Kuruluşundan beri Makedonya – Türkiye İlişkileri

Türkiye’nin Balkan Siyaseti’ne Genel Bakış

Türkiye’nin Balkanlar politikası hem günümüz şartlarına hem de geçmişin mirasına göre şekillenmiştir. Balkanlar coğrafyasında yaşanan tüm gelişmeler Türk dış politikasında etkisini göstermiştir. Balkanlar, her zaman Türk dış siyasetinde önemli bir sorun ve fırsat kaynağı olan bir bölge olmuştur. Her dönem için Türk dış politikasında coğrafi, siyasi, ekonomik, tarihi ve kültürel bağları ile önceliğini korumuştur.

Soğuk Savaş sonrası Türkiye’nin, Avrasya’da yeni bir jeopolitik konum kazanmasıyla ve siyasetinde yaşanan yeni gelişmeler ile dış siyasetinde değişiklikler yaşanmaya başlamıştır. Komünizmin yıkılmasıyla doğu-batı faktörlü dış siyaset ayrımı ortadan kalkmış böylece Türkiye Balkan ülkeleri ile siyasi, kültürel, sosyal ve iktisadi açıdan daha rahat bir dış politika geliştirmiştir. Soğuk Savaş sonrasında da Türkiye’nin dış politikasında radikal bir değişiklik olmamıştır. Balkanlar’ın Türkiye için önemini şu unsurlarla açıklayabiliriz:

·         Doğu, Orta ve Batı Avrupa ile Türkiye arasında geçiş yolu olması,

·         İki ülkedeki Türk ve Müslüman unsurların varlığı ve Orta ve Batı Avrupa’da yaşayan Türk nüfusunun temel geçiş yolu olması,

·         Bölgenin iktisadi potansiyeli.

Türkiye Balkanlar’da daima bölgesel istikrarın sağlanması adına katkı sunmaya çalışan bir politika izlemiştir.

Türkiye’nin Makedonya İlişkilerine Genel Bakış

Makedonya; Türkiye’nin, tarihsel, kültürel ve demografik nedenler ve Makedonya ile güvenlik ihtiyaçlarının örtüşmesi sebebiyle en fazla ilgi gösterdiği Balkan ülkelerinden biridir. Yoğun Türk nüfusu barındırması nedeni ile de önemli bir ülkedir. 1448’de II. Kosova Savaşı ile Makedonya Osmanlı İmparatorluğu sınırları içine girmiştir. 1912-1913 Balkan Savaşları ile Osmanlı’dan son ayrılan bölge olmuştur. 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin çökmesi sırasında Makedonya bağımsızlığını ilan etmiştir. 6 Şubat 1992’de de Türkiye Makedonya’yı tanımıştır. Bulgaristan’dan sonra bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye’dir. Türkiye, Makedonya’da yaşayan Türk azınlığın güvenliği ve Balkanlar’da istikrarın bozulmaması için Makedonya’yı desteklemiş, ülke ile iyi ilişkiler kurmaya çalışmış ve bu dönemden itibaren ekonomik ve ticari, diplomatik, askeri ve eğitim-kültür alanında ilişkiler geliştirmiştir.

Ekonomik ve Ticari İlişkiler  

Makedonya’nın ekonomisinin zayıf olması, sosyalist ekonomiden pazar ekonomisine geçişte yaşadığı sorunlar, uzun süre tanınmamasından dolayı uluslararası yardımlar ve kredi alamaması ve ilave olarak Yugoslavya’ya uygulanan ambargo yüzünden Makedonya iyice zor durumda kalmıştır. Bu yüzden de Türkiye’nin Makedonya’ya gönderdiği petrol ve insani yardım büyük önem arz etmiştir.

Ülkemiz, Makedonya’nın ithalatında 9. sırada yer almakla birlikte, ticaret dengesi güçlü şekilde ülkemiz lehine seyretmektedir. Türkiye’ye ağırlıklı olarak tekstil ürünleri, mermer, ferrosilisyum ve gıda ürünleri ihraç eden Makedonya, Türkiye’den ise elektrikli ekipmanlar, cihazlar, ilaç, kozmetik, tekstil ürünleri ve ayakkabı ithal ediyor.

1994- Makedonya ile Ticaret ve Ekonomik işbirliği Anlaşması 17 Mart’ ta  imzalanmıştır.

1995- 6 Kasım 1995 yılında Türk-Makedon İş Konseyi kurulmuştur ve aynı tarihte gerçekleşen İş Konseyi Kuruluş Toplantısında iki ülke arasındaki olumlu siyasi koşullar çerçevesinde ekonomik ilişkilerin artırılmasında bu konseyin kullanılması hedeflenmiştir. Esas olarak amaçları; iki ülke arasındaki ticaret hacminin artırılması, ticaret ve ekonomik işbirliği konusunda ortaya çıkan sorunların görüşülmesi ve tarafların kendi hükümetlerine başvurarak ortaya çıkan sorunların çözümlerinin sağlanmasıdır.

