Bu yazı 17 Mayıs 2024’te Foreign Affairs dergisinde ingilizce olarak Denise Dresser imzlasıyla ve ”Mexico’s Hollow Election How AMLO Undermined Democracy and Brought Back One-Party Rule” başlığıyla yayımlanmıştır.
Meksika’nın 2 Haziran’daki başkanlık seçimi yaklaştıkça, siyasi partiler arasındaki bir rekabetten daha fazlası tehlikede. Son beş buçuk yıldır ülkenin prototip popülist lideri olan Andrés Manuel López Obrador (AMLO), dünya genelinde görülen gelişmelere paralel olarak demokratik gerileme sürecini yönlendirdi. Demokrasiler artık öncelikle tank ve tüfeklerle yapılan askeri darbeler sonucu ölmüyor. Meksika’nın demokrasisi, birçok başka ülkeninki gibi, demokratik kurumları manipüle eden ve sadece seçim kurallarını değil, tüm siyasi sistemi değiştirerek partisini iktidarda tutmayı amaçlayan özgürce seçilmiş ve popüler bir başkan tarafından yok ediliyor.
López Obrador’un partisi Ulusal Yenilenme Hareketi (Morena), destekçilerini demokrasi kılığına bürünmüş yenilenmiş bir otokrasiye oy vermeye mobilize ediyor. Birçok Meksikalı bu cazibeye kapıldı. Başkanın günlük basın toplantıları rutin olarak partisini yoksullar için endişelenen, açgözlü elitlerle mücadele eden ve iç ve dış tehditlere karşı ulusal egemenliği savunan bir parti olarak tasvir ediyor; bu tehditler arasında muhalefet partileri ve yabancı etkiler de bulunuyor. López Obrador, kutuplaşma yoluyla yönetiyor. Halkı “halk” ve “halk düşmanları”, mahrum olanlar ve onları hor görenler, değişim arayan popüler hareket ve sadece elitler için çalışan mevcut durumu korumak isteyen muhafazakar muhalefet olmak üzere iki kampa ayırıyor.
López Obrador’un hükümeti, yoksulluğu hafifletmek için yoksul ailelere büyük nakit ödemeleri ve asgari ücret artışı gibi adımlar attı. Ancak onun yönetiminde, suç şiddeti kontrolden çıktı ve Meksika’nın sosyal güvenlik ağını oluşturan birçok eğitim ve sağlık programı müşteri ilişkileriyle değiştirildiğinden, yoksullar kendi başlarına bırakıldı. Bu arada başkan, devlet kurumları üzerindeki kontrolünü pekiştirdi, anayasayı ihlal eden yasaları ilerletti ve yargı ve seçimleri denetleyen ajanslara karşı saldırılar gerçekleştirdi. Partisi, demokrasinin pahasına güçlendirdiği orduyun açık desteğiyle yönetiyor. Silahlı kuvvetler artık ülkenin polisi olarak hizmet veriyor, büyük kamu çalışmaları inşa ediyor ve göçmenlik ve altyapıyı kontrol ediyor. Benzersiz ekonomik güç elde ettiler ve sadece López Obrador’a hesap veriyorlar.
Seçim kampanyası sırasında Morena, devlet kontrolündeki medyada muhalefet politikacılarını karaladı ve siyasi rakipleri taciz etmek için devlet aygıtını kullandı. Meksika ordusu, aktivistleri, gazetecileri ve insan hakları savunucularını izlemek için Pegasus casus yazılımını konuşlandırdı. López Obrador ayrıca, eleştirmenlerini ifşa etmek için kamu platformunu kullandı. Hükümet şeffaflığına adanmış bir federal ajans, ifşa etmeyi Meksika veri koruma yasalarının ihlali olarak kınadığında, başkan sabah basın toplantısında kendisinin “yasanın üstünde” olduğunu ilan etti.
Son 30 yıldır Meksika’nın geçici ve kusurlu demokrasiye geçişi, rekabetçi seçimler, özerk seçim kurumları, denge ve denetim mekanizmaları ve başkanlık gücünün sınırlandırılması ideali üzerine inşa edildi. Tüm bunlar şimdi tehlikede. López Obrador, ülkenin siyasi sistemini, partisinin lehine olacak şekilde eğmek için zaten bozdu. Kazanmak için demokrasiyi bile feda etmeye istekli olduğunu gösterdi.
