Kenesset İsrael Sinagogu’nun açılış töreninde (1923), cemaat başkanı David Abraham Boton’un, artan Yahudi nüfusunun dini gereksinimlerine cevap verebilmek adına, yeni ve büyük bir sinagog yapılmasına dair verdiği sözle, 1926 yılında, Tozkoparan’da Refik Saydam Caddesi üzerinde (ABD Konsolosluğu’nun arka cephesinde), yeni bir arsa alınmıştır. Fakat konuya yeterince önem verilmediğinden dolayı, proje devamlı ertelenmiştir.
1937 yılındaki Roş Aşana Bayramı’nda Galata- Beyoğlu Cemaati Başkanı Marsel Franko’nun gerekli izinleri almayı ihmal etmesi üzerine, geçici ibadet salonları boşaltılmış ve yeni bir sinagog yapılması tekrardan gündeme gelmiştir.
Yeni sinagog yapımı için görüşmeler devam ederken, Marsel Franko yaptığı hatayı hafiflettirebilmek adına, Galata civarlarındaki iki Musevi ilkokulunu birleştirerek, kız okulunun ise öğretimini geçici olarak tatil ettiğini Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bildirir. Bütün değişiklikler tamamlanarak, sinagogu 26 Eylül 1938 yılı, Roş Aşana Bayramı’na yetiştirir. Fakat okulları sinagoga dönüştürmek için yasal izinlerin alınmaması sebebiyle, sinagog açılmadan kapatılır ve okulların eski haline dönmesi için 2 yıllık bir süre tanınır. Bunun üzerine ise Marsel Franko istifa eder. Ana bina, tekrar eğitime açılırken, tören salonu, zaman zaman ibadet için kullanılmaya başlanmıştır. Aynı dönemde Şalom Gazetesi’nin bir isim verilmesine dair yaptığı baskı sonucu, Pesah Bayramı’nın ilk günü (24 Nisan 1948), yeni kurulacak sinagoga ”Barış Vahası” anlamına gelen ”Neva Şalom” ismi koyulması uygun görülmüştür.
Galata – Beyoğlu Cemaati Temmuz 1949’da salonun tamiri için bir ön komisyon kurarak, gerekli inşaat izinlerini alır. İlk olarak ünlü İtalyan mimar Denari ile çalışmak isteyen komisyon, aynı yıl İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezun olmuş iki Yahudi genci Elio Ventura ve Bernard Motola’nın uzun uğraşları sonucu, projelerini incelemiş ve bu iki gencin sinagogu yapmalarına izin vermiştir.
Aralık 1950’de parasızlık yüzünden durma noktasına kadar gelen inşaata komisyon üyelerinin 2 yıllık borç şeklinde yaklaşık 50.000 Lira toplamalarıyla devam edilmiştir.
Toplam maliyeti yaklaşık 300.000 Liraya mal olan Neva Şalom Sinagogu, 25 Mart 1951 Pazar sabahı, büyük bir törenle hizmete sunulmuştur.
Yıllar içinde, birçok düğün, cenaze merasimleri, dualar yapılmış olan sinagog, çeşitli zamanlarda tadilatlar için kapatılmıştır. 6 Eylül 1986 Cumartesi günü, uzun süreli tadilattan sonra tekrar hizmete açılan sinagogda yıllarca hafızalardan kazınmayacak, çok acı bir olay meydana gelmiştir. 6 Eylül 1986 Cumartesi sabah duası sırasında, saat 9.17’de, sinagogu basan Filistinli bir grup, dua etmekte olan vatandaşlara makineli tüfekler ve bombalarla saldırmış ve sonucunda 21 Yahudi vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Hayatını kaybeden vatandaşlarımızın cenaze töreni 10 Eylül 1986 Çarşamba günü, dönemin İçişleri Bakanı Yıldırım Akbulut, İstanbul Valisi Nevzat Ayaz, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Bedrettin Dalan, Korgenaral Fikret Küpeli, diğer siyasi parti liderleri ve diğer din temsilcileri, yurtdışından katılan onlarca Baş Haham, Cemaat Başkanları ve temsilcileri, basın mensupları ve kalabalık Yahudi cemaatinin katılımları ile Neva Şalom Sinagogu’nda yapılmış ve naaşları Ulus Aşkenaz Mezarlığı’nda özel olarak ayrılan bölümde, toprağa verilmiştir.
Bu vahim olaydan sonra, sinagog kısa zamanda tamir edilerek 20 Mayıs 1987 Çarşamba günü, çeşitli devlet erkanıyla birlikte, tekrardan hizmete açılmıştır. Kurbanları anmak adına, sinagogdaki tarihi saat 9.17’ye ayarlanmış, kurbanların isimleri yazan bir mermer levha da Sinagog’un iç girişine asılmıştır. Ayrıca bomba ve kurşun izlerini belirten iki köşe de acı günün anısına aynen korunarak, sarı metal çerçeve içine alınmıştır.
Tekrar hizmete açılmasıyla ibadete devam eden sinagog, 1 Mart 1992 Pazar günü öğleden sonra iki teröristin bombalı saldırısına hedef olduysa da önceden alınan güvenlik tedbirleri sayesinde herhangi bir olay meydana gelmeden suçlular yakalanmıştır.
Bu olaydan 3 gün sonra, 500 yıl önce çeşitli ülkelerce kovulan, sürülen Yahudilerin, Türk topraklarına kabul edilmesiyle, Türk ulusuna şükran duygularını belirtmek için, Sefarad Yahudileri’nin torunları, Neva Şalom Sinagogu’nda bir tören düzenleyerek, Şükran Duası okurlar.
26 Ekim 1998 Pazartesi akşamı ise Cumhuriyetin ilanının 75. Yılını kutlamak amacıyla gerçekleştirilen törene, Şükran Duası için başta Devlet Başkanı Şükrü Sina Gürel olmak üzere, birçok devlet erkânı, diplomatik temsilciler, diğer din temsilcileri, yabancı basın ve Yahudi cemaati katılmış, birlikte dualar edilmiş, 10. Yıl Marşı söylenmiş, ilahiler okunmuştur. Cemaat Başkanı Rıfat Saban ise, konuşmasında ”Ülkenin anayasal ve demokratik düzeni içindeki tüm vatandaşlar gibi eşitlik ilkeleri içinde ve asırlar boyunca bu ülke topraklarında yaşayan ve ülkenin kader ve kıvancını paylaşan Türk Musevi Cemaati 500 yılı aşkın bir tarihten gelen sarsılmaz bağlarla bu mutlu günümüzü kutlamaktadır” diyerek, birlik ve beraberliği vurgulamıştır.
Bu tarihten günümüze kadar hizmete açık olan Neva Şalom Sinagogu, günümüzde de Yahudi Cemaati için İstanbul’un en gözde sinagogu olup, birçok düğüne, cenaze merasimine, bayramlara ev sahipliği yapmaktadır.
Serap Merve DOĞAN
Yahudi Çalışmaları Merkezi (YAÇAM) Genel Koordinatörü
