Küreselleşmenin Sosyo-Ekonomik Sonuçları: Orta Asya ve Kafkasya

Küreselleşme ve Orta Asya

Her ne kadar baslanğıcı 15. yüzyıla kadar dayandırılabilirse de 1990’lı yıllar ile birlikte hız kazanan ve etkileri bütün dünya tarafından hissedilen küreselleşme süreci ile birlikte dünyanın hangi bölgesinde olursa olsun ortaya çıkan sorunların tüm bölgeleri etkilediği günümüzde, gelişmiş ülkeler gelişmemiş ülkelerdeki sorunlara karşı daha duyarlı olmak zorunluluğu ile karşı karşıyadır. Yoksulluktan, hastalıktan, eğitim-öğretim eksikliğinden etkilenen 1 milyardan fazla insanın olduğu dünyamızda gelişmiş ülkelerle fakir ülkeler arasındakı uçurum gün geçtikçe artmaktadır. Sovyetler Birliği’nin dağılması ile bağımsızlıklarını kazanan beş Orta Asya Cumhuriyeti de 1990’lı yılların ortalarından itibaren artan bir şekilde kalkınma yardımı yapan ülke ve örgütlerin ilgi alanlarına girmiştir.

Bağımsızlığın ilk yıllarında sadece insani ve acil yardım kapsamında yardım alan bölge ülkeleri özellikle 2001 sonrasında çok yönlü stratejik, politik ve kültürel sebeplerle ilgi odağı olmayı başarmışlardır. ABD ve diger kalkınmış ülkelerin kalkınma yardımı anlamında bölgeye odaklanmaları zaman alsa da 90’lı yılların ortalarından itibaren bölge ülkelerine yapılan yardımlar sektörel ve tipsel çeşitlilik göstermiştir.

Aşağıdaki grafiklerinde en fazla yardımda bulunan iki ülke olan ABD ve Japonya’nın beş ülkeye yaptıkları yardımların yıllara göre seyri sunulmaktadır. Grafiklerden görüleceği üzere Japonya’nın bölgeye ilgisi süreklilik arz ederken ABD özellikle 2000’li yıllardan itibaren yardımlarını arttırmıştır.

ABD’nin  bölgeyle  ilgisi  2000’li  yıllara  kadar  son  derece  sınırlı  olmuş, bağımsızlığın hemen ardından Tacikistan ve Türkmenistan’a yapılan yardımlar bir kaç  yılın  ardından sıfırlanmıştır.  Tacikistan  başlangıçta  insani  yardımın  en  fazla ihtiyaç duyulduğu ülke olarak  gündemde iken iç savaş yıllarında yardımlarda kesinti olmuş  ve  ABD   yardımları  1997   yılı  itibariyle  bölge  için  tamamıyla  ortadan kalkmıştır. 2000’li yıllar ile  birlikte Özbekistan için yapılan ABD yardımları son derece ciddi artış seyri takip etmiş ve bölge yeniden ABD gündemine girmiştir. 11 Eylül saldırıları sonrasında ise bölge ülkelerinin Türkmenistan hariç tamamı bütün olarak  önemli yardım alıcısı ülke pozisyonuna yükselmiştir [9, 76].

Japonya’nın bölgesel ilgisi ABD’ye nazaran süreklilik arz etmekte olup 2005 yılı sonunda Kazakistan 69.7 milyon, Kırgızistan 21 milyon, Tacikistan 9.9 milyon, Türkmenistan  0.1, Özbekistan 60 milyon ABD Doları tutarında kalkınma yardımı almıştır. Türkmenistan  her iki ülke için de en az yardım alan ülke pozisyonundan mevcut  siyasi  ve  politik  yapısı,  uluslararası  müdahalelere  yaklaşımları  sebebiyle kurtulamamıştır.

Grafik 2.. Japonya Orta Asya Ülkelerine Yapılan ODA -Cari Harcanan Milyon Dolar ($)

Özellikle 2001’den sonra bölge ülkelerinin aldığı yardımlar ciddi oranda artış göstermiştir. Türkmenistan dışındaki ülkelerin   aldıkları   yardımlar   yıldan   yıla   aratarak   devam   etmiştir.   Özellikle Kırgızistan’ın aldığı  yardımlar ekonomik coğrafi ve politik açılardan her anlamda küçük olduğu Kazakistan’ı dahi geçerek 2005 yılında 197 milyon doları bulmuştur. Tacikistan da  politik  ve  siyasi  istikrarın  kazanılmasıyla  birlikte  2001  yılında  12 milyon ABD doları yardım almışken 2005’de 149 milyon dolar yardım alabilmiştir. Grafik   4-5’de   görüleceği   üzere   2005   yılı   itibariyle   alınan  resmi   kalkınma yardımlarının  Kırgizistan  ve  Tacikistan  için  GSMH   içindeki  yüzdelik  oranları sırasıyla % 11,365 ve % 10,79 olmuştur ki bunlar son derece ciddi oranlardır.

Grafik 3. ORTA ASYA ÜLKELERİNE YAPILAN ODA YARDIMLARININ %GSMH ORANI

Kaynak: Kürşad Mahmat, Küreselleşme Sürecinde Kalkınma Yardımları: Orta Asya Cumhuriyetleri Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Universitesi, Ankara, 2008, s-80