Haaretz’in baş editörü Aluf Benn’in “İsrail’in Kendi Kendini Yok Etmesi: Netanyahu, Filistinliler ve İhmalin Bedeli” başlıklı makalesi, Foreign Affairs tarafından yayımlanmıştır. Yazar, tarihsel olaylar, politik kararlar ve Filistin davasının ihmal edilmesinin getirdiği ciddi sonuçlar üzerinden İsrail-Filistin çatışmasına kapsamlı bir bakış sunuyor. Benn’in anlatısı, çatışmanın önemli dönüm noktalarını, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun politikalarını ve Filistin meselesinin uzun süre göz ardı edilmesinin yol açtığı derin meseleleri vurguluyor.
Tarihsel Bağlam ve Dayan’ın Kehanet Gibi Uyarısı
Nisan 1956’da parlak bir günde, İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) tek gözlü genelkurmay başkanı Moşe Dayan, güneye, Gazze Şeridi sınırına yakın yeni kurulmuş bir kibbutz olan Nahal Oz’a doğru yola çıktı. Dayan, önceki sabah at sırtında tarlalarda devriye gezerken Filistinliler tarafından öldürülen 21 yaşındaki Roi Rotberg’in cenazesine katılacaktı. Katiller, Rotberg’in cesedini sınırın diğer tarafına sürüklediler ve orada parçalanmış, gözleri oyulmuş halde bulundu. Sonuç ülke çapında şok ve acıydı.
Dayan, günümüz İsrail’inde konuşmuş olsaydı, sözlerini büyük ölçüde Rotberg’in katillerinin korkunç zulmünü kınamak için kullanırdı. Ancak 1950’lerde çerçevelendiği şekliyle konuşması faillere karşı son derece sempatikti. Dayan, “Katilleri suçlamayalım” dedi. “Sekiz yıldır Gazze’deki mülteci kamplarında oturuyorlar ve onların gözleri önünde onların ve babalarının yaşadığı toprakları ve köyleri mülkümüze dönüştürüyoruz.” Dayan, Filistinli Arapların çoğunluğu İsrail’in 1948 bağımsızlık savaşındaki zaferi nedeniyle sürgüne sürüldüğü sırada, Arapça’da “felaket” anlamına gelen ”nakba”dan söz ediyordu. Sınır boyunca Yahudi kasabaları ve köyleri haline gelen toplulukların sakinleri de dahil olmak üzere pek çok kişi zorla Gazze’ye yerleştirildi.
Dayan, Filistin davasının pek destekçisi değildi. 1950’de, çatışmalar sona erdikten sonra, artık İsrail’in Aşkelon şehri olan sınır kasabası Al-Majdal’da kalan Filistinli topluluğun yerinden edilmesini organize etti. Yine de Dayan, pek çok İsrailli Yahudinin kabul etmeyi reddettiği şeyi fark etti: Filistinliler nakbayı asla unutamayacak veya evlerine dönme hayalini kurmayı bırakmayacaklardı. Dayan konuşmasında, “Çevremizde yaşayan yüzbinlerce Arap’ın hayatlarını alevlendiren ve dolduran nefreti görmekten vazgeçmeyelim” dedi. “Bu bizim hayatımızın seçimidir; yumruğumuzdan kılıç çekilmesin ve hayatlarımız mahvolmasın diye hazırlıklı ve silahlı, güçlü ve kararlı olmak.”
7 Ekim Felaketi ve Netanyahu’nun Rolü
7 Ekim 2023’te Dayan’ın asırlık uyarısı mümkün olan en kanlı şekilde gerçekleşti. El Mecdal’den sürülen bir aileden doğan Hamas lideri Yahya Sinwar’ın planıyla Hamaslı militanlar, Gazze sınırı boyunca yaklaşık 30 noktada İsrail’i işgal etti. Tam bir şaşkınlıkla İsrail’in zayıf savunmasını aştılar ve bir müzik festivaline, küçük kasabalara ve 20’den fazla kibutz’a saldırmaya başladılar. Yaklaşık 1.200 sivil ve askeri öldürdüler ve 200’den fazla rehineyi kaçırdılar. Dayan’ın mülteci kampı sakinlerinin torunları – onun anlattığı nefret ve nefretle beslenen ama artık daha iyi silahlanmış, eğitilmiş ve örgütlenmiş – intikam için geri dönmüştü.
