasyonu Anayasası) – 1993, http://www.turkey-info.ru/interesting/turkish_volume/anayasa.html

Конституцию Российской Федерации (Rusya Federasyonu Anayasası) – 1993, http://www.anayasa.gen.tr/rusya.htm

Конституцию Российской Федерации (Rusya Federasyonu Anayasası) – 2008, http://www.constitution.ru/index.htm

BAGLAY, M.V: “Konstitutsionnoe Pravo Rossiyskoy Federatsii” (Rusya Federasyonu Anayasa Hukuku) , Moskova, 2001.

История принятия Конституции России 1993 года, http://www.lawinrussia.ru/blogs/referaty/2010/01/01/istoriya-prinyatiya-konstitutsii-rossii-1993-goda

Rusya Federasyonu Merkez Seçim Komisyonu Resmi Internet Sayfası için bkz. http://main.fci.ru/WAY/290393.html

“15 лет Конституции РФ”, http://www.nirsi.ru/analitic/materials/15_let_Konstitucii.pdf

Medvedev istifa ediyor, Putin geri dönüyor, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/10365511.asp

Av.Nazım Ağazade, Rusya Federasyonu Devleti Devlet Başkanı (Prezident), http://www.gazetem.ru/yazar/158/av–nazim-agazade/rusya-federasyonu-devleti-devlet-baskani-prezident.html, 02.12.2009

Siyasal Yapı, http://www.rusyadayiz.biz/siyasalyapi.htm

Av. Nazım Ağazade, Rusya Federasyonu Devleti Hükümeti (Pravitelstvo), http://www.gazetem.ru/yazar/173/av–nazim-agazade/rusya-federasyonu-devleti-hukumeti-pravitelstvo.html

Av. Nazım Ağazade,  Rusya Federasyonu Devleti, http://www.gazetem.ru/yazar/167/av–nazim-agazade/rusya-federasyonu-devleti.html, 19.01.2009