Ödemeler dengesi istatistikleri Cari İşlemler ile Sermaye ve Finans hesaplarından oluşur. Cari işlemler, reel kaynaklarla (mal, hizmet, gelir) ilgili işlemleri ve cari transferleri; sermaye ve finans hesapları ise, reel kaynak akımlarının finansmanını (genellikle sermaye transferi ya da finansal araçlara ilişkin işlemler aracılığıyla) gösterir.
Ödemeler dengesinde ana ilke, her bir işlemin eşit değerde iki ayrı kaleme iki kayıt ile çift kayıt muhasebe sistemine uygun olarak kaydedilmesidir. Bu kalemlerin biri pozitif (+) işaretle gösterilen alacak kaydı, diğeri ise negatif (-) işaretle gösterilen borç kaydıdır. Başka bir deyişle, çift kayıt muhasebe sistemine göre her ekonomik işlemin bir alacakbir de borçolmak üzere iki kaydı gerekmektedir.
Ödemeler dengesi istatistiklerinde alacak(+) kayıtları cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ihracatını ve sermaye işlemlerinde ise yükümlülük artışını veya varlık azalışını göstermektedir. Borç (-) kayıtları ise cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ithalatını ve sermaye işlemlerinde, yükümlülük azalışını veya varlık artışını ifade etmektedir.
Tablo 1’de son veriler ışığında ödemeler dengesine ilişkin veriler bir önceki dönem ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Cari işlemler hesabı, yılın ilk beş ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre 20.4 milyar dolar artarak 37.3 milyar dolar açık vermiştir. Bu gelişmede dış ticaret açığının Ocak-Mayıs 2011 döneminde 37 milyar dolar açık vermesi belirleyici olmuştur. Ocak–Mayıs 2010 döneminde dış ticaret açığı 16.5 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Hizmetler Dengesi kalemi altındaki turizm gelirleri, bir önceki yılın aynı dönemine göreyüzde21,3 oranında artarak 6.1 milyar dolara ulaşmıştır. Benzer şekilde turizm giderleride yüzde 17.3 artmış ve 2 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde yatırım geliri dengesinin altında yer alan doğrudan yatırımlar, portföyyatırımları ve faizlerden oluşan diğer yatırımlarda gerçekleşen toplam net çıkış, geçen yılın ilk beş ayında 2.8 milyar dolarken Ocak-Mayıs 2011 döneminde 3.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Sermaye ve Finans hesaplarına da yer alan yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net yatırımlar, ilk beş aylık dönemde bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 milyar dolar artarak 5.6 milyar dolara yükselmiştir. Ocak–Mayıs 2010 döneminde yurt dışındaki yerleşikler Tütkiye’de 2.6 milyar dolarlık net yatırım gerçekleştirmişlerdir. Benzer şekilde Ocak-Mayıs 2011 döneminde yurt dışı yerleşiklerin yurt içinde gerçekleştirdiği net gayrimenkul yatırımları da artmış ve 1.08 milyar dolara ulaşmıştır.
Yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net yatırımlar, ilk beş aylık dönemde net 1.2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Yurt dışında yerleşik kişiler hisse senedi piyasasında Mayıs 2011 döneminde 193 milyon dolarlık satımla birlikte ilk beş ayda 649 milyon dolar tutarında net satım yapılmıştır.
Yurt dışında gerçekleştirilen tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak bankacılık sektörü, Mayıs 2011 de gerçekleşen 500 milyon dolar tutarındaki menkul kıymet ihracıyla birlikte bu yılın ilk beş ayında toplam 2,3 milyar dolar tutarında yurt dışında tahvil ihracı gerçekleştirmiştir. Yurt dışı yerleşiklerce Mayıs 2011 döneminde 1.1 milyar dolarlık devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) satımı gerçekleşmesine rağmen, 2011 yılının ilk beş ayında toplam 9.4 milyar dolar DİBS alımı yapılmıştır. Öte yandan, bankacılık sektörünün yurt içimenkul kıymet ihraçlarıyla ilgili olarak, yurt dışı yerleşikler ilk beş ayda 77 milyon dolar net alım yapmışlardır. Bankaların yabancı parave Türk Lirası cinsinden efektif ve mevduat varlıkları, bu yılın ilk beş ayında 1.3 milyar dolar azalış göstermiştir. Bu azalışta Türk Lirası’nda 998 milyon dolarlık artışa rağmen, yabancı paradaki 2.3 milyar dolar azalış belirleyici olmuştur.
Bankacılık sektörünün net kredi kullanımı Ocak-Mayıs 2010 döneminde 2.7 milyar dolarken Ocak-Mayıs 2011 döneminde 7 milyar dolara yükselmiştir. Diğer sektörler ise, bir önceki yılın aynı döneminde 3.3 milyar dolar net kredi ödeyicisi konumunda iken, Ocak-Mayıs 2011 döneminde 3.5 milyar dolar net kredi kullanıcısı olmuştur.
Finans hesaplarının son kalemi olan rezerv varlıkların içinde bulunan resmi rezervler, Mayıs 2011 döneminde 3 milyar dolar artarak, 2011 yılının ilk beş aylık dönemde 8.1 milyar dolara ulaşmıştır. Mayıs ayındaki artışın temel nedeni, bankaların Merkez Bankası nezdinde tutmak zorunda oldukları yabancı para mevduat hesaplarındaki artıştır.
Türkiye ekonomisinde temel sorunlardan birisi olarak görülen cari açık değerlendirilirken ödemeler dengesinin sermaye ve finans hesabı da göz önüne alınmalıdır. Cari işlemler hesabındaki açık, sermaye ve finans hesabındaki fazla ile dengelenmektedir. Bu sürecin sürdürülebilirliğini sürekli sağlamak mümkün olmayacağından artan cari işlemler açığı için yeni politika önlemleri uygulanmalıdır.
Dr. Nazende Özkaramete Coşkun
Bilkent Üniversitesi
Kaynak: SDE