Aynı yıl “Çifte Vergi Önleme Antlaşması” 16 Haziran’da imzalanmıştır. “Bu Anlaşma, ne şekilde alındığına bakılmaksızın, bir akit devlette veya mahalli idarelerinde gelir ve servet üzerinden alınan vergilere uygulanacaktır. Menkul veya gayrimenkul varlıkların devrinden doğan kazançlara uygulanan vergiler ile ücretin veya maaşın toplam tutarı üzerinden müteşebbisçe ödenen vergiler ve bunun yanı sıra sermaye değer artışlarına uygulanan vergiler dâhil olmak üzere, toplam gelir, toplam servet veya gelirin ya da servetin unsurları üzerinden alınan tüm vergiler, gelirden ve servetten alınan vergiler olarak kabul edilecektir.”[1]

14 Temmuz’da “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Antlaşması” imzalanmıştır. “Genel olarak YKTK Anlaşmaları, kamulaştırma veya devletleştirme halinde yatırımın gerçek bedelinin gecikmeksizin ödenmesi ve transferini, yabancı yatırımcılara milli muamele ve en çok gözetilen ulus (MFN) prensipleri çerçevesinde muamele edilmesini, transferlerin gecikmeksizin yapılmasını, savaş veya iç karışıklık hallerinde milli muamele ilkesi çerçevesinde zarar gören yatırımcılara tazminat ödenebilmesini ve yatırımcılarla devlet arasında herhangi bir uyuşmazlığın ortaya çıkması halinde yabancı yatırımcıların daha objektif olduğu ve hızlı işlediği gerekçesiyle tercih ettiği uluslararası tahkim imkânının tanınmasını garanti altına almaktadır.”[2]

1995 yılında Türkiye ile Makedonya arasında “Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşma ile iki ülke arasında güvene dair bir anlaşma olmuş ve ticari ilişkilerin devamlılığında etkili olmuştur.

Üsküp’te TC Ziraat Bankası şube açmış, Türkiye resmi finans sektörü ile Makedonya’daki yerini almıştır (24 milyon mark değerinde bir bölge ofisi olmuştur). Diğer yatırımlar ise; fabrika inşaatı, tersane, konut yapımı vb. alanlar olmak üzere toplamda 15 milyon marklık yatırım yapılmıştır.

Türkiye’nin bölgeye yaptığı maddi yardımlar da söz konusudur. Bunlar; Kosova Krizi sırasında Kızılay, Makedonya’ya 1.685.938 dolar tutarında yardımda bulunmuş, tarihi binaların, milli kütüphanenin tamirleri yapılmış, pazar ekonomisi, bankacılık ve sigortacılık alanlarında teknik yardımlarda bulunulmuş, sağlık ve güvenlik alanında eleman yetiştirilmesi için gerekli sağlık kurumları kurulmuştur.

1997-2000 yılları arasında Makedonya’daki çalışan nüfustaki Türklerin sayısına bakıldığında azalmalar görülürken, Arnavutların ve Makedonların sayısında artışlar görülmüştür.

1997 yılında “Düzenli Hava Taşımacılığı Antlaşması” imzalanmıştır.

1995 yılında Türkiye’ye gelen Makedonyalı İşadamları Heyeti, Türkiye Ticaret Sanayi Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’nin (TOBB) davetlisi olarak Türkiye’ye ziyarete geldiklerinde Makedonya’nın GAP’a olan ilgisini dile getirmişlerdir. Karma Ekonomik Komisyonu I. Dönem Protokolü’nde, Makedonya ile Vardar Vadisi Projesi’nde işbirliği yapılması öngörülmüştür. 2 Temmuz 1997 tarihinde iki ülke arasında ortak bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Türkiye-Makedonya Vardar Vadisi Ortak Daimi Çalışma Grubu 1. Dönem Toplanışı protokolü 30 Eylül 1998’de imzalanmıştır. Bu projenin amacı tarım, sulama, ulaştırma ve enerji alanında bölgesel kalkınmayı sağlamaktır.

