Makedonya halkı, 14 Nisan’da Parlamento’nun kendini feshetmesi ve 5 Haziran’da erken genel seçimlerin yapılması kararını almasıyla son üç yıl içinde üçüncü kez seçim sandığına gitti. Yaklaşık 1 ay süren seçim hazırlıkları esnasında zaman zaman gerginlikler yaşansa da 5 Haziran, gözlemcilik yapan uluslararası örgütlerin raporlarında da yer aldığı gibi, Makedonya siyasi hayatının en şeffaf ve demokratik seçimleri olarak tarihe geçti. Seçimlere, koalisyon hükümetinin büyük ortağı olarak giren iktidardaki muhafazakâr Makedon partisi VMRO-DPMNE, oyların %39’unu alarak kesin zaferle çıktı; fakat parti, geçen dönemdeki parlamento salt çoğunluğunu kaybetti. Öte yandan, Makedonya Sosyal Demokrat Birliği (SDSM) liderliğindeki sol koalisyon muhalefette kalmaya devam etti; ancak sandıkta artan performansı ile %32’lik oy oranına ulaşarak sandalye sayısını 18’den 42’ye çıkardı.
Makedonya’yı erken seçime götüren sürecin somut gerekçesi, şüphesiz muhalefetin 28 Ocak’ta başlattığı boykot oldu. Özel A1 Televizyonu’nun banka hesaplarına el konulması ve sahibi Velija Ramkovski’nin yolsuzluk suçundan mahkeme kararı ile tutuklanmasına tepki gösteren Branko Zrvenkovski liderliğindeki SDSM koalisyonu, uzlaşma sağlanamayınca parlamentoyu terk etmiş ve takip eden üç ay boyunca parlamento oturumlarına katılmamıştı. Gittikçe derinleşen siyasi kriz ve muhalefetten yoksun parlamento, AB üyeliği yolunda kararlı bir şekilde ilerleyen ülkenin demokrasine gölge düşürünce, VMRO-DPMNE lideri ve Başbakan Nikola Gruevski erken seçim kararı almıştı.
Her ne kadar A1 Televizyonu ile ilgili tartışmalar ve muhalefet boykotu, seçimin görünürdeki nedeni olsa da, Makedonya’nın, üç yıl gibi kısa bir sürenin ardından, neden erken seçime gitme ihtiyacı duyduğunu anlamak ve 2011 seçimlerinin geçmiş tecrübelerle kıyaslandığında niçin Makedonya siyasi hayatı açısından önemli bir dönüm noktası oluşturduğunu açıklamak için öncelikle Makedonya’daki seçim sistemine ve son iki parlamento seçimlerine bakmak gerekiyor.
Makedonya Seçim Sistemi
1991’de bağımsızlığını kazanan Makedonya, aynı yıl kabul ettiği anayasasına göre Parlamenter demokrasi ile yönetiliyor. Seçim Yasasına göre dört yılda bir gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde, toplam dokuz seçim bölgesinden 123 milletvekili parlamentoya gönderiliyor. Fakat bundan önce, toplam altı seçim bölgesinden 120 milletvekili parlamentoya gönderiliyordu. İlk kez 2011 seçimlerinde, yürürlüğe giren yeni seçim yasası değişikliği ile yurtiçindeki altı seçim bölgesine, “Kuzey ve Güney Amerika”, “Avrupa ve Afrika” ile “Asya” olmak üzere üç tane yurtdışı seçim bölgesi eklendi ve her bir bölge için çoğunluk sistemine dayalı 3 milletvekili kontenjanı ayrıldı. Böylece ilk kez bu yıl yurtdışındaki Makedonya vatandaşları da oy kullanmış oldu. Somut rakamlar verilecek olursa, Makedonya’da toplam 1.821.122 olan kayıtlı seçmen sayısının 7.258’i yurtdışı seçmenler oluşturdu.
Azınlıkların Temsili ve Seçimlere Katılımı
Etnik grupların temsili ve seçimlere katılımı açısından bakıldığında, Makedonya’nın 2002 nüfus sayımına göre toplam nüfusu 2.022.347’dir. Bunun içerisinde nüfusun %25’ini Arnavutlar (509.083), %3.85’ini Türkler (77,959), %2.66’sını Romanlar (53.879) ve geri kalan %4’lük dilimi Ulahlar, Boşnaklar, Sırplar ve diğer etnik gruplar oluşturuyor. Bilhassa Arnavutların durumu, Makedonya’nın bağımsızlığından bu yana en tartışmalı konulardan bir tanesidir. 2001 yılında yaşanan ve çok sayıda kişini hayatını kaybetmesi ile sonuçlanan Arnavut-Makedon çatışmaları bu anlamda önemli bir dönüm noktası olmuştur. Şiddet olaylarına 2001’de imzalanan Ohri Çerçeve Antlaşması son vermiş ve bu kapsamda nüfusun %20’sinden fazlasını oluşturan etnik gruplar için kendi dillerinde konuşma, kamu binalarına bayraklarını asma, azınlıkların eşit temsili ilkesi çerçevesinde parlamento ve yerel yönetim birimlerinde nüfusları ile doğru orantılı istihdam edilme gibi bazı ayrıcalıklar öngörmüştür. Fakat Ohri Antlaşmasının uygulanması hususunda halen ciddi eksiklikler devam ediyor ve bu mesele, AB üyelik sürecinde Makedonya’nın en fazla eleştiri aldığı reform alanlarının başında geliyor. Ayrıca Ohri Antlaşması her ne kadar bazı azınlık haklarını güvence altına almış olsa da, %20 barajı ile daha çok Arnavut azınlığı hedef alan düzenlemeler içeriyor. Ülkedeki Türkler, Romanlar, Ulahlar, Boşnaklar ve Sırplar gibi daha küçük etnik gruplar ise gerekli destek ve haklardan yoksun durumda.
