Herhangi bir devletin uluslararası itibarı sadece siyasi ağırlığıyla ve ekonomik gücüyle değil kültürel potansiyeliyle de belirlenir. Yabancı ülkelerdeki kendi kültürel miraslarının propagandası büyük ve küçük çaplı devletlerin dış politik öncelikleri sıralamasına girmektedir. Bir başka deyişle, tüm devletler kendi ulusal kültür propagandasının, o ülkenin dünyadaki siyasi etkisinin artmasını sağlayan bir araç olduğunun farkındadır.
Dış politika stratejisinin gerçekleştirilmesinde kültürel diplomasi önemli role sahiptir. Bugüne kadar ne yabancı ne yerli literatürlerde mevcut tanımın üzerine bir uzlaşmaya varılmamıştır. Terimin kendisini ilk bilimsel dönüşe Amerikalı araştırmacı Frederic C. Barghoorn katmıştır. Barghoorn, kültür diplomasisini “propaganda amaçlı kültürel malzeme ve görüntüler manipülasyonu” olarak tanımlamıştır. Rus araştırmacı A.B. Golubev, kültürel diplomasinin tanımlamasını şöyle vermektedir: “siyasi, diplomatik, propaganda amacına ulaşmak için mevcut veya özel kurulmuş kültürel, toplumsal ve bilimsel bağların devlet tarafından kullanılmasıdır.”
Kültürel diplomasiyi Rusya da dâhil olmak üzere tüm ülkeler yürütmektedir. Yurt dışında vatandaşlarına destek çıkmak, tüm dünyada onların hukukunu ve yasal haklarını korumak devletin dış politikasının önceliklerindendir. Rusya kesinlikle, ulusal azınlık mensubu kişilerin hakları dâhil insan haklarının sağlanmasının sadece herhangi bir devletin iç meselesi olmadığı ilkesini desteklemektedir. Günümüzde, Rus diasporası 27 milyon insanı oluşturmaktadır, aynı zamanda 17 milyondan fazlası Rusya’ya yakın ülkelerde yaşamaktadır.
Yurt dışında Rus dilindeki medyanın yayınlanması yurt dışı ülkeleri kamuoyunu ve siyasetini bir tür etkileme aracıdır. Çoğunlukla Rus dilindeki medya sayesinde Rusya’nın dışında yaşayan vatandaşlar kendilerini ülkelerinden yalıtılmış hissetmemektedir. Günümüzde birçok uydu yayını yapan televizyon kanalları vardır, onlar: “Pervyi Kanal-Dünya Ağı”, “RTR-Planeta”, aynı zamanda “TV Tsentr” kanalının uluslararası versiyonu “TVCI”. Böylece, 1999 yılı “Pervyi kanalın” uluslararası versiyonu “1TVRUS-Europe” Avrupa ülkelerine yönelik yayını başlatılmıştır. 2002 yılının Eylül ayında ise “Rervyi kanalın” Balkan ülkelerine yönelik uluslararası versiyonu “Pervyi Baltiiski kanal” başlatılmıştır. 2004 yılında ABD ve Kanada’ya yayın yapan “1TVRUS-USA&Canada” isimli kanal çalışmalarına başlamıştır. Aynı şekilde BDT ülkelerinin çoğunda Rus televizyon ve radyo kanalları yaygındır, hatta bazı ülkeler son zamanlarda, buna Kazakistan da dâhil, Rusya ile birlikte her hafta kültür ve eğlence programları gerçekleştirmektedir.