Türkiye ile Makedonya arasında 7 Eylül 1999’da imzalanan Serbest Ticaret Antlaşması 1 Ekim 2000’de yürürlüğe girmiştir. Anlaşmaya göre Türkiye, sanayi ürünlerine uygulanan gümrük vergilerini bir kısım ürün (petrol yağları, gübreler, deri giyim eşyası, ayakkabı, demir-çelik, bakır ve alüminyumdan borular, işlenmemiş çinko, ayakkabı) hariç, anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte kaldırmıştır. Makedonya ise, bir kısım sanayi ürününde gümrük vergilerini Anlaşmanın yürürlüğe giriş tarihi ile birlikte kaldırmış, diğer sanayi ürünlerinin vergilerini ise kademeli olarak 1 Ocak 2008 tarihine kadar kaldırmayı taahhüt etmiştir. Fakat bu anlaşma beklenilen sonuçları sağlayamamıştır. Makedonya AB ülkeleri ile 2000’de imzaladığı İstikrar ve Ortaklık Anlaşması ile AB ülkeleri yatırımcılarına kolaylık sağlamış fakat bu ayrıcalıklardan Türk iş adamları yararlanamamıştır. Bu yüzden Türk firmaları dezavantajlı duruma gelmiştir.

2001-23 Mayıs’ta Makedonya’da faaliyet gösteren 7 Türk firmasının katılımıyla DEİK’te (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu), Türk-Makedon İş Konseyi tarafından toplantı düzenlenmiştir. Aynı yıl 31 Ekim’de yeni atanan Türkiye Cumhuriyeti Üsküp büyükelçisi Mehmet Taşer’i, Makedonya’da faaliyet gösteren firmalar, faaliyetleri hakkında DEİK’te düzenlenen toplantıda bilgilendirmişlerdir.

2002-27 Mart 2002’de Makedonya Cumhurbaşkanı Boris Trajkovski’nin Türkiye’yi ziyaretinde Türk-Makedon İş Konseyi bir çalışma yemeği düzenlemiştir. Çalışma yemeği öncesinde düzenlenen toplantıda Makedonya Başbakan Yardımcısı Zoran Krstevski, Ekonomi Bakanlığı yetkilileri ve Makedonya Özelleştirme Ajansından oluşan resmi heyet, 37 Türk firmasının ve 36 Makedon firmasının Makedonya’daki son ekonomik durumunu ve yeni işbirliği imkanlarını görüşmüşler ve şarapçılık, konfeksiyon, inşaat, gıda, elektrik elektronik, ahşap ürünleri, alüminyum konularında iki ülke işadamları işbirliği imkanlarını ikili görüşmelerde görüşmüştür.

2003-Türk-Makedon İş Konseyinin dördüncü ortak toplantısı Üsküp’te birçok Türk firmasının da katılımıyla düzenlenmiş ve Serbest Ticaret Antlaşması’nın sorunları üzerinde görüşülmüş ve bu anlaşmanın ticaret potansiyelini geliştirmek için yeniden düzenlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Türkiye aynı yıl söz konusu ürünlerdeki vergileri de kaldırılmıştır. Makedonya da 2008 yılına kadar kaldırmayı taahhüt ettiği vergileri 2008 yılında kaldırmıştır.

2005-Makedonya Başbakanı Vlado Buchkovski ve Makedon firmaları ve Türk iş adamlarının katılımıyla Türk-Makedon İş Forumu düzenlenmiştir.

Migros; Rusya, Azerbaycan, Kazakistan ve Bulgaristan’dan sonra 5. ülke olan Makedonya’nın başkenti Üsküp’te Ramstore Alışveriş Merkezi’nin resmi açılış törenini yapmıştır. Türk Büyükelçisi Mehmet Taşer, Ramstore Alışveriş Merkezi’ni Makedonya halkının beğeniyle karşıladığını belirterek, Makedonya’daki Türk sermayesinin 100 milyon dolar seviyesinde olduğunu ve Türk firmalarının Makedonya’ya ilgisinin büyük çaplı yatırımlarla artacağına inandığını söylemiş, ayrıca Üsküp Belediye Başkanı Trifun Kostovski açılışta yaptığı konuşmada Ramstore Alışveriş Merkezi Üsküp açılışında olmaktan mutluluk duyduğunu, Koç Holding’in sadece Üsküp’te değil, Makedonya’nın diğer şehirlerinde de yatırım yapmasını istediklerini belirtmiştir.

2006-Çok sayıda Makedon ve Türk Firmalarının katılımıyla T.C. Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Makedonya’yı ziyareti sırasında Türk-Makedon İş Konseyi Toplantısı yapılmıştır.

2007-16 Şubat tarihinde Makedonya Ekonomi Bakanı Vera Rafajlovska Türkiye’yi ziyareti sırasında ve 22 Mart’ta T.C. Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’ün Makedonya ziyareti sırasında, Türk-Makedon İş Konseyi toplantıları düzenlenmiştir. 17 Aralık’ta Makedonya Başbakanı Nikola Gruevski ve Başbakan Yardımcısı Zoran Stavreski, Ekonomi Bakanı Vera Rafajlovska, Ulaştırma Bakanı Mile Janakieski ve Yabancı Yatırım Ajansı Direktörü Viktor Mizo’dan oluşan Makedonya Yatırım Timi ile İstanbul’da toplantı yapılmıştır. Makedonya’daki yatırım olanaklarının ve işbirliği fırsatlarının Türk işadamları tarafından değerlendirilmesine yönelik etkinlikler düzenlenmesinin önemini vurgulanmıştır. Başbakan Gruevski Makedonya’da bulunan Türk topluluğunun politik ve ekonomik bağlamda çok büyük önem taşıdığını vurgulamıştır.