Ülkedeki birçok azınlık partisi seçim döneminde yürüttükleri sıkı müzakereler sonucunda koalisyona girmeyi tercih etti. Bu anlamda Türklerin en önemli partilerinden biri olan Türk Demokratik Partisi VMRO-DPMNE koalisyonunda, Türk Milli Birlik Hareketi ise SDSM koalisyonunda yer alarak parlamentoda iki milletvekili ile temsil hakkı kazandılar. Seçime çok sayıda parti ile giren Arnavutların ise Demokratik Bütünleşme Birliği (BDİ) oyların %10’unu alarak 15 milletvekili, Demokratik Arnavut Partisi (PDSH) oyların %5’ini alarak 8 milletvekili ve Milli Demokratik Yeniden Doğuş Partisi (RDK) oyların % 2,6’sını alarak 2 milletvekili çıkardı. Koalisyon dışında kalan diğer küçük partiler ise meclise giremedi.
Seçimlerle Geçen Son Üç Yıl
Makedonya’da, 2006 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimleri VMRO-DPMNE’nin galibiyeti ile sonuçlanmış ve SDSM iktidarı devrederek muhalefete geçmiştir. Seçimler, kampanyalar süresince olduğu gibi oldukça gergin ve şiddet eylemleri arasında geçtiğinden, seçim sonuçları ile ilgili itiraz ve tartışmalar da uzun süre devam etmiştir. Zor da olsa VMRO-DPMNE, koalisyon hükümetini kurmuş ancak yasaların çıkartılması ve reformlar konusunda parlamentoda çoğunluğu sağlayamayınca erken seçim kaçınılmaz olmuştur.
1 Haziran 2008’de yapılan seçimler de, 2006 seçimlerindeki benzer tartışmalara sahne olmuştur. Bunun sonucunda, toplam 187 seçim merkezinde sonuçlar geçersiz sayılmış ve seçimler yenilenmiştir. Yeniden oy kullanılan seçim merkezlerinin 15’inde daha usulsüzlükler tespit edilmiş ve üçüncü kez oy kullanımına gidilmiştir. Sonuç itibariyle, VMRO-DPMNE 63 milletvekili çıkartmış ve parlamentodaki çoğunluğu kazanmıştır. BDİ, parlamentodaki en büyük Arnavut Partisi olmasına rağmen VMRO-DPMNE diğer bir Arnavut partisi olan PDSH ile işbirliğine girmeyi tercih etmiştir. Ancak daha sonra hükümeti kurmak için gerekli 82 sandalye sayısına ulaşmak için BDİ ile koalisyona girmiştir.
2009 yılını Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve yerel seçimler ile geçiren Makedon halkı, 2010 yılı sonlarında yeni bir hükümet krizi ile karşı karşıya gelmiş ve 2011 Ocak ayında başlayan ve yaklaşık üç ay devam eden muhalefet boykotu sonucunda ani bir erken seçim kararı almıştır. 5 Haziran 2011’de gerçekleşen erken seçimler, OSCE ve MOST gibi seçimleri birebir takip eden ve oy kullanımından sayımına kadar her aşamada gözlemciler bulunduran kuruluşlar tarafından bazı eksikliklerin olmasına karşın “Makedonya siyasi tarihinin en şeffaf, adil, özgür ve prosedürlere uygun bir şekilde yönetilmiş seçimleri” olarak ilan edilmiştir. Bu anlamda sürecin yönetilmesinde en fazla sorumluluğu üstlenen merkezi ve yerel seçim komisyonlarının başarısı takdirle karşılanmıştır.
Seçimlerin Galibi Kim?
5 Haziran 2011 seçimlerini salt rakamlar üzerinden değerlendirdiğimizde kazanan ve kaybedenler son derece nettir. Ancak esas üzerinde durulması gereken nokta, tüm siyasi partiler açısından önemli dersleri içerisinde barındırıyor olmasıdır.
2008 seçimlerine göre, partilerin parlamentodaki koltuk sayılarının bir hayli değişmiş olması, halkın istek ve beklentileri yönünde hareket etmeyen liderlerin, parti programlarını gözden geçirmeleri açısından bir fırsat olarak görülmelidir. Sağduyulu ve kararlı liderlere ihtiyaç duyan halk, %63’e yaklaşan katılım oranıyla sandıkta kendi geleceği için oy vermiştir. 2005 yılından bu yana AB adayı olan ancak kısa vadeli siyasi çıkar ve anlaşmazlıklar nedeniyle halen bir adım ilerleyemeyen; 2008 NATO Bükreş Zirvesi’nde üyelik beklerken başarılı bir dış politika yürütemeyen siyasetçileri ve Yunanistan’ın vetosu nedeniyle geri çevrilen Makedon halkı için bu seçimler önemli bir sınav niteliğindeydi. Uluslararası gözlemcilerin yayınladığı olumlu raporlar göz önünde bulundurulduğunda, rakamlar ve yüzdeler ne olursa olsun, bu seçimlerin esas galibi, sizi bir bakışıyla içten kucaklayan yaşlıları ve konuşurken gözleri umutla parlayan gençleri ile Makedonya halkıdır.
Muzaffer Vatansever
USAK AB Araştırmaları Merkezi
Balkanlar Uzmanı
http://www.usakgundem.com/yazar/2147/makedonya%E2%80%99da-se%C3%A7imlerin-galibi-kim.html
