Tarih boyunca olduğu gibi günümüzde de güçlü olmak isteyen devletler enerji kaynaklarının bulunduğu bölgeleri ve ulaşım yollarını kontrol etmeye çalışmaktadırlar. Petrol ve doğalgaz rezervlerinin ancak 50-70 yıl daha ihtiyaçları karşılayabileceği değerlendirildiğinde, enerjinin öneminin her geçen zaman daha da artacağı ve 21. Yüzyılın bir enerji yüzyılı olacağı açıktır. Dolayısıyla bu yüzyılda da güçlü olmak isteyen devletler enerji kaynaklarının bulunduğu bölgeleri ve ulaşım yollarını kontrol etmeye çalışacaklardır.
Dünya ispatlanmış petrol rezervlerinin %56’sının Ortadoğu’da, %7’sinin Hazar Havzası ve kuzeyinde(1); doğalgaz rezervlerinin ise %32’sinin Ortadoğu’da, %25’inin Hazar havzası ve kuzeyinde bulunduğu dikkate alındığında, dünya enerji kaynaklarının büyük bir bölümünün bulunduğu Ortadoğu, Hazar havzası ve kuzeyi kalpgah(2) olarak adlandırılabilir.
Petrol ve doğalgaz’ın kalpgahtan tüketim bölgelerine çıkış yaptığı yolların başlangıcı Batı’da Beyaz Rusya, Ukrayna ve Türkiye; doğuda Özbekistan, Afganistan ve Pakistan’dır. Bu ülkeler kenar kuşak(3) ülkeleri ve yakın civarın kapısıdır. Ayrıca Baltık Denizi; Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale boğazları; Doğu Akdeniz, Kızıldeniz, Aden Boğazı ve Süveyş kanalı; Basra Körfezi ve Hürmüz boğazı deniz çıkış yollarıdır.
Petrolün ve doğalgazın %48’inin OECD ülkelerinde, bunun da %35’inin Avrupa’da tüketildiği göz önüne alındığında Batıya açılan yolların önemi ortaya çıkmaktadır.(4) Baltık Denizi, Beyaz Rusya ve Ukrayna çıkış kapılarının Rusya tarafından kontrol ediliyor olması Türkiye’nin ve Doğu Akdeniz’in çıkış yolu olarak önemini arttırmaktadır.
Türkiye jeopolitik konumuna uygun olarak tarihi ipek yolunun canlandırılması için otoyol ve demir yolu projeleri geliştirmeye çalışmaktadır. Bölgesel bir güç, küresel bir aktör olan Türkiye mevcut konumunu daha da güçlendirmek ve bu konumuna süreklilik kazandırmak maksadıyla boru hatları ulaşımına ağırlık vermek mecburiyetindedir. Özellikle büyük petrol ve doğalgaz rezervlerinin Türkiye’nin doğu ve güneyinde, büyük tüketicilerin ise batı ve kuzeybatısında yer alması Türkiye’ye önemli avantajlar sağlamaktadır. Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Irak ve Mısır doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşımasını öngören Nabucco projesi Avrupa’ya enerji güvenliği açısından büyük faydalar sağlarken, Türkiye’nin bir enerji koridoru olmasını da gerçekleştirilecektir. Bu projeyle ilgili Rusya’nın karşı koymasını kırmak için gerekirse Mavi Akım doğalgaz boru hattına paralel bir hat daha çekilebilir. Bu hatla birlikte veya ayrı olarak aynı hatta paralel petrol boru hattı da projelendirilebilir. Bu hat Ceyhan’a kadar uzatılarak Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Kerkük-Yumurtalık hattı ile bir bölgede denize ulaştırılabilir. Bu üç hattın denize ulaştığı Ceyhan Yumurtalık bölgesinde rafineri ve petrokimya tesisleri kurularak bu bölge Doğu Akdeniz’in büyük bir enerji terminali haline gerilebilir.
Bölgeye gelecek ve bölgede üretilecek petrol ve petrokimya ürünlerinin tüketici ülkelere taşınmasından daha fazla pay almak için deniz filosunun geliştirilmesi faydalı olacaktır. Karayolu, demiryolu, denizyolları ve boru hatları ulaşım yeteneklerini geliştiren, bu yetenekleri hızlı ve etkin iletişim hizmetleri ile destekleyen Türkiye, ulaşım koridoru olma avantajını üretim üsleri ve terminalleriyle sinerji sağlayabilecek şekilde bir araya getirebilirse işte o zaman merkez bir ülke ve küresel bir güç haline dönüşebilir.
Doç.Dr.Atilla SANDIKLI
BİLGESAM Başkanı
Notlar:
1-US Energy Information Adminstration From Oil and Gas Journal, 2007.
2-Halford John Mackinder’in Kara Hakimiyet Teorisinde batıda Volga, doğuda Sibirya, güneyde Himalayalar, kuzeyde Buz Denizi arasında kalan bölge “Kalpgah” olarak adlandırılmıştır. Enerji yüzyılı olarak anılan günümüzde kalpgahın güneye doğru genişlediği, Hazar havzası ve Orta Doğu’yu kapsar hale geldiği değerlendirilmektedir.
3-Nicolas Spykman’ın Mackinder’in Kara Hakimiyet Teorisine karşı geliştirdiği bir tezdir. Bu teze göre kenar Kuşak ülkelerine hakim olan kalpgıhı, kalpgahı kontrol eden dünyayı kontrol eder.
4-Key World Energy Statistics, İnternational Energy Agency, Paris-Fransa, 2008, s. 30-31.
Türkiye Doğalgaz Boru Hatları Haritası
Türkiye Petrol Boru Hatları Haritası
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=372:petrol-ve-dogalgaz-boru-hatlari-stratejisi&catid=131:enerji&Itemid=146