2009– DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı) koordinatörlüğünde, TOBB – DEİK ve TİM organizasyonunda gerçekleştirilen Türk-Makedon İş Forumu 5 Aralık 2009 tarihinde İstanbul’da düzenlenmiş, toplantıya 120 Makedon ve 180 Türk firması katılmıştır. T.C. Devlet Bakanı Zafer Çağlayan yaptığı konuşmasında ticari ilişkilerin potansiyelin çok altında olduğunu ifade ederek ticaretin geliştirilmesi için her türlü fırsatı kullanmak gerektiğini belirtmiştir.  T.C. Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan da konuşmasında iki ülkenin dostluk ilişkilerine değinmiş, tarihsel bir bağ üzerine kurulan ilişkilerin karşılıklı yatırım ve ticari ilişkilerle güçlenmesi gerektiğini söylemiştir.  Toplantının ardından Devlet Bakanı Zafer Çağlayan’ın huzurunda Granit – Türkerler –Dönertaş  firmaları arasında inşaat, yol, altyapı projelerinde işbirliği çerçevesinde anlaşmalar imzalanmıştır.

Aynı yıl Makedonya’nın Ankara Büyükelçisi Melpomeni Korneti katıldığı, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nda (TSO), Trabzonlu işadamlarının da katıldığı ve Makedonya’daki yatırım olanaklarının anlatıldığı toplantıda yaptığı konuşmada, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin istenilen düzeyde olmadığını bu ilişkilerin arttırılması gerektiğini belirtmiştir.

2010-1 Eylül’de Türkiye ile Makedonya arasında 26 Mayıs 2010 tarihinde Ankara’da imzalanan “Sağlık Alanında Hibe Yapılmasına Dair Anlaşma” yürürlüğe girdi.

2012-29 Ocak-3 Şubat tarihleri arasında Türkiye’de, Türkiye-Makedonya İş Konseyi Toplantısı düzenlenmiştir. Başbakan Erdoğan’ın açılışını yaptığı foruma, Makedonya Başbakanı Nikola Gruevski, Ulaştırma Bakanı Mile Yana Kievski ve Türk asıllı Devlet Bakanı Hadi Nezir de katılmıştır. Başbakan Gruevski, beraberinde Bakanlar ve işadamlarından oluşturduğu bir heyet Makedonya’daki yatırım fırsatlarını bu forumda dile getirmişlerdir. Yaklaşık 1.700 Türk şirket temsilcisiyle bir araya gelen Makedon heyeti, bugüne kadar gerçekleştirdiği benzer ziyaretlerdeki en büyük yatırımcı kitlesine ulaşmıştır.

Aynı yıl 13 Eylül tarihinde Makedonya Cumhurbaşkanı Gorge Ivanov, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği(TOBB) Uluslararası İş Forumu’nun açılışını Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı ve TOBB Başkanı Rıfat Hısarcıklıoğlu ile birlikte yapmıştır.

2013-Makedonya Ankara Büyükelçisi Goron Taskovski, Ticaret Ataşesi Alev Süleyman ile birlikte “Makedonya’da Ticaret ve Yatırım Fırsatları Forumu’na” katılmak üzere Muğla Ticaret ve Sanayi Odasını(MUTSO) ziyaret etmiştir. MUTSO Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Karakuş iki ülke arasında var olan tarihi, kültürel ve ekonomik ilişkileri geliştirmek amacıyla işbirliği anlaşması imzalayacaklarını söylerken Taskovski, iki ülke arasındaki ilişkileri daha ileri düzeylere taşımak istediklerini söylemiştir. Toplantı sonunda yatırım ve ticaret anlaşması da imzalanmıştır. Başkan Karakuş ayrıca “Ekonomik bazda baktığımızda Makedonya Cumhuriyeti ile ticaret hacmimiz 2012 yılında 390 milyon dolar düzeyinde olmuştur. İhracatımız 2011 yılına göre yaklaşık yüzde 14 artarak 298,9 milyon dolar civarında gerçekleşmiştir. Makedonya Cumhuriyeti’nde doğrudan yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiren Türk şirketlerinin sayısı 100 civarında olup, hali hazırda yatırım tutarı 180 milyon dolar civarındadır. Birçok Türk müteahhitlik firması da Makedonya Cumhuriyeti’nde yatırım gerçekleştirmekte ve bu yatırımların artmasıyla yatırımın 400 milyon dolar civarına gelmesi hedeflenmektedir.” derken, Makedonya Büyükelçisi Goron Taskovski, iki ülke arasındaki işbirliğinin önemini belirterek, “Göreve atandığımızdan bu yana iki ülke arsında zaten üst seviyede olan ilişkilerin daha da yukarılara çıkarmak için çaba sarf ediyoruz. Çalışmalarımızın karşılığını alacağız. 2013 yılı ekonomik yatırımlar açısından çok güzel bir yıl. Türkiye son dönem de büyük atılımlar yaptı. Uluslararası arenada sözü geçen bir ülke haline geldi. Türkiye’nin büyümesi bizim için çok önemli. Türkiye büyüdükçe Makedonya’da büyüyecek” demiştir.