Rusya’nın dış politikasında belirgin bir şekilde önemini ve etkinliğini artırmakta olan bilim ve eğitim alanlarındaki bağları, ülkenin jeopolitik ve ekonomik çıkarlarının gerçekleşmesinde önemli yere sahiptir. Rusya vatandaşlarının haklarının sağlanmasında, aynı zamanda ana dili Rusçada eğitim almalarında Rus üniversitelerinin yurtdışı şubeleri önemli rol oynamaktadır. Günümüzde pratik olarak tüm BDT ve Baltık ülkelerinde Rus yüksek okullarının şubeleri bulunmaktadır. Bunlar Moskova Devlet Üniversitesi, Rus Petrol ev Gaz Devlet Üniversitesi, Çelik ve Alaşımları Moskova Üniversitesi, Moskova Ekonomi, İstatistik ve Enformasyon Devlet Üniversitesi, Rus Ekonomi Akademisi gibi önde gelen üniversiteleridir. Bugün 25 bin insanın okuduğu Rus lisansı temelinde 42 şube mevcuttur.
Rus dilinin uluslararası iletişim aracı ve Rus edebiyatının dünya kültürünün ayrılmaz parçası olarak yayılması ve okutulması ve Rus dilinde eğitim vermede Rus ulusal (slav) üniversiteleri sistemi temel rolü üstlenmektedir. Bunlar Ermenistan (Erevan), Beyaz Rusya (Mogilev), Kırgızistan (Bişkek) ve Tacikistan’da (Duşanbe) açılmıştır. 16 bin öğrencinin okuduğu mevcut yüksek okullar Rus eğitim standardıyla Rus dilindeki eğitim programlarını genel olarak başarıyla uygulamaktadır. Kuruluşlarından bu yana, onlar ev sahibi ülkelerde önde gelen eğitim, kültür ve bilimsel araştırmalar merkezlerine dönüşmüş durumdalar.
Yabancı uzmanları hazırlama şekli ise kendi ülkesindeki Rus eğitim kurumlarında okutmaktır. Bugünlerde Rusya içerisinde 790 eğitim kurumlarında 150 ülkeden (BDT ülkelerinden 80 bin) 165 500 öğrenci eğitim almaktadır. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı verilerine göre, Rusya dünyadaki tüm yabancı öğrencilerin %2 oranını kabul etmektedir, bu 2010 yılında 3 milyon insanı oluşturmuştur. Kıyaslamalı olarak ABD %20, İngiltere %12, Almanya ve Fransa %9-%8 öğrenciye ev sahibi yapmaktadır. Öğrencilerin önemli kısmı da Avustralya’da (%7), Kanada’da (%4), Japonya’da (%4) eğitim almaktadır. Rusya, yabancı öğrenciler sayısıyla 9’uncu sıralamada yer almaktadır. Günümüzde Rus üniversitelerinde okuyan yabancı öğrencilerin büyük kısmı Kazakistan’dan, Çin’den, Kırgızistan’dan ve Beyaz Rusya’dan gelmektedir. Yurt dışı ülkeleri için Rus üniversitelerinde ulusal kadro hazırlama alanındaki Rusya’nın devlet politikasının temel amacı ise jeopolitik ve sosyal-ekonomik çıkarlarını gerçekleştirmektir. Böylelikle, eğitim ihracı Rusya’nın uluslararası arenada Rus dilini, Rus bilimi başarılarını, kültürünü ve değerlerini yaygınlaştırarak “yumuşak” etkisinin bir aracı haline gelmektedir.
Rusya’nın kültürel diplomasi uygulamaları çerçevesinde Rus dilinin konumunu güçlendirme amaçlı çalışmalar önemli rol oynamaktadır. Rus dilinin yurt dışında yayılması ve popülerleşmesi alanlarında, yabancı ülkelerde Rus dili okutma programlarının desteklenmesinde Rusya Dışişleri Bakanlığının Rus uluslararası bilim ve kültür işbirliği merkezi (Roszarubezhtsentr) ve “Rus Dünyası” vakfı aktif faaliyetler yürütmektedir. Rus dilinin desteklenmesi çalışmalarında sürekli kalıcı Rus dili kursları ağına sahip Roszarubezhtsentr’in zengin deneyimleri mevcuttur. Böyle kurslar Roszarubezhtsentr’in 43 temsilciliğini barındıran 38 ülkede faaliyetlerini sürdürmektedir ve kurslara her sene 15-20 bin insan katılmaktadır.
