Kolombiya: En Uzun Süreli Çatışma ve Barış Antlaşmasına Kısa Bir Bakış
Bundan 52 yıl önce silahlı devrimci bir hareket olarak FARC(Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri/ Revolutionary Armed Forces of Colombia) kurulduğunda dünyanın en uzun süreli çatışmalarından birine Kolombiya’nın ev sahipliği yapacağı belki de hiç tahmin edilmiyordu. Fakat geçtiğimiz aylarda 4 yıllık bir çalışma sonunda tamamlanan 297 sayfa ve 6 ana konu başlıklı anlaşma imzalandı ve de halk oylamasına sunuldu[1].
Çatışmanın Özet Sebepleri
Kolombiya yaklaşık 200 yıldır bağımsız bir cumhuriyet olarak varlığını sürdürmektedir. Çevredeki pek çok Latin Amerika ülkesi ile ortak paylaştığı bazı sorunlar vardır. Bunlardan en önemlisi ortak bir yönetim anlayışına sahip olunamamasıdır. Bu ülke yönetimi üzerinde ki konsensüs yokluğu pek çok farklı fikrin ve de siyasi gücün, yönetimde söz sahibi olmak istemesine ve de her güçlü aktörün kendi yönetim anlayışını başa getirmek istemesine sebep olmuştur. Ülkenin nasıl yönetileceği konusunda ki ortak anlayış yokluğu, ülkenin siyasi yapısının dengesizleşmesine ve de güçsüzleşmesine yol açmıştır.
Ülkenin sağ-sol veya ekstremist bir tavırla mı yönetilmesi gerektiği hala tartışmalı bir konudur. Sağlam ve de köklü bir siyaset yokluğu, her gelen yönetimin yeni bir tavır takınmasına ve de herhangi bir konuda düzgün bir siyasi geleneğin oluşmamasına sebep olmuştur. FARC’ın kuruluş sebebini anlamak için de Kolombiya tarihine bakmak son derece yararlı olacaktır.
1964’de FARC ilk kurulduğunda da Kolombiya’nın durumu böyleydi. Bir çok defa anayasa değişikliği yapan ülke, kırsal alanlar, toprak sorunları, etnik sorunlar gibi bazı önemli konuları yok sayıyor veya konu üzerine eğilmiyordu. Ülke içerisinde süregelen çiftçi ve toprak sahibi tartışmaları Liberal ve Muhafazakar partiler arasında ki gerilimin artmasına ve de 1940’ların ortasında şiddet dolu bir dönemin yaşanmasına sebep oldu. 9 Nisan 1948’de Liberal Parti liderinin suikaste kurban gitmesi bu şiddet döneminin patlak vermesine sebep olmuştur[2]. 1964’e kadar olan dönemde bazı gerilla örgütleri kurulmuş ve de ileri dönem ki uzun soluklu çatışma için alt yapı oluşturmuşlardır.
Bazı farklı aşamalardan geçerek bugün bilinen halini alan FARC Marksist-Leninist bir çizgide, adaletsizlik üzerinde durarak işçinin ve ezilenlerin hakkını savunmuştur. Bu görüş ve tutum, kırsal alanlardan gerillaların gruba katılmasını sağlamıştır.[3] Zamanla grup büyüyerek örgütün temelleri sağlamlaştırdı. Yapılan eylemlerle adını duyurarak örgütün devamlılığı sağlayacak olan para kaynakları bulundu. Adam kaçırarak fidye isteme, uyuşturucu ticareti, kaçak madencilik örgütün gelir kaynaklarını oluşturan eylemler arasında sayılabilir. FARC’ın bu eylemleri, Kolombiya hükümetinin teröre karşı mücadele politikalarıyla birleştiğinde pek çok farklı alanda insanların zarar görmesine ve yerlerinden edilmesine sebep olmuştur.
Çatışmanın Kolombiya’ya Maliyeti
Bir akademik uzmanlık alanı olarak çatışma ele alındığında, çatışma süresinin uzaması istenmeyen bir durumdur. Çatışma süresi uzadıkça sağlıklı bir şekilde çatışmadan geri dönülmesi zor ve de çok masraflıdır. Masraftan kasıt para, maddi ve manevi kayıplar olduğu gibi aynı zamanda büyük bir zaman kaybının da ifadesidir. Çünkü çözülemeyen çatışmanın uzaması, çatışmanın köklerinin derinleşmesine sebep olur ve de mantıklı bir çözüm yolunun uygulanmasını zorlaştırır. Taraflar arasında ki kutuplaşma ve nefret artar ve de zarardan dönmek çok zorlaşır.