Diplomatik İlişkiler

Türkiye, Balkanlar’da yakın bir dost ve güvenilir bir işbirliği ortağı olarak gördüğü Makedonya’yı anayasal ismi ve ulusal kimliğiyle tanıyan ve Üsküp’te Büyükelçilik açan ilk ülkedir. Makedonya’nın Avrupa-Atlantik kurumlarıyla entegrasyonunu güçlü biçimde destekleyen Türkiye, farklı etnik ve dini grupların barış içinde bir arada yaşadığı Makedonya’yı Balkanlar’da kalıcı barış ve istikrarın vazgeçilmez unsuru olarak görmektedir. Bu çerçevede Türkiye, Makedonya’nın NATO’ya üyeliğini desteklemektedir.

1992-26 Ağustos 1992’de Londra Konferansı sırasında Makedonya, Hırvatistan, Bosna-Hersek ve Slovenya ile diplomatik ilişkiler kurulmasına dair protokol imzalanmıştır. 25 Kasım 1992’de İstanbul’da Balkan Konferansı düzenlenmiştir.

1993-Makedonya’nın kuruluşundan sonra, ülkeye Türkiye’den üst düzey resmi ziyaretlerde artış görülmüştür. Dönemin dışişleri bakanı Hikmet Çetin ülkeyi ziyaret etmiş, onun sonrasında da cumhurbaşkanı Turgut Özal Balkan Gezisi güzergâhına Makedonya’yı da eklemiş ve ziyaret etmiştir.

1994-14 Temmuz 1994’te Eski Yugoslavya’nın son Ankara Büyükelçisi Trayan Petrovski, Makedonya Cumhuriyeti’nin ilk Ankara Büyükelçisi olarak Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e güven mektubu sunmuştur.

1995-Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Üsküp’e yaptığı ziyarette “Dostluk ve İşbirliği Antlaşmasını” imzalamıştır. Bu anlaşma ile taraflar olarak anılacak olan Türkiye Cumhuriyeti ile Makedonya Cumhuriyeti, aralarındaki ilişkileri dostluk, karşılıklı güven, işbirliği ve ortak yarar temellerinde ve birbirlerinin siyasî bağımsızlığına, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı, içişlerine karışmama, hak eşitliği ve insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygı ilkelerine dayalı olarak geliştirmek, azim ve kararlılıklarını teyit ederler.

1996-28 Haziran 1996’da Makedonya Cumhurbaşkanı Kiro GİLİGOROV, Süleyman DEMİREL’in resmi konuğu olarak Türkiye’ye gelmiş, ziyareti sırasında GİLİGOROV’a İstanbul Üniversitesi tarafından “fahri doktora” ünvanı verilmiştir.

1997-1995’ten beri devam eden durgun Makedonya-Türkiye ilişkileri canlanmış, İsmail Cem Üsküp’ü ziyaret etmiş, sonrasında da Mesut YILMAZ ve Süleyman DEMİREL’in bölgeye ziyaretleri görülmüştür.

2008-Türkiye, Makedonya’nın NATO’ya katılımına Nisan 2008 Bükreş zirvesinde destek vermiştir. Yunanistan’ın bu iki devlet arasında halen sürmekte olan ve bir türlü çözüme kavuşturulmamış olan “isim anlaşmazlığı” yüzünden üyeliğine karşı çıkmasından dolayı Makedonya’ya örgüte katılım daveti verilmemiştir.

Makedonya Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Antonio Miloşoski, 10-12 Kasım 2008 tarihlerinde Türkiye’ye resmi ziyaret gerçekleştirmiş, ziyaret sırasında, iki ülke arasında “İkili İlişkilerin Güçlendirilmesine Yönelik Strateji Belgesi” imzalanmıştır. Söz konusu belge, her alanda mevcut işbirliği olanaklarının giderek arttırılmasını hedeflemiştir.