Yurt dışında Rus dilinin desteklenmesi çalışmalarının bir başka durağı ise “Rus dünyası” vakfıdır. Yurt dışında mevcut 17 ülkede 26 Rus merkezleri bulunmaktadır. Bu merkezler Rus kültürüne, edebiyatına, sinemasına, sporuna adanmış tematik haftalar; Rus dili ve kültürüne adanmış festivaller, bayram ve akşamlar organizasyonu faaliyetleri gerçekleştiriyorlar. Rusya Dışişleri Bakanlığına göre, yurt dışında farklı şekillerde Rus dil öğrenimi yaklaşık 14 milyon kişiyi kapsamaktadır. (BDT ve Baltık ülkelerinde 12 milyon, yabancı ülkelerde yaklaşık 2 milyon).
Yurt dışında kültürel varlığı organizasyonu tecrübeleri, yerli kültürel mirasın yabancı ülkelerde popülerleşmesi birçok ülkelerin dış politik öncelikleri arasına girmiştir. Bunun birkaç nedenleri vardır. Rusya’nın yabancı ülkelerle kültürel işbirliği, Rusya’nın jeopolitik konumu, toplam güç ve kaynakları, dünya sahnesindeki rolü ve yeri açısından iyi bir ülke olduğu hissini veren dış politikasının başarılı bir şekilde uygulanması için uygun ortam yaratılmasında katkıda bulunmalıdır. Kültürel bağların, dünyada Rusya’nın olumlu ve objektif görüntüsü oluşturulması üzerine tasarlanması isteniyor, ülkenin başka ülkelerde sempati duygusu uyandırması, ülkenin dost sayısının artması, Rus toplumunun açıklığını gösteren ve Rusya’nın demokratik ve özgür devlet olarak yeniden canlanmasının kanıtı olarak hizmet etmesi beklenmektedir.
Araştırmaların gösterdiği gibi, Rusya’nın dış politik önceliklerinin uluslararası arenada ve özellikle genel olarak post Sovyet alanında gerçekleşmesinde ekonomi ve askeri güçle birlikte kültürün de oynadığı rol büyük öneme sahiptir. Rusya’nın Kültürü, dış politikanın bir aracı olarak kullanması eski askeri baskı ve zorbalık yöntemlerinin yerini değiştirdiği anlamına gelmiyor. Dış politikanın yeni araçları sadece eski yöntemlerin tamamlayıcısıdır ve sadece nerede ve ne zaman eski, geleneksel araçların kullanılması mümkün olmayan yerlerde etkilidir.
Kaldygul Adilbekova
Kaynakça
2011-2020 tarihi için Rusya Federasyonu’nun Eğitim Hizmetleri İhracı Konsepti, http://russia.edu.ru/information/analit/official/3783/
Dmitriyev, H.M.; (2010), Rus Üniversitelerinin Eğitim Hizmetler İhracının Gelişmesi, http://russia.edu.ru/information/analit/official/4069/
Dünyadaki rus dilinin rolü sorusu üzerine, http://www.etnosfera.ru
Frederick C. Barghoorn, (1958), The New Cultural Diplomacy, 39-46p. http://www.unz.org/Pub/ProblemsCommunism-1958jul-00039
Golubev, A. B.; (1999), Sovyet Kültür Diplomasisinin “Yıldızlı vakti”: 1929-1939 yıllar, Rusya ve Çağdaş Dünya, No. 2, s. 224
Rus Dilinin dünyadaki Rolü: Yeni Çağrılar ve Çözümler, Dışişleri Bakanlığı, http://www.mid.ru
Rus Merkezi Nedir? http://www.russkiymir.ru
Yurt dışı ülkeleri için Rus Yüksek Okullarında Yabancı uzmanlar hazırlama konusunda, http://img.russia.edu.ru/novosti/o_podgotovke_inostr_spec-v.pdf