7 Ekim İsrail tarihindeki en büyük felaketti. Bu, ülkede yaşayan veya onunla bağlantılı olan herkes için ulusal ve kişisel bir dönüm noktasıdır. Hamas saldırısını durdurmayı başaramayan IDF, ezici bir güçle karşılık vererek binlerce Filistinliyi öldürdü ve Gazze mahallelerinin tamamını yerle bir etti. Ancak pilotlar bomba atarken ve komandolar Hamas’ın tünellerini temizlerken bile İsrail hükümeti saldırıyı üreten düşmanlığı ya da hangi politikaların bir saldırıyı önleyebileceğini hesaba katmadı. Savaş sonrası bir vizyon veya düzen ortaya koymayı reddeden İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun emriyle ülke sessizliğe büründü. Netanyahu “Hamas’ı yok etme” sözü verdi, ancak askeri gücün ötesinde, grubu ortadan kaldırmaya yönelik bir stratejisi ve savaş sonrası Gazze’nin fiili hükümeti olarak onun yerini neyin alacağına dair net bir planı yoktu.
Netanyahu’nun strateji oluşturmadaki başarısızlığı tesadüf değil. Bu, onun sağcı koalisyonunu bir arada tutmak için tasarlanmış bir siyasi çıkar eylemi de değil. Barış içinde yaşamak için İsrail’in en sonunda Filistinlilerle uzlaşması gerekecek ve bu, Netanyahu’nun kariyeri boyunca karşı çıktığı bir şey. İsrail tarihindeki en uzun başbakanlık süresini, Filistin ulusal hareketini baltalamaya ve kenara itmeye adadı. Halkına barış olmadan refaha ulaşabileceklerine söz verdi. Çok az yurt içi ve uluslararası maliyetle Filistin topraklarını sonsuza kadar işgal etmeye devam edebileceği fikriyle ülkeyi sattı. Ve şimdi, yani 7 Ekim’in ardından bile bu mesajı değiştirmedi. Netanyahu’nun İsrail’in savaştan sonra yapacağını söylediği tek şey, Gazze etrafında bir “güvenlik çevresi” oluşturmak.
Ancak İsrail artık bu kadar gözü kapalı olamaz. 7 Ekim saldırıları Netanyahu’nun verdiği sözlerin boş olduğunu kanıtladı. Ölü bir barış sürecine ve diğer ülkelerden gelen ilginin azalmasına rağmen Filistinliler davalarını canlı tuttu. Hamas’ın 7 Ekim’de çektiği vücut kamerası görüntülerinde bir kibutz’a saldırmak için sınırı geçerken militanların “Burası bizim topraklarımız!” diye bağırdığı duyuluyor. Sinwar, operasyonu açıkça bir direniş eylemi olarak çerçeveledi ve kişisel olarak en azından kısmen nakba tarafından motive edildi. Hamas liderinin 22 yılını İsrail hapishanelerinde geçirdiği ve hücre arkadaşlarına, ailesinin köyüne dönebilmesi için İsrail’in yenilmesi gerektiğini sürekli söylediği ifade ediliyor.
Barış içinde yaşamak için İsrail’in en sonunda Filistinlilerle uzlaşması gerekecek.
Netanyahu’nun Politik Stratejileri ve Sonuçları
7 Ekim travması İsraillileri bir kez daha Filistinlilerle yaşanan çatışmanın ulusal kimliklerinin merkezinde yer aldığını ve refahlarına yönelik bir tehdit olduğunu fark etmeye zorladı. Bu göz ardı edilemez veya görmezden gelinemez; işgali sürdürmek, Batı Şeria’daki İsrail yerleşimlerini genişletmek, Gazze’yi kuşatmak ve herhangi bir bölgesel uzlaşmayı reddetmek (hatta Filistinlilerin haklarını tanımamak) ülkeye kalıcı güvenlik getirmeyecektir. Ancak bu savaştan sonra toparlanmak ve rotayı değiştirmek kaçınılmaz olarak son derece zor olacak ve bunun nedeni sadece Netanyahu’nun Filistin anlaşmazlığını çözmek istememesi değil.