2009-Her iki ülke diplomatları tarafından “sorunsuz” olarak değerlendirilen Makedonya-Türkiye ilişkileri, 2009’da aynı niteliğini korumuş ve iki ülke arasında çok sayıda karşılıklı üst düzey ziyaret olmuştur. Makedonya Kültür Bakanı Elizabeta Milevska’nın Nisandaki Türkiye ziyaret sırasında, iki ülke kültür bakanlıkları arasında 2009-2011 yıllarına ait kültürel işbirliği programı imzalanmıştır. 

2010-10 Kasım’da Makedonya Dışişleri Bakanı Antonio Miloşoski, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Dönem Başkanlığını Strasbourg’da düzenlenen törenle Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’na devretmiştir.

2012-Bu yıl Türkiye-Makedonya İlişkileri açısından en yoğun dönem olmuştur.

10-13 Ocak tarihleri arasında TBMM Türkiye-Makedonya Parlamentolar arası Dostluk Grubu Bakanı İstanbul Milletvekili Hüseyin Bürge başkanlığındaki altı kişilik milletvekili heyeti Makedonya’yı ziyaret etmiştir.

10 Nisan’da Makedonya Cumhurbaşkanı Ivanov, Medeniyetler İttifakı İstanbul Konferansına gelerek “Balkan Barışı-Geçmişten Ders Alarak Gelecek Vizyonu Oluşturmak” başlıklı bir konuşma yapmış,  11-12 Nisan tarihlerinde de Marmara Grubu Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Vakfı tarafından 15’incisi düzenlenen Avrasya Ekonomik Zirvesi’ne katılmıştır.

14-16 Mayıs tarihlerinde Makedonya Dışişleri Bakanı Nikola Poposki, Türkiye’ye resmi bir ziyarette bulunmuş ve iki ülke arasında “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Her iki Ülke Vatandaşlarının Seyahat şartlarına Dair Anlaşma” imzalanmıştır. Bu anlaşmayla iki ülke vatandaşları, karşılıklı olarak diğer ülkeye gidişlerinde 180 gün içinde 90 günü aşmayan kalış sürelerinde vizeden muaf olmuşlardır.

17-18 Mayıs tarihlerinde de TBMM Başkanı Cemil Çiçek ve beraberindeki Türkiye Makedonya Parlamentolar arası Dostluk Grubu üyeleri Makedonya’yı ziyaret etmiştir. Ziyaret sırasında Çiçek iki ülkenin aynı coğrafyayı da paylaşmasıyla iyi ve yoğun şekilde sürdürülen siyasi ilişkileri olduğunu söylemiş ve iki ülkenin dostluğuna vurgu yapmıştır.

22-24 Haziran’da Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, TİKA(Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı) tarafından projesi tamamlanan çeşitli açılışlara katılmak üzere Makedonya’ya gitmiştir. Ohri kentinde 15. yüzyıla ait Sinanudin Yusuf Çelebi Türbesi’nin ve Voska Hamamının açılış programına katılmıştır.

18-19 Ekim tarihlerinde Makedonya Dışişleri Bakanı Nikola Poposki Balkan savaşlarının yüzüncü yılı vesilesiyle İstanbul’da gerçekleştirilen “Balkan Savaşlarından Balkan Barışı’na” başlıklı uluslararası konferansa katılmıştır.

20-21 Aralık tarihinde T.C. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Türkiye ile Makedonya arasında diplomatik ilişkilerin oluşumunun 20. yıldönümü nedeniyle, Makedonya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Makedonya’da 1944 yılından beri kutlanmakta olan Makedonya Türklerinin Milli Günü ve Türkçe Eğitim Bayramı törenlerine katılan Dışişleri Bakanı Davutoğlu’na, Aziz Kiril Metodi Üniversitesi ile Kalkandelen Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanı verilmiştir. Dışişleri Bakanı Davutoğlu, Makedonya Dışişleri Bakanı Poposki ile gerçekleştirdiği ortak basın toplantısında, iki ülke arasındaki siyasi ilişkilerin sağlam bir temelde devam ettiğini, kültürel ve ekonomik bir altyapısının da bulunduğunu ve desteklendiğini, ülkeler arası ticaretin arttırılmasını hedeflediklerini ve Makedonya’ya yatırımın arttırılması için çalışıldığını söylemiştir. Ayrıca Makedonya’daki mevcut kültürel toleransın, Balkanlar’ın istikrarı için en temel hususlardan biri olduğunu vurgulamıştır.

Askeri İlişkiler

Yugoslavya’nın dağılmasının ardından ortaya çıkan devletler, Türkiye için stratejik açıdan öneme sahip olmakla birlikte müttefiklik açısından yeni askeri işbirlikleri ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda Makedonya ile de birçok askeri anlaşmalar yapılmıştır. Bugüne kadar ülkemizce Makedon ordusuna hibe edilen askeri araç, gereç, malzeme tutarı 20 milyon Dolara ulaşmıştır.   