ÖZGÜR VE ADİL DEĞİL
Yirminci yüzyılın büyük bir bölümünde, Meksika, Kurumsal Devrimci Parti (PRI) tarafından yönetildi. Rekabetçi bir seçim sistemine geçiş, sivil toplum ve muhalefet politikacılarının, tüm partilere eşit fırsatlar sağlayacak ve yürütme erkinin sonucu etkileme gücünü sınırlayacak reformlar için baskı yaptığı 1990’larda başladı. Bu nedenle, kağıt üzerinde, yasalar López Obrador’un teraziyi Morena lehine eğmesini engelliyor.
Ancak görev süresinin başından itibaren sistemi yeniden dominant parti yönetimine dönmek için düzeltmeye çalıştı. Partisi, siyasi partilere kamu finansmanını %50 oranında azaltacak, partilerin ortak bir başkan adayı arkasında birleşmesini engelleyecek, özel medyada siyasi reklamları yasaklayacak ve görevdeki başkanın halef için kampanya yapma yasağını kaldıracak yasalar çıkardı. Anayasa Mahkemesi yasaları anayasaya aykırı olarak iptal ettikten sonra, López Obrador ve partisi taktik değiştirdi ve destekçilerini yaklaşan seçimlerde Morena’ya yasama çoğunluklarını kazandırmaya çağırdı. Kongrede yeterli temsilciye sahip olurlarsa, parti Meksika anayasasını değiştirebilir ve antidemokratik seçim reformlarını yasalaştırabilir. López Obrador’un planına göre, Yüksek Mahkeme yargıçları ve özerk seçim ajansının üyeleri halk oylamasıyla seçilecek ve bu, her iki organın da kontrolünü Morena’ya verecek ve denetim ve denge mekanizmalarının sonunu getirecektir. Meksika siyasetinin askeri yapısı da kalıcı hale gelecek çünkü başkan, hükümetin orduya genişletilmiş yetki vermesini 2028’den sonra uzatmasını engelleyen anayasal hükmü kaldırmayı amaçlıyor.
Başkan seçim yetkililerine meydan okuma alışkanlığı edindi. López Obrador hükümet ile parti arasındaki sınırı bulanıklaştırdı. Yönetimi, sosyal programları yenilenmiş bir müşteri ilişkileri biçimi olarak kullandı: Örneğin, bir kalkınma girişimi, başlangıçta bir “refah sayımı” gerçekleştirmekle görevlendirilen, ancak şimdi kapı kapı gezerek nakit ödemelerinin sona ereceği tehdidinde bulunan 30.000 “ulusal hizmetkarı” mobilize etti. desteklerini Morena’nın başkan adayı olan eski Meksiko Şehri Belediye Başkanı Claudia Sheinbaum’a vermeyen yararlanıcılar. Sheinbaum, kampanya yolunda muhalefetin kazanması durumunda yoksullar için sosyal programların ortadan kaldırılacağını öne sürerek bu fikri pekiştirdi. Bu nedenle hükümet cömertliği, Morena’nın şansını artıran bir araç haline geldi. López Obrador, sabah basın toplantısını zorbalık kürsüsü olarak kullanarak partizan propaganda yapıyor ve muhalefeti şeytanlaştırıyor. Meksika Ulusal Seçim Enstitüsü, kampanya yasasını ihlal ettiği gerekçesiyle başkandan bu uygulamayı durdurmasını istedi. Ancak López Obrador, seçim yetkililerine meydan okuma alışkanlığı edindi ve Morena, yasa dışı kampanya faaliyetleri nedeniyle en fazla ve en büyük para cezalarını alan parti oldu.