Çatışmanın Kolombiya’ya olan maliyeti 1964’den bu yana insan ölümleri, kayıp vakaları, yerlerinden edilen insanlar, yok edilen tarım alanları, ekonomik zarar ve enflasyon, mayın döşenmiş topraklar, adam kaçırma, suikastler ve de cinsel suçlar başlıkları altında gruplanabilir. Farklı kaynaklarda farklı rakamlar bulunmakla birlikte çatışma boyunca 8 milyona yakın insanın çatışmanın kurbanı olduğu, 260 bin civarında insan ölümlerinin yaşandığı, 6.7 milyon civarında insanın topraklarından edildiği, 25-45 bin arasında insanın kaybolduğu, 11418 insanın ülke topraklarının %63 ünü kaplayan mayınlar yüzünden öldüğünü ifade eden raporlar bulunmaktadır.[4]
Yine pek çok ulusal ve uluslararası çalışan ve görevlinin suikaste kurban gitmesi, binlerce kadının cinsel saldırı ve şiddet görmesi, topluca yerinden edilmeler, ordu eliyle yaşanılan sivil ölümleri ülkeye zarar verdiği gibi çatışmanın derinleşerek uzamasına da sebep olmuştur.[5]
Barış Anlaşması Ajandası
FARC ve Kolombiya barış görüşmeleri 2012 yılında Küba’da, Norveç ve Küba’nın garantörlüğü altında başlamıştır. Dört yıl süren görüşmelerde altı maddelik bir ajanda belirlenmiştir. Ajandanın oluşturulması için beş farklı delegasyon oluşturulmuş ve de her bir delegasyon konusunda uzman yaklaşık otuz kişi tarafından kurulmuştur. Üzerinde tartışılan ve de çatışmanın çözülmesi gereken hayati kısımlarını oluşturan bu altı madde şöyledir; toprak reformu, siyasi katılım, uyuşturucu ile mücadele, kurbanlar, çatışmanın sonlandırılması ve uyum. Bu maddeler çatışmayı çözme konusunda izlenecek yolların detaylı bir taslağını oluşturur.[6] Kısaca bu maddelere göz atmak gerekirse;
Toprak reformu; FARC’ın kurulma sebepleri arasında da ilk sıralarda bulunan toprak reformu, anlaşmanın ilk maddesini oluşturmakta. Konu başlığı genel itibari ile kırsal alanda yoksulluğu azaltma ve toprakların eşitsizliğinin giderilmesi temelleri üzerinde duruyor. Kolombiya dünya üzerinde en yüksek düzeyde toprak eşitsizliğine sahip ülkelerden biri ve de 6 milyondan fazla insanın toprakları üzerinden sürüldüğü biliniyor. Ülke kurulduğundan bu yana bu soruna ciddi bir şekilde eğilinmedi. Barış anlaşmasında geçen toprak reformu başlığı aslında kırsal alanın tamamen kalkındırılmasına yönelik bir madde. Genel itibari ile toprak reformu üzerinde durulsa da kırsal alanlara alt yapı sağlanması, eğitim-sağlık gibi konularında devletin bu alanlara ulaştırması gerektiği doğrultusunda maddeler bulunmakta[7].
Siyasi katılım; Gerilla örgütü olarak etkinliğine son verecek olan FARC politikada aktif olarak varlığını sürdürmek ve toplumun dezavantajlı kesimini savunmak istemektedir. Siyasi katılım başlığı, 2018’den itibaren iki seçim dönemi boyunca FARC’ın, temsilciler meclisi ve genel meclis de beşer üyesi olmasının garantilenmesi konusunu içerir. Gelecek seçim dönemine(2018) kadar da her iki mecliste de oy hakkı olmayan, sessiz katılımcı, olarak üçer temsilcisini bulundurabilecek. Bu yeni politik oluşum on yıl boyunca devlet desteği alması da şartlar arasında. Ayrıca bu madde sadece FARC’ın siyasi katılımda ki yerini korumayı içermekle kalmayıp, on altı bağımsız adayın temsilciler meclisinde bulunmasını da öngörüyor.[8]
Yasa dışı uyuşturucu; Kolombiya’nın en büyük sorunlarından biri olan yasa dışı uyuşturucu ticareti de barış anlaşmasının bir diğer unsuru. Bu konuda alınacak önlemlerin başında çiftçilerle anlaşma geliyor. Koka bitkisinin üretiminden vazgeçip bunu garantileyen çiftçilere ekonomik sübvansiyon uygulanması en önemli maddeler arasında. Ayrıca ek olarak uyuşturucu kullanımını önleyecek ve halk sağlığı konusunda çalışacak programların uygulanmaya konulması da düşünülüyor.