Savaş, İsrail’i belki de tarihinin en bölünmüş anında yakaladı. Saldırıdan önceki yıllarda ülke, Netanyahu’nun demokratik kurumları baltalama ve ülkeyi teokratik, milliyetçi bir otokrasiye dönüştürme çabalarıyla parçalandı. Kanun tasarıları ve reformları, ülkeyi savaştan önce parçalanmakla tehdit eden ve çatışma sona erdiğinde de ülkeyi rahatsız edecek olan yaygın protestolara ve anlaşmazlıklara yol açtı. Aslına bakılırsa Netanyahu’nun siyasi hayatta kalması için verilen mücadele 7 Ekim öncesine göre daha da yoğun hale gelecek ve bu da ülkenin barış arayışını zorlaştıracak.
Ancak başbakanın başına ne gelirse gelsin İsrail’in Filistinlilerle çözüm konusunda ciddi bir görüşme yapması pek mümkün görünmüyor. İsrail kamuoyunun tamamı sağa kaydı. Amerika Birleşik Devletleri giderek kritik bir başkanlık seçimiyle meşgul oluyor. Yakın gelecekte anlamlı bir barış sürecini yeniden canlandırmak için çok az enerji veya motivasyon olacak.
7 Ekim hâlâ bir dönüm noktası ama bunun nasıl bir dönüm noktası olacağına karar vermek İsraillilere kalmış. Sonunda Dayan’ın uyarısına kulak verirlerse, ülke bir araya gelebilir ve Filistinlilerle barışa ve onurlu bir arada yaşamaya giden yolu çizebilir. Ancak şu ana kadarki göstergeler, İsraillilerin bunun yerine kendi aralarında savaşmaya ve işgali süresiz olarak sürdürmeye devam edeceklerini gösteriyor. Bu, 7 Ekim’i İsrail tarihinde daha fazla ve artan şiddetin karakterize ettiği karanlık bir çağın başlangıcı yapabilir. Saldırı tek seferlik bir olay değil, gelecekte olacakların habercisi.
Tutulmamış Söz
Netanyahu 1990’larda İsrail’in sağcı sahnesinde yükselen bir yıldızdı. 1984’ten 1988’e kadar İsrail’in BM büyükelçisi olarak adını duyurduktan sonra, İsrail hükümeti ve Filistin Kurtuluş Örgütü tarafından imzalanan 1993 İsrail-Filistin uzlaşma planı olan Oslo anlaşmalarına karşı muhalefete öncülük ederek geniş çapta ün kazandı. Başbakan Yitzhak Rabin’in Kasım 1995’te aşırı sağcı bir İsrail fanatiği tarafından öldürülmesinin ve İsrail şehirlerindeki bir dizi Filistinli terörist saldırının ardından 1996 başbakanlık yarışında Netanyahu, Oslo barış anlaşmasının kilit mimarlarından biri olan Şimon Peres’i çok ince bir farkla yenmeyi başardı. Göreve geldiğinde, yumuşak ve Batılı liberalleri kopyalamaya eğilimli olarak gördüğü “seçkinlerin yerine” dini ve sosyal muhafazakarlardan oluşan bir grup getirerek barış sürecini yavaşlatma ve İsrail toplumunu reform etme sözü verdi.