López Obrador ayrıca, görevden ayrılan başkanın halefini seçtiği PRI ile ilişkilendirilen kötü şöhretli dedazo uygulamasını yeniden canlandırdı. Modern yorumu, geçmişteki tüm Meksika başkanlarının erkek olduğu göz önüne alındığında bir kadını seçmek ve kişisel seçimine meşruiyet kazandırmak için bir ön seçim süreci simüle etmekti. Kasım 2023’teki başkanlık kampanyası resmen başlamadan önce, Sheinbaum’un imajı ve #EsClaudia (#Claudia) hashtag’i ile bilboardlar ve duvar resimleri ülke genelinde ortaya çıktı. Sheinbaum, 2023 başlarında, López Obrador yönetiminin başarısını anlatmak için Meksika turuna çıktı. Bu işaretlerin ve turun finansmanının kim tarafından finanse edildiği hala belirsiz, ancak seçim yasaları, kamu görevlilerinin seçim veya partizan amaçlar için kamu fonlarını kullanmalarını açıkça yasaklıyor. Morena’nın iç ön seçiminin zamanlaması ve finansmanı, partinin kampanya taktiklerinin Ulusal Seçim Enstitüsü’nün kurallarını ihlal ettiğine dair endişeleri artırdı. Karmaşık ve şeffaf olmayan sürecin sonunda, Sheinbaum kazanan ilan edildi.
López Obrador, ajandasına sadakatini kanıtlamış bir halef seçti. Sheinbaum, bir aday olarak, çevre mühendisliğinin temel ilkelerine aykırı görünenler de dahil olmak üzere, başkanın tercih ettiği her politikayı benimsemiştir. Örneğin, devlet petrol şirketi Pemex’i desteklemek için 80 milyar dolar tahsis edilmesini alkışlayarak ve diğer verimsiz devlet enerji şirketlerine yönelik sübvansiyonları destekleyerek petrokimyasal milliyetçiliği benimsemiştir. Sheinbaum ayrıca, Ulusal İnsan Hakları Komisyonu ve Enerji Düzenleme Komisyonu gibi kurumlara teknik veya profesyonel uzmanlığa sahip olmayan sadıkları yerleştirme planını desteklemiştir. Kendi siyasi tabanı olmayan Sheinbaum, López Obrador’un “dönüşümünün” devamını ve pekiştirilmesini vaat etmiştir. Onun söylemini, antidemokratik duruşlarını ve hatta konuşma şeklini kopyalamıştır. Başkan olarak, kendisini selefinden ayırmak zor olacaktır: zayıf kamu maliyesi ve Pemex’in borcu, bir sonraki liderin yeni politikalar yürütme veya López Obrador’un hatalarını düzeltme yeteneğini sınırlayacak ve eğer yolundan saparsa geri çağırma seçimi önerme olasılığı üzerinde asılı kalacaktır.
López Obrador, ajandasına sadakatini kanıtlamış bir halef seçti.
Farklı ideolojik spektrumdan muhalefet partileri, Morena’yı yenmek için bir araya geldi. Ancak muhalefet ittifakı, PRI’nin kalıntıları, merkez sağ Ulusal Hareket Partisi (PAN) ve küçük, merkez sol Demokratik Devrim Partisi (PRD) dahil olmak üzere, bölünmüş ve itibarsızdır. Daha da önemlisi, Morena’nın kamu kaynaklarına erişimi, sosyal programlardan nakit dağıtımları ve Meksika devletinin geniş propaganda makinesiyle rekabet edemez. Başkan, muhalefetin başkan adayı Xóchitl Gálvez’i yıllardır Meksika’yı yağmalayan oligarşinin yolsuz savunucusu olarak tanımlamıştır. Morena’nın diğer üyeleri, onun hükümetle sözleşmeleri olan bir teknoloji şirketinin lideri olduğu dönemde usulsüzlük yapmakla suçladılar; bazıları onu kara para aklamakla suçladı. Tüm partiler kamu finansmanı alsa da, muhalefet partileri, kamu fonlarının yasadışı dağıtımından ve devlet himayesinden faydalanan hükümet destekli adaylarla rekabet edebilecek kadar para toplayamazlar. İş dünyası liderleri, muhalefeti desteklemenin kendilerine kazançlı kamu sözleşmelerine mal olabileceğini veya hükümetin yolsuzluk veya vergi kaçakçılığı iddialarını takip etmesine yol açabileceğini bilirler. Morena, Meksika’nın 32 eyaletinden 23’ünü yönetiyor, bu da bölgesel otoritelerin mali ve operasyonel yeteneklerinin de onun emrinde olduğu anlamına geliyor.
