Küreselleşmenin Sosyo-Ekonomik Sonuçları: Orta Asya ve Kafkasya

İnsani Kalkınma Göstergeleri ve Kafkasya ülkeleri

1991’den 1995’e kadar olan geçiş ve dönüşümün ilk evresinde Güney Kafkasya ülkelerinde ekonomik ve sosyal göstergeler bütün bölge ülkelerinde ciddi biçimde gerilemiştir. Fakirlik ve  işsizlik artmış,  toplam  üretim  azalmış,  sosyal  ve  kültürel  harcamalar  önemli  düşüşler yaşamıştır. Farklı ekonomik ve sosyal politikalar sonucunda insani gelişmişlik şartları önemli bir biçimde ayrışmıştır. Daha sonrakı yıllarda ise Güney Kafkasya ülkelerinde insani gelişim indeksi yükselmiştir. Nitekim, 2011 yılında BM yayımlamış olduğu insani gelişim indeksine göre Azerbaycan 92 sırada, Ermenistan 86 sırada, Gürcistan ise 75 sırada yer almıştır.

Kaynak: UNDP İnsani Gelişme Raporu 2011, ss. 17-20

Güney Kafkasya ülkelerinin puanlarına baktığımızda, Azerbaycan 0.700, Gürcistan 0.733, Ermenistan ise 0.716 puana sahip olmuştur.

Kaynak: UNDP İnsani Gelişme Raporu 2011, ss. 17-20

Küreselleşme ve Kafkasya ülkelerinde sosyo-ekonomik göstericiler

Kafkasya ülkelerinde GSMH`nın 2009 yılında hacmina baktığımızda, Azerbaycan`da bu gösterici 88.43 milyar USD, Gürcistan`da 21.62 milyar USD ve Ermenistan`da ise 16.83 milyar USD teşkil etmişdir. 2011 yılında ise  Azerbaycan`da 93.02 milyar USD, Gürcistan`da 24.51 milyar USD ve Ermenistan`da 17.95 milyar USD olmuşdur.

GSMH`nın real artım tempine baktığımızda, 2009 yılında Azerbaycan hariç o bür iki devletde düşüş oluş ve hatta sıfrın altında olmuştur. Nitekim, 2009 yılında Azerbaycan`da real artım tempi yüzde 9.3 olduğu halde, Gürcistan`da bu gösterici yüzde -3.8, Ermenistan`da ise yüzde -14.1 olmuştur. 2011 yılında ise Azerbaycanda  GSMH`nın real artım tempi Azerbaycan`da yüzde 0.2, Gürcistan`da yüzde 6.8 ve Ermenistan`da ise yüzde 4.6 olmuştur.

GSMH`nın sektörler üzre bölgüsü ise 2011 yılında tarım sektörünün payı Ermenistan`da en fazladır. Bele ki, Ermenistan`da tarımın GSMH içindeki yeri yüzde 17.8 olmuştur.Gürcistan`da ise yüzde 10, Azerbaycan`da ise yüzde 5.5 olmuştur. Senaye sektöründe ise en fazla Azerbaycan`da, yüzde 62.7, Ermenistan ve Gürcistan`da ise yüzde 29.4 olmuştur. Hizmet sektöründe ise en fazla Gürcistan`da yüzde 60.6, daha sonra Ermenistan yüzde 44.5 ve Azerbaycan`da yüzde 31.8 teşkil etmişdir.

Güney Kafkasya ülkelerinde işsizlik oranına baktığımıda Azerbaycan Cumhuriyetin`de 2003 yılından başlayarak, aşağı düçürülmüştür. Bele ki, işsizler arasında kadın erkek ayrımına baktığımızda, 1995 yılında kadınlar yüzde 59.7, 2004 yılında bu gösteri yüzde 54 ve 2008 yılında ise yüzde 42`e düşürülmüştür [13, 49]. 2010 yılında Gürcistan`da işsizlik oranı yüzde 16.3 olmuştur. 2011 yılında Azerbaycan`da işsizlik oranı yüzde 1 olduğu halde, Ermenistan`da bu gösterici yüzde 5.9 olmuştur.