Ancak Netanyahu’nun radikal emelleri, eski elitlerin ve Clinton yönetiminin ortak muhalefetiyle karşılandı. O zamanlar hâlâ genel olarak bir barış anlaşmasını destekleyen İsrail toplumu da başbakanın aşırı gündeminden hızla soğudu. Üç yıl sonra, Oslo sürecini sürdürme ve Filistin sorununu bütünüyle çözme sözü veren liberal Ehud Barak tarafından devrildi. Ancak Barak ve halefleri başarısız oldu. İsrail, 2000 baharında güney Lübnan’dan tek taraflı çekilmeyi tamamladığında, sınır ötesi saldırılara maruz kaldı ve büyük bir Hizbullah yığınağı tehdidiyle karşı karşıya kaldı. Daha sonra Filistinlilerin sonbaharda ikinci intifadayı başlatmasıyla barış süreci çöktü. Beş yıl sonra İsrail’in Gazze Şeridi’nden çekilmesi, Hamas’ın orada görev almasının yolunu açtı. Bir zamanlar barışı destekleyen İsrail kamuoyu, beraberinde gelen güvenlik risklerine karşı iştahını kaybetti. “Onlara ayı ve yıldızları teklif ettik ve karşılığında intihar bombacıları ve roketler aldık” diye yaygın bir nakarat vardı. (”İsrail’in çok az teklif ettiği ve sürdürülebilir bir Filistin devletini asla kabul etmeyeceği” yönündeki karşı argüman çok az yankı buldu.) 2009’da Netanyahu, haklı çıktığını hissederek iktidara geri döndü. Sonuçta İsrail’in komşularına toprak tavizleri verilmesine karşı yaptığı uyarılar gerçek olmuştu.
Netanyahu göreve döndüğünde İsraillilere artık gözden düşmüş olan “barış için toprak” formülüne uygun bir alternatif sundu. İsrail’in Batı tarzı bir ülke olarak gelişebileceğini ve hatta Filistinlileri bir kenara iterek Arap dünyasına geniş çapta ulaşabileceğini savundu. Önemli olan bölmek ve fethetmekti. Batı Şeria’da Netanyahu, İsrail’in fiili polislik ve sosyal hizmetler taşeronu haline gelen Filistin Yönetimi ile güvenlik işbirliğini sürdürdü ve Katar’ı Gazze’deki Hamas hükümetine fon sağlamaya teşvik etti. Netanyahu, partisinin 2019’daki meclis toplantısında şöyle demişti: “Filistin devletine karşı çıkan herkes Gazze’ye fon sağlanmasını desteklemelidir çünkü Batı Şeria’daki Filistin Yönetimi ile Gazze’deki Hamas arasındaki ayrılığın sürdürülmesi bir Filistin devletinin kurulmasını engelleyecektir.”
Netanyahu, Hamas’ın yeteneklerini deniz ve ekonomik abluka, yeni konuşlandırılan roket ve sınır savunma sistemleri ve grubun savaşçılarına ve altyapısına yönelik periyodik askeri baskınlar yoluyla kontrol altında tutabileceğine inanıyordu. “Çimleri biçmek” olarak adlandırılan bu son taktik, “çatışma yönetimi” ve statükonun sürdürülmesiyle birlikte İsrail güvenlik doktrininin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Netanyahu, mevcut düzenin dayanıklı olduğuna inanıyordu. Onun görüşüne göre bu aynı zamanda optimaldi: Çok düşük düzeyde bir çatışmayı sürdürmek, siyasi açıdan bir barış anlaşmasından daha az riskli ve büyük bir savaştan daha az maliyetliydi.
On yılı aşkın süredir Netanyahu’nun stratejisi işe yarıyor gibi görünüyordu. Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Arap Baharı’nın devrimlerine ve iç savaşlarına gömüldü ve bu da Filistin davasını çok daha az dikkat çekici hale getirdi. Terörist saldırılarının seviyeleri düştü ve Gazze’den gelen periyodik roket atışları genellikle durduruldu. 2014’te Hamas’a karşı verilen kısa savaş dışında İsraillilerin Filistinli militanlarla karşı karşıya gelme ihtiyacı çok nadirdi. Çoğu insan için çoğu zaman çatışma gözden ve gönülden uzaktaydı.