Sheinbaum, başkanlık yarışına 30 puanlık bir farkla başladı ve bu farkın kapanması neredeyse imkansız görünüyor. López Obrador ile yakın ilişkisi onun lehine çalıştı; başkan, hükümetinin iç güvenlik, ekonomi ve yolsuzlukla ilgili anketlerde onaylanmamasına rağmen popülerliğini koruyor. Sheinbaum’un ana rakibi Gálvez, karizmatik ve çevik, ve onun yerli kökeni, Meksika seçmeninin bazı kesimlerinde çekiciliğini artırabilir. Ancak Gálvez, halkın büyük bir kısmının yolsuzluk, elitist yönetim ve kötü yönetim geçmişi ile ilişkilendirdiği partileri temsil ediyor. Çoğu seçmenin, López Obrador’u iktidara taşıyan 2018 seçimlerinde reddettiği tam da bu kurulu düzendi. Ayrıca, merkez sol Yurttaş Hareketi’ni temsil eden Jorge Álvarez Máynez, muhalefet oylarını bölebilir.
Morena, başkanlığı kazanmaya hazır görünüyor, ancak başkanlık bu seçimde oy pusulasındaki tek önemli makam değil. Senato’daki 128 koltuğun tamamı ve alt meclisteki 500 koltuğun tamamı, 31 eyaletteki yerel kongreler, dokuz eyalet valiliği ve Meksiko Şehri belediye başkanlığı da oy pusulasında olacak. Morena, diğer partilerin desteğine ihtiyaç duymadan anayasal reformları geçirmek için Kongrede yeterli çoğunluğu elde etmeyi umuyor. Böyle bir sonuç, Morena’nın yargıyı ve seçim kurumlarını tamamen ele geçirmesine olanak tanır. Bu tehlikeyi fark eden muhalefet ittifakı, destekçilerine, iktidar partisinin Kongre’yi kontrol etmesini engellemek için bir voto útil (kullanışlı oy) vermeleri çağrısında bulundu. Ancak bu çaba başarılı olsa bile, Morena Meksika siyasetinde hakimiyetini sürdürecektir. Yasama çoğunluğu olmadan Sheinbaum anayasayı değiştiremez, ancak başkan olarak, Kasım ayında bir Yüksek Mahkeme yargıcı atayarak mahkemede dengeyi Morena’nın lehine çevirebilir. Her iki durumda da, parti antidemokratik programını engelleyen yargısal denetimleri zayıflatma yoluna sahip olacaktır.
KORKU BULUTU
López Obrador göreve geldiğinde, ülkeyi rahatsız eden şiddeti azaltma sözü verdi. Ancak politikaları, cinayetler, kaybolmalar ve kadın cinayetleri oranlarını önemli ölçüde düşürmede başarısız oldu. Hükümeti, şiddetin köken nedenlerine yönelik olarak yoksullara nakit ödemeleri yapmayı ve askerin Mayan Tren demiryolu ve Dos Bocas petrol rafinerisi gibi büyük kamu çalışmaları inşa etmesini içeren “kurşun değil kucaklaşma” stratejisini benimsedi. Ancak hükümetin resmi verilerine göre, López Obrador’un başkanlığının ilk beş yılında 171.085 cinayet meydana geldi – Enrique Peña Nieto’nun (2012-18) veya Felipe Calderón’un (2006-12) yönetimi sırasında bildirilen cinayetlerden daha fazla.
Şiddet, serbest ve adil seçimler olasılığını baltalayarak daha yüksek bir korku iklimi yaratıyor. Meksika’nın 2021 ara seçimleri öncesinde, 30’dan fazla aday suikasta uğradı; 2024’te yerel kongre ve belediye başkanlığı için aday olan en az 24 aday öldürüldü. Kurbanların çoğu mevcut yönetime meydan okuyordu, ancak bu ortak özellik dışında, tüm siyasi partiler şiddetin hedefi oldu.
Durumu daha da kötüleştiren, suç örgütlerinin seçim sürecine sızmasıdır. Yarışabilecek ve yarışamayacak olanı belirlemek için cinayet işliyorlar ve kampanyaları finanse etmek için kirli para kullanıyorlar. ABD medya kuruluşları ProPublica, The New York Times ve Alman yayıncı Deutsche Welle, Ocak ayında, ABD hukuk uygulama ajanslarının 2006, 2012 ve 2018’de López Obrador’un başkanlık kampanyalarına kartellerden olası finansmanı araştırdığını bildirdi. Haber kuruluşları Animal Político, Latinus, Proceso ve Reforma ile sivil toplum örgütü Meksikalılar Yolsuzluk ve Cezasızlığa Karşı Birleşti (MCCI), başkanın oğulları, arkadaşları ve iktidar partisine yakın kamu görevlileri ve işadamları arasında yolsuzluk kanıtları ortaya çıkardı. Bu bağımsız soruşturmalarda adı geçenlere karşı herhangi bir resmi soruşturma yapılmadı ve suçlama yöneltilmedi; bunun yerine hükümet, MCCI başkanını yolsuzlukla suçladı.