Kurbanlar; 52 yıllık çatışmanın sonuçları arasında 7-8 milyon civarında doğrudan veya dolaylı insan kaybı da bulunmaktadır. Bu kayıpların belirlenmesi, sorumlularının cezalandırılması ve savaş suçlarının ortaya çıkarılması için geçici adalet komisyonları ile doğruluk komitelerinin kurulması öngörülmektedir. Hükümetle işbirliği yapan ve de suçlu bulunan üyelerin en fazla sekiz yıl olmak üzere sınırlı ev hapsine tutulması, işbirliğine yanaşmayanların ise suçların karşılığına göre yirmi yıla kadar hapis cezasına çarptırılması maddeleri bulunmaktadır.
Çatışmanın Sonlandırılması; Anlaşmanın imzalanması ve halk oylamasından geçmesi durumunda FARC’ın kendisini sonlandırması ve de tasviye ederek çatışmanın tamamen bitirilmesinin ve de tasfiye- silahsızlandırma ve yeniden topluma entegre etme programlarının uygulanması öngörülmektedir. Tasfiye ve silahsızlandırma için örgütün bütün gerillaları 8 geçici kamp altında, 23 ayrı bölge de toplanacak gerillalar için silah bırakma ve de uyum süreci başlayacak.[9]
Uyum Süreci; Anlaşmanın taraflar nezdinde uyulması ve de uygulanması, bunun içinde gözlem ve doğrulama mekanizmalarının kurulması, yine diğer maddelerde geçen kurum ve kuruluşların oluşturularak bunlar için gereken maddi alt yapının hazırlanması ile anlaşmanın bölgesel takibini içeren maddeleri barındırmaktadır.[10]
Sonuç
İlk görüşmelerin başlamasından bu yana sürecin zorlu geçeceği bilinmekteydi. Arada ateşkes ve de barış için görüşmeler yaşansa da her biri başarısızlıkla sonuçlandı. Köklü bir çatışma olması da barış anlaşmasının hazırlanmasını 4 yıl gibi bir sürece yayılmasına sebep oldu. Hazırlanan Barış anlaşması halk oylamasına sunulup, yarıdan fazla evet oyu alması durumunda yürürlüğe girecekti. 2 Ekimde yapılan oylamayla az bir farkla barış anlaşması reddedilmiştir. Kolombiya’nın barış sürecine bu kadar yaklaşmış olması aslında çok önemli bir durumdur. Diğer ülkelerden barış sürecine geçilmesi durumunda maddi ve de manevi destek de sunulmuştur. Sadece anlaşmanın evet olarak oylanması bile hızlı bir şekilde ülke ekonomisi üzerinde olumlu bir etki oynayacaktı. Tarafların neden evet neden hayır dediği başka bir makalenin konusu olacaktır.
Aslıhan BAŞER
KAYNAKÇA:
- https://www.theguardian.com/world/2016/jun/23/colombia-farc-rebel-ceasefire-agreement-havana
- http://www.as-coa.org/articles/explainer-farc-and-colombias-50-year-civil-conflict
- http://colombiareports.com/colombia-news/peace-talks/
- http://www.as-coa.org/articles/weekly-chart-colombias-peace-process-numbers
- http://www.lawg.org/storage/documents/Col_Costs_fnl.pdf
- https://www.theguardian.com/world/2016/jun/23/colombia-farc-rebel-ceasefire-agreement-havana
- http://colombiareports.com/colombia-peace-talks-fact-sheet/
- http://farc-epeace.org/peace-process/news/item/1674-brief-guide-to-understand-peace-agreements-in-colombia.html
- http://www.cctv-america.com/2016/08/15/major-challenges-remain-in-colombia-farc-peace-talks
- http://farc-epeace.org/peace-process/timeline.html