İsrailliler, Filistinliler hakkında endişelenmek yerine Batı’nın refah ve huzur rüyasını yaşamaya odaklanmaya başladı. Ocak 2010 ile Aralık 2022 arasında, Tel Aviv’in silüeti yüksek apartmanlar ve ofis kompleksleriyle dolarken, İsrail’de emlak fiyatları iki katından fazla arttı. Küçük kasabalar da patlamaya uyum sağlamak için genişledi. Teknoloji girişimcilerinin başarılı işleri ve enerji şirketlerinin İsrail sularında açık denizde doğal gaz yatakları bulması nedeniyle ülkenin GSYİH’sı yüzde 60’tan fazla arttı. Diğer hükümetlerle yapılan anlaşmalar, İsrail yaşam tarzının önemli bir yönü olan yurt dışı seyahatini ucuz bir metaya dönüştürdü. Gelecek parlak görünüyordu. Görünüşe göre ülke Filistinlileri geride bırakmıştı ve bunu bir barış anlaşması için toprak, kaynak, fon gibi hiçbir şeyden ödün vermeden yapmıştı. Artık İsraillilerin de pastalarını alıp yemeleri gerekiyordu.
Ülke uluslararası alanda da gelişiyordu. Netanyahu, ABD Başkanı Barack Obama’nın iki devletli çözümü yeniden canlandırma ve Batı Şeria’daki İsrail yerleşimlerini dondurma yönündeki baskısına, kısmen Cumhuriyetçilerle ittifak kurarak direndi. Netanyahu, Obama’nın İran’la nükleer anlaşma imzalamasını engelleyemese de Washington, Donald Trump’ın başkanlığı kazanmasının ardından anlaşmadan çekildi. Trump ayrıca İsrail’deki Amerikan büyükelçiliğini Tel Aviv’den Kudüs’e taşıdı ve İsrail’in Golan Tepeleri’ni Suriye’den ilhakını tanıdı. Trump yönetimi altında ABD, İsrail’in Bahreyn, Fas, Sudan ve Birleşik Arap Emirlikleri ile ilişkilerini normalleştirerek İbrahim Anlaşmaları’nı sonuçlandırmasına yardım etti; bu, bir zamanlar İsrail-Filistin barış anlaşması olmadan imkansız görünen bir olasılıktı. Uçak dolusu İsrailli yetkili, askeri şef ve turist, Körfez şeyhliklerinin gösterişli otellerine ve Marakeş’in çarşılarına sık sık gitmeye başladı.
Netanyahu, İsrail’in Filistinlileri bir kenara iterek Batı tarzı bir ülke olarak gelişebileceğini savundu.
Netanyahu, Filistin meselesini bir kenara bırakırken aynı zamanda İsrail toplumunu yeniden yapılandırmak için de çalıştı. Netanyahu, 2015’te sürpriz bir şekilde yeniden seçimi kazandıktan sonra, muhafazakar bir devrimi ateşleme yönündeki eski hayalini yeniden canlandırmak için sağcı bir koalisyon kurdu. Başbakan bir kez daha “seçkinlere” karşı sövüp saymaya başladı ve kendisine düşman, destekçilerine göre fazla liberal olarak gördüğü eski düzene karşı bir kültür savaşı başlattı. 2018’de İsrail’i “Yahudi Halkının Ulus Devleti” olarak tanımlayan ve Yahudilerin kendi topraklarında “kendi kaderini tayin etme” konusunda “benzersiz” haklara sahip olduğunu ilan eden büyük, tartışmalı bir yasanın kabul edilmesini sağladı. Ülkenin Yahudi çoğunluğuna öncelik verdi ve Yahudi olmayan halkı ikinci plana attı.
Aynı yıl Netanyahu’nun koalisyonu çöktü. İsrail daha sonra uzun bir siyasi krize girdi ve ülke 2019 ile 2022 yılları arasında her biri Netanyahu’nun yönetimine ilişkin bir referandum olan beş seçime sürüklendi. Başbakana karşı açılan yolsuzluk davasıyla siyasi mücadelenin şiddeti daha da arttı; bu dava, 2020’de hakkında suç duyurusunda bulunulmasına ve yargılamanın devam etmesine yol açtı. İsrail “Bibistler” ve “Sadece Bibist Olmayanlar” arasında bölündü. (“Bibi”, Netanyahu’nun takma adıdır.) 2021’deki dördüncü seçimde, Netanyahu’nun rakipleri nihayet onun yerine sağcı Naftali Bennett ve merkezci Yair Lapid liderliğindeki bir “değişim hükümeti” getirmeyi başardılar. Koalisyonda ilk kez bir Arap partisi de yer aldı.