Artan suç şiddeti ve demokratik gerileme, Biden yönetiminden pek fazla eleştiri almadı. López Obrador hükümeti, sınırı polisle koruma, göçmenlerin ABD’ye geçişini engelleme ve sınır dışı edilenleri kabul etme rolünü üstlendi. Bu düzenleme sürdüğü ve göçmenlik tartışmasının ABD siyasetinin merkezinde kaldığı sürece, Amerikan başkanları muhtemelen López Obrador ve halefine, Meksika demokrasisini tehlikeye atma ve gelecekteki ikili işbirliği olanaklarını zedeleme konusunda serbest bırakacak.
OTOKRASİYE OY VERMEK
López Obrador, Meksikalılara bir dizi yanlış seçenek sundu. Yoksullar için sosyoekonomik haklara ulaşmak için siyasi haklarından feragat etmeleri gerekiyor. Halk adına yönettiğini iddia eden tek parti yönetimi için demokratik özlemlerinden feragat etmeleri gerekiyor. Denge ve denetim mekanizmalarından vazgeçmeleri ve “dönüşümsel” değişim sağlamak için başkana sınırsız güç vermeleri gerekiyor. Meksika halkının çoğunluğu, hükümetten para aldıkları sürece bu maliyetleri üstlenmeye istekli görünüyor. Ancak López Obrador’un sözde pazarlığının kendi tarafını yerine getirmesi, tahrip olmuş kurumlar ve geri dönülmez otoriter politikalar ve uygulamalar bırakacaktır. Yürütme gücünü elinde toplamak ve gelecekte gerçek seçim rekabetini baltalamak suretiyle, Morena sadece yeni süslemelerle eski rejimi geri getiriyor.
Meksika siyasetini uçurumdan geri çekmek için çok geç olabilir. Demokrasi üzerine önde gelen bir uzman olan Adam Przeworski, Mexico City’deki bir konferansta “zararın zaten verildiğini” ilan etti. Hükümet, 2024 seçimlerinin ve bunları organize eden özerk seçim yetkililerinin bütünlüğünü açıkça sorguladı. Muhalefetin beklenmedik bir zaferi durumunda, López Obrador muhtemelen sonuçları reddedecek, şiddet patlak verecek ve ordunun sadakati test edilecektir. Alternatif olarak, Morena anayasayı değiştirmek için yeterli çoğunluğu kazanırsa, Meksika’nın demokrasisi seçilmiş liderlerinin elinde ölecektir.
Bu seçim sadece sol ve sağ arasında bir yarış değil, genç bir demokrasinin hayatta kalması ile dominant parti yönetimine geri dönüş arasında bir seçimdir. İlk senaryo -şüpheli olan- tartışmayı gerçeklere dayalı olarak değerlendiren, sivil yönetimi sürdüren, sorunları yasama yoluyla çözen, çoğulculuğu kutuplaşma yerine benimseyen, tarihi eşitsizliklerle yüzleşen ve tüm bunları uzlaşılmış kurallar çerçevesinde yapan bir Meksika’nın ortaya çıkmasıdır. İkincisi, liderin sözünün ülkenin yasası haline geldiği, iktidar partisinin hoşlanmadığı her şeyi sahte haber olarak nitelendirdiği ve demokrasinin, reformcu kılığında otoriterler tarafından yok edildiği bir Meksika’dır. Meksikalılar, Haziran ayında sandık başına gittiklerinde yaptıkları seçim hakkında herhangi bir yanılsamaya kapılmamalıdır. Benjamin Franklin’in uyarısını değiştirerek söylemek gerekirse, Meksikalı seçmenler 30 yıl önceki siyasi geçişlerinin ardından yükselen bir cumhuriyet aldılar. Şimdi soru, bunu koruyup koruyamayacaklarıdır.
**DENISE DRESSER**, Meksika Özerk Teknolojik Enstitüsü’nde Siyaset Bilimi Profesörüdür.