1992-18 Mayıs’ta Türkiye Makedonya arasında “Güvenlik Protokolü” imzalanmıştır. Böylece Ankara’nın Yeni Yugoslavya ile ilişkileri tamamen kopmuştur.

1993-15 Ocak’ta Türkiye’nin başkanlığında İKÖ (İslam Konferansı Örgütü) Temas Grubu Unproform’ un görev tanımı yeniden gözden geçirilmiş ve uçuş yasağı kararı alınmış ve uygulanmıştır.

1995-23 Nisan’da Türkiye ile Makedonya askeri faaliyetlerinin önünü açan “Teknik ve Askeri İşbirliği Antlaşması” imzalanmıştır.

1996-2000 yılları arasında 64 Makedon askeri personele, Türkiye’de eğitim-öğretim verilmiştir. Bu kapsamda bir eğitim timi de bu ülkeye gönderilmiştir. Dönemin Makedonya Savunma Bakanı yeni ordularını kurarken yardımları olan Türkiye’nin desteğini de ayrıca dile getirmiş ve şükran duyduğunu dile getirmiştir.

Ayrıca 28 Eylül 1998’de “Güneydoğu Avrupa Çok Uluslu Barış Gücü Antlaşması” imzalanmıştır. Çok sayıda Balkan ülkesi katılmıştır. (Arnavutluk, Bulgaristan, İtalya, Makedonya, Romanya, Türkiye, Yunanistan) ABD ve Slovenya gözlemci devletler olarak yer almışlardır. Bu antlaşma, Türkiye’nin inisiyatifi ile Balkanlar’daki barış ve iktidara katkıda bulunulması, Balkan ülkelerinin NATO ve Batı ile güvenlik ilişkilerinin geliştirilmesi ve Balkan ülkeleri arasında işbirliği ve iletişimi artırması amacıyla yapılmıştır.

2001-Makedonya’daki Arnavut silahlı militanları silahsızlandırmak maksadıyla “Essential Harvest” harekâtı yapılmış ve Makedonya’da oluşturulan çok uluslu tugaya, İtalyan Taburu taktik kontrolünde görev yapmak üzere, 27 Ağustos tarihinden itibaren Türkiye de katkı sağlamıştır. “Essential Harvest” harekâtı, 27 Eylül 2001 tarihinde sona ermiş ve Türk personel 06 Ekim 2001 tarihinde Türkiye’ye geri dönmüştür. Bu tarihten sonra da NATO Makedonya’daki uluslararası gözlemcilere destek amacıyla “Amber Fox” harekâtına başlamış ve Türkiye’de yine bu gücün içinde yer almıştır.

2003-“Amber Fox Harekâtının tamamlanmasından sonra yine NATO komutasında başlayan “Allied Harmony” harekâtına Türkiye karargâh personeli ile katkı sağlamıştır. Daha sonra 15 Aralık’ta AB tarafından yapılan “Concordia” harekâtına yine personel katkısı sağlamıştır.

2008-Türkiye’den Makedonya’ya Makedonya Ordusu’nun donanımı için 15 milyon dolarlık askeri yardım yapılmıştır. Bu yardımın özellikle NATO sürecinde verilmesi çok önemli olmuştur. Makedonya Savunma Bakanı Zoran Konyanovski, verilen yardımla ilgili olarak Makedonya’nın bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana Türkiye’den  Makedonya ordusuna değişik türden bağışlar yapıldığını belirtmiş ve Türkiye’nin baştan beri Makedonya’ya her tür destekte bulunduğunu söylemiştir.

2012-Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Makedonya ordusuna hibe ettiği 900 bin dolar tutarında askeri malzeme başkent Üsküp’te düzenlenen bir törenle teslim edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Üsküp Büyükelçisi Gürol Sökmensüer, Savunma alanındaki işbirliğinin iki ülke arasındaki dostluk ilişkilerinin en ileri alanlarından biri olduğunu söylerken “İki ülke arasında toplam 24 adet askeri anlaşma akdedilmiştir. İki ülke arasındaki askeri ilişkiler, özellikle eğitim yardımları ve Makedonya ordusunun lojistik alanda desteklenmesi kapsamında yapılan hibeler konusunda yoğunlaşmaktadır. Eğitim yardımları, Makedonya Cumhuriyeti ile 1994 yılında imzalanan Askeri Eğitim ve İşbirliği anlaşmasına uygun olarak yürütülmektedir. 1998 yılında bu yana 100’den fazla Makedonya ordusu personeli, Harp Akademisi, Harp Okulu, GATA ve çeşitli sınıf okullarında uzun süreli eğitimler almıştır” diye belirtmiştir.

