Myanmar Ordusu İktidarı ele Geçirdi, Seçilmiş Lider Aung San Suu Kyi’yi Tutukladı
Myanmar ordusu Pazartesi günü sabah saatlerinde Nobel ödüllü Aung San Suu Kyi’nin demokratik olarak seçilmiş hükümetine karşı bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Aung San Suu Kyi partisinin diğer lideriyle birlikte sabahın erken saatlerinde yapılan baskınlarda gözaltına alındı. Batılı uluslar, yoksullukla mücadele eden ülkenin yıllar süren demokrasiyi kurma çabasını rayından çıkaran ve Arakanlı bir milyon mültecinin geri dönme ihtimali üzerine birçok sorunun ortaya çıkmasına sebep olan bu beklenmedik gelişmeyi kınadılar. Diplomatların güçlü bir tepki çağrısının olduğunu belirttiği Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Salı günü toplanacak.
Ordu, bunun ‘’seçim sahtekârlığı’’ iddialarına karşı bir yanıt olduğunu, iktidarın askeri şef Min Aung Hlaing’e devredildiğini, ayrıca komşu Çin’in güçlü etkisi altında kalan ve Burma adıyla bilinen ülkede de bir yıl sürecek olağanüstü hal ilan edildiğini bildirdi. Generaller, Sun Kyi’nin yeni demokratik yönetiminin bir referandumu olarak görülen ve Ulusal Demokrasi Birliği’nin(NDL) ezici zaferiyle sonuçlanan seçimlerin ardından ilk kez bir araya gelecek olan parlamentonun toplanmasından saatler önce hareket ettiler. NLD, Sun Kyi’nin darbe beklentisi ile yazıldığını söylediği yorumlardan alıntı yaparak insanları askeri darbeyi protesto etmeye çağırdığını belirtti. Başkent Nepido ve ülkenin ana ticaret merkezi olan Yangon şehrinde telefon ve internet bağlantıları kesildi ayrıca NLD liderlerinin tutuklanmasının ardından devlet televizyonu yayından kaldırıldı.
Ordu, yeni cuntanın bir toplantısını özetleyerek, emekliliği yaklaşmakta olan Ming Aung Hlaing’in “gerçek bir disiplinle büyüyen çok partili bir demokratik sistem’’ sözü verdiğini söyledi. Özgür ve adil bir seçim ardından herhangi bir zaman dilimi olmaksızın kazanan partiye iktidarın devredileceği vaadinde bulundu. Ardından yirmi dört bakanı görevden alan cunta, maliye, savunma, dışişleri ve içişleri bakanlıkları da dahil olmak üzere bakanlıkları denetleyecek on bir yeni üye atadı.
NLD sözcüsü Myo Nyunt, Reuters’a telefon üzerinden verdiği demecinde, Suu Kyi, Başkan Win Myint ve diğer NLD liderlerinin sabahın erken saatlerinde “alındığını” söyledi. BM insan hakları şefi Michelle Bachelet ise en az 45 kişinin gözaltına alındığını belirtti.
Facebook’ta bir milletvekili tarafından paylaşılan bir video, bölgesel yasaman Pa Pa Han’ın tutuklandığını gösteriyordu. Eşi, kapının önünde duran askeri üniformalı birkaç kişiye karşı ricalarda bulunurken, göğsüne sarılan küçük bir çocuğun ağladığı da videoda görülmekteydi.
Birlikler ve çevik kuvvet polisinin beklediği Yangon’da insanlar malzeme stoklamak için marketlere koşarken, bir kısım da ATM’lerin önünde uzun kuyruklar oluşturdu. Bankalar hizmetlerini askıya aldılar ve ancak Salı gününden sonra hizmet verebilecekleri ifade edildi.
Japon perakende devi Aeon’dan Güney Koreli POSCO International’a ve Norveç’ten Telenor’a kadar yabancı şirketler, Myanmar’daki personele ulaşmak ve kargaşayı değerlendirmek için çabaladı. Çokuluslu şirketler 2015 yılında Suu Kyi’nin yarım yüzyılın ardından ilk sivil hükümeti kurmasının ardından ülkeye taşınmıştı.
Nobel Barış Ödüllü Suu Kyi’nin zaferini 1962 yılında iktidarı ele geçiren ve tüm muhalefeti ortadan kaldıran orduya karşı direnme ve onlarca yıl süren ev hapisleri takip etti. Ülkesinde halen bir hayli popüler olmasına karşın 2017 yılında binlerce Arakanlı’nın sınır dışı edilişini durduramadığı için uluslararası arenadaki konumu ciddi şekilde yara almıştı.