Devlet büdcesine baktığımızda 2011 yılında Azerbaycan devlet büdcesinin gelirleri petrol gelirleri haric 7.784 milyar USD, devlet büdcesi harcamaları ise 20.56 milyar USD, Gürcistan`da ise gelirler 4.07 milyar USD, harcamaları ise 4.73 milyar USD teşkil etmişdir. Ermenistan`da ise gelirler 2.27 milyar USD, harcamalar ise 2.57 milyar USD teşkil etmiştir.

İdhalatın ve İhracatın strukturuna baktığımızda Azerbaycan genel olarak, petrol ve gaz, makineler, pamuk, gıda maddeleri ihrac etmekte ve makine ve ekipman, petrol ürünleri, gıda ürünleri, metaller, kimyasal ürünler idhal etmektedir. Petrol ve petrol ürünleri Azerbaycan ihracatında önemli yere sahiptir. Nitekim, 1998 yılında genel ihracatın yüzde 64.8, 1999 yılında yüzde 75.9, 2000 yılında yüzde 84, 2001 yılında yüzde 91.23, 2008 yılında yüzde 95 ve 2010 yılında ise yüzde 92.55 teşkil etmiştir [14, 51].

Gürcistan`da ise genel olarak, taşıtlar, demir alaşımları, gübre, fındık, hurda metal, altın, bakır cevherleri gibi ürünler ihraç etmekde ve yakıt, araç, makine ve aksamları, hububat ve diğer gıda maddeleri, ilaç gibi ürünleri ise idhal etmektedir [2, 1]. Ermenistan ise, pik demir, işlenmemiş bakır, demir dışı metaller, pırlanta, mineral ürünler, gıda ürünleri, enerji gibi ürünleri ihraç etmekde ve doğal gaz, petrol, tütün, gıda ürünleri, elmas gibi ürünleri idhal etmektedir.

1993-95 yılları arasında Rusya`nın ihracattakı payı yüzde 26`dan yüzde 16`ya düşmüştür. Bunun esas sebebi Çeçenistandakı savaş ve demir yolu trafiğinin dermasi olmuştur. 1998 yılı Rusya ve Azerbaycan arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ile Uzun Vadeli Ticaret Anlaşması sonrasında, Rusya tekrar en önemli ticari ortaklardan biri haline gelmçiştir. 2004 yılı ile, İtaliya %44.7`lik payı ile ihracatta, Rusya ise %16.2`lik payı ile ithalatta en önemli ticari partnerleridir [2, 7].  

2010 yılında Azerbaycan`ın ihraçatta  partnerleri İtaliya yüzde 26.8, ABD yüzde 8.4, Almanya yüzde 7.1, Fransa yüzde 6.7 Çek Cumhuriyeti yüzde 4.9 ve Rusya yüzde 4.4 olmuştur. İdhalatda ise,  Türkiye yüzde 17.7, Rusya yüzde 14.5, Almanya yüzde 9.9, Çin yüzde 9.6 ve diger ülkelerle partnerlik etmiştir.

SSCB döneminde Gürcistan`ın dış ticaret birlik ülkelerine ve ya COMECON ülkelerine yönelmiştir. Bağımsızlıktan sonra ise ülkenin dış ticaretinde Türkiye, Almanya ve ABD gibi ülkeler de pay almaya başlamıştır. Almanya ve Fransa gürcü mallarını en önemli ihraçatıları olan Avrupa ülkeleridir [3, 16].

2010 yılında ise esas ihraçat partnerleri Türkiye (14.1%), Azerbaycan (11.2%), Bolgarıstan (10%), ABD (9.8%) ve diger ülkelerdir. İdhalat partnerlerine baktığımızda, Türkiye (15%), Ukrayna (9.2%), Azerbaycan (8.5%), Rusya (6.5%), Almanya (6.1%) ve diger ülkelerdir.

Ermenistan`da ise 2011yılında ihracat partnerleri Rusya (16.4%), Almanya (12.1%), Bolgarıstan (11.7%), Hollanda (9%), İran (8.3%) ve  idhalat partnerleri ise Rusya (16%), BAA (9.4%), Gürcistan (6%), İran (5.5%), Çin (5.1%) ve diger ülkelerdır.