Eğitim ve Kültür Alanında İlişkiler

İki ülke arasında bulunan tarihi ve kültürel ortaklık ile Makedonya’da önemli oranda Türk azınlığın bulunması sebebiyle eğitim ve kültürel alandaki ilişkiler önemli hale gelmiştir.

1990-Ekim ayında “Kültürel ve Bilimsel Değişim Programı” kapsamında Makedonya’da Türkçe, Sırpça, Makedonca kürsüleri kurulmuş ayrıca tiyatro, opera, folklor gibi kültürel etkinlikler davet ve kutlamalar ile geliştirilmiştir.

Ayrıca Ekim ayında, Ankara ve İstanbul’da  “Makedon Film Haftası” düzenlenmiş, Makedonya Kültür Bakanı Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Ve bu ziyaret sırasında “Kültürel İlişkiler Mutabakatı” imzalanmıştır. Aynı yıl Aralık ayında Makedonya’da “Türk Filmleri Haftası” düzenlenmiştir.

1991-Makedonya Senfoni Orkestrası Ankara Müzik Festivali kapsamında konserler vermiştir.

Diğer gelişmelere baktığımızda, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğümüz ile Makedonya Arşivleri Müdürlüğü arasında “İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır. Bu protokol tüm Yugoslavya arşivlerini de içine almaktadır. Bunun kapsamında da Üsküp Radyo Televizyonu Türkçe Yayınlar Bölüm Şefliği’ne Türkiye’den kitap, ansiklopedi vb. dokümanlar gönderilmektedir. Üsküp Halklar Tiyatrosu karşılıklı eser, oyuncu değişiklikleri yapılmaktadır ve bu tiyatro Kültür Bakanlığımızca desteklenmektedir.

Ülkede 2001 tarihli Ohri Çerçeve Anlaşması uyarınca Türklerin merkezi ve yerel yönetim birimlerinde hakça temsil edilmeleri ve anadilde eğitim almaları anayasal hak olarak tanınmıştır.

Kültürel ilişkiler açısından “2009-2010 Yıllarına Ait Kültürel İşbirliği Programı” çerçevesinde, iki ülke arasında karşılıklı olarak Kültür Merkezleri açılması kararı alınmış olup Türkiye tarafından Üsküp’te Yunus Emre Türk Kültür Merkezi, geçici bir statüde faaliyete başlamıştır. Ayrıca, Makedonya’da bulunan 500’e yakın Türk eserinin korunması, bakım ve onarımlarının yapılması da kültürel ilişkilerimizin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.

2012-Milli Eğitim Bakanı Ömer Dinçer, Makedonya Eğitim ve Bilim Bakanı Pance Kralev ile makamında bir araya gelmiş Milli Eğitim Bakanlığı ile Makedonya Eğitim ve Bilim Bakanlığı arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır.

“Büyük Öğrenci Projesi” çerçevesinde yabancı uyruklu öğrencilere tahsis edilen burslar, 2012-2013 eğitim öğretim yılında “Türkiye bursları” adı altında yeniden yapılandırılarak, 85 Makedonya vatandaşı öğrenciye Türkiye’de yüksek lisans yapmak üzere burs tahsis edilmiştir. Makedonya’ya yükseköğrenim görmek için gelen Türk vatandaşı sayısının da son dönemde hızla arttığı gözlenmektedir. Yaklaşık 700 öğrencimiz Makedonya’nın çeşitli üniversitelerinde lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim görmektedir.

Ayrıca TİKA’nın Makedonya’da faaliyetlerinden örnekler şöyledir:

·         Okulların tadilatı ve tefrişi projesi

·         Latsa ve Ocalı köyleri içme suyu projesi

·         Arıcılığın geliştirilmesi projesi

·         Üsküp Mustafa Paşa Camii Restorasyonu

·         Araçinova Belediyesi Köprü İnşaatı Projesi

REFERANSLAR:

(ÇAĞ, Galip, “Dağılan Yugoslavya’nın Ardından Makedonya ve Türkiye”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, Tarihsiz, s. 197-216.

DERVİŞ, Bülent, “Makedonya-Türkiye Ekonomik İlişkiler Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir, 2005, s. 1-184.

ENDEROĞLU, Y. Temel, Türkiye-Makedonya Ekonomik İlişkilerinin Geliştirilmesi Paneli Derlemesi, 2005, s. 1-197.

SARI, Feyzullah, “Türkiye’nin Makedonya ve Bosna-Hersek Siyaseti (1990-2000)”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007, s. 1-210.

Balkanpazar.org, Setimes.com, Ekonomi.gov.tr, DEİK, Arşiv.ntvmsnbc.com, Rumeliderneği.org, Mutso.org, Skopje.emb.mfa.gov.tr, Tasam.org, Tsk.tr, Meb.gov.tr, Mfa.gov.tr)

TUİÇ-BALKAM

Esra BİÇER – Büşra DOĞRU