Kırık Kanatlar
Gözaltılar Suu Kyi’nin partisinin tüm oyların %83’ünü kazandığı seçimlerin arından sivil hükümet ve ordu arasında günlerdir süren gerginliğin ardından gerçekleşti. Facebook’ta daha önce yazdığı bir açıklamasında Suu Kyi, askeri bir idarenin ülkeyi yeniden ‘’diktatörlük altına sokacağı’’nı ifade etmişti. Daha sonra “İnsanları bu durumu kabul etmemeye, yanıt vermeye ve ordunun darbesini cansiperane protesto etmeye çağırıyorum” şeklinde konuştu. Ancak Reuters, açıklamanın doğruluğunu teyit etmek için herhangi bir NLD yetkilisine ulaşamadı.
Ordunun destekçileri darbeyi, kamyonetlerle Yangon’da geçit töreni yaparak ve ulusal bayraklarını sallayarak kutladılar. Facebook’ta yayınlanan bir videoda, milliyetçi bir keşişin karşısındaki kalabalığa “Bugün insanların mutlu olduğu gün” dediği görüldü.
Demokrasi aktivistleri ve NLD seçmenleri dehşete kapılmış ve öfkeli haldeyken; gençlik grupları yaptığı açıklamalarda darbeyi kınadı ve “halkın yanında yer alma” sözü verdi, fakat belirli bir aksiyon ilan etmedi. Öğrenci bir aktivist olan Shin Thu Tun “Ülkemiz uçmayı yeni öğrenen bir kuştu. Şimdi ordu kanatlarımızı kırdı” dedi.
Kıdemli NLD lideri Win Htein, Facebook üzerinden paylaştığı bir gönderide, ordunun iktidarı ele geçirmesinin ülkeye dair endişelerini değil iktidar üzerindeki hırslarını gösterdiğini ifade etti. Temsilci Sai Lynn Myat, başkentteki güvenlik güçlerinin, parlamento üyelerini koltuklarına oturmayı bekledikleri gün konutlara hapsettiğini söyledi.
Kargaşa Potansiyeli
Birleşmiş Milletler darbenin kınanmasına önderlik etti ve Avustralya, İngiltere, Avrupa Birliği, Hindistan, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından çoğunlukla tekrarlanan yorumlarda tutukluların serbest bırakılması ve demokrasinin yeniden tesis edilmesi çağrısında bulundu. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, “Ordu bu eylemleri derhal geri döndürmeli” dedi, Senato Cumhuriyetçi lideri Mitch McConnell ise Joe Biden’ın yeni demokrat yönetimini güçlü bir karşılık vermeye çağırdı.
Myanmar’da pek çok firması bulunan büyük bir bağışçı olan Japonya’da, iktidardaki bir parti kaynağı, hükümetin Çin’i dengelemek amacıyla hayata geçirdiği bölgesel bir çaba olan Mynmar ile savunma ilişkilerinin güçlendirilmesini yeniden düşünmek zorunda kalabileceğini söyledi. Çin ise ülkedeki son olayları açıkça kınadığını belirtmek yerine ‘’dikkate aldığını’’ ifade ederek tüm tarafları anayasaya saygı göstermeye ve istikrarı korumaya davet etti.
Myanmar’daki şiddet olaylarından kaçan yaklaşık bir milyon Arakanlı mülteciye ev sahipliği yapan Bangladeş, “barış ve istikrar” çağrısında bulundu bununla beraber mültecilerin ülkelerine geri gönderilmesi için bir sürecin yürütülebileceğini umduğunu dile getirdi. Bangladeş’teki Arakanlı mülteciler de darbeyi kınadı.
Myanmar’ın da üyesi olduğu Güneydoğu Asya Uluslar Birliği Bangkok’ta ‘’diyalog, mutabakat ve normale dönüş’’ çağrısı yaptığı sırada polis, Mynmar büyükelçiliği önünde demokrasi yanlısı protestolarda bulunan bir grupla çatıştı. Tayland hükümetinden bir yetkili, Malezya ve Filipinler’in de benimsediği bir yaklaşım göstererek “bu, onların iç meselesi’’ ifadesinde bulundu.
Kasım ayında gerçekleşen oylama birçok Arakanlıyı seçme hakkından mahrum bıraktığı için Batı tarafından eleştirilse de seçim komisyonu, askeriyenin hile iddialarını reddetmişti.
Olağanüstü halin ilan edildiği açılamada ordu, olayların gerekçesi olarak, komisyonun seçmen listesine dair şikâyetleri dikkate almamasını, yeni meclisin oturumlarını ertelemeyi reddetmesini ve seçimden memnun olmayan grupların protestolarını gösterdi.
Egemenliğin tehdit altında olması halinde geçerli olan anayasadaki olağanüstü bir hükme atıfta bulunan ordu, ‘’Bu problem çözülmediği takdirde demokrasiye giden yolu kapatacaktır, bu sebeple anayasaya göre sorunun çözülmesi gerekir.’’ açıklamasında bulundu.
Rabia Gül Yazar
TUİÇ Akademi Birimi
Reporting by Reuters staff; writing by Stephen Coates, Robert Birsel and Philippa Fletcher; editing by Lincoln Feast, Angus MacSwan and Grant McCool