Yine de, Netanyahu’nun muhalefeti, onun yönetiminin temel varsayımına hiç meydan okumadı: İsrail, Filistin meselesini ele almadan gelişebilir. Barış ve savaş üzerine olan tartışma, geleneksel olarak İsrail için hayati bir politik konu olmasına rağmen, arka sayfa haberleri haline geldi. Kariyerine Netanyahu’nun yardımcısı olarak başlayan Bennett, Filistin çatışmasını ülkenin yaşayabileceği “kalçadaki şarapnel” ile eşdeğer tuttu. O ve Lapid, Filistinlilerle olan mevcut durumu korumaya ve sadece Netanyahu’yu görevden uzak tutmaya odaklanmaya çalıştı.
Bu pazarlığın elbette imkansız olduğu ortaya çıktı. “Değişim hükümeti”, Batı Şeria’daki yerleşimcilerin İsrailli olmayan komşularından mahrum bırakılan sivil haklardan yararlanmasına olanak tanıyan muğlak yasal hükümleri uzatmayı başaramadığı için 2022’de çöktü. Bazı Arap koalisyon üyeleri için bu apartheid hükümlerine imza atmak çok fazla taviz vermek anlamına geliyordu.
Ordunun ve istihbaratın yetersizliği, Netanyahu’yu 7 Ekim’deki suçluluktan koruyamaz.
Hâlâ yargılanmakta olan Netanyahu için hükümetin çöküşü tam da umduğu şeydi. Ülkede bir seçim daha düzenlenirken, sağcılardan, ultra-Ortodoks Yahudilerden ve sosyal açıdan muhafazakar Yahudilerden oluşan tabanını güçlendirdi. İktidarı geri kazanmak için özellikle İsrail-Filistin çatışmasını varoluş nedeni olarak gören bir demografik grup olan Batı Şeria’daki yerleşimcilere ulaştı. Bu dindar Siyonistler, işgal altındaki toprakları Yahudileştirme ve onları resmi olarak İsrail’in bir parçası haline getirme hayallerine bağlı kaldılar. Fırsat verilirse bölgedeki Filistinli nüfusunu uzaklaştırabileceklerini umuyorlardı. Ariel Şaron’un başbakan olduğu 2005 yılında Yahudi yerleşimcilerin Gazze’den tahliyesini engellemeyi başaramamışlardı. Yine de, o günden bu yana geçen yıllarda, laik düzenin üyeleri odak noktalarını özel sektörde para kazanmaya kaydırdıkça yavaş yavaş İsrail ordusunda, kamu hizmetlerinde ve medyasında kilit pozisyonları ele geçirdiler.
Aşırılıkçıların Netanyahu’dan iki temel talebi vardı. Bunlardan ilki ve en barizi Yahudi yerleşimlerini daha da genişletmekti. İkincisi, hem Yahudi Tapınağının hem de Kudüs’ün Eski Şehir bölgesindeki Müslüman Mescid-i Aksa’nın tarihi alanı olan Tapınak Dağı’nda daha güçlü bir Yahudi varlığı oluşturmaktı. İsrail, 1967’deki Altı Gün Savaşı’nda çevredeki bölgenin kontrolünü ele geçirdiğinden beri, bölgeyi Arap yönetiminden uzaklaştırmanın dehşet verici bir dini çatışmayı kışkırtacağı korkusuyla Filistinlilere bölgede yarı özerklik verdi. Ancak İsrail aşırı sağı uzun süredir bunu değiştirmeye çalışıyor. Netanyahu 1996’da ilk kez seçildiğinde, Mescid-i Aksa’nın bitişiğindeki bir yeraltı tünelindeki arkeolojik alanda bir duvar açarak İkinci Tapınak döneminden kalma kutsal emanetleri açığa çıkarmış ve Kudüs’te Arap protestolarında şiddetli bir patlamaya yol açmıştı. 2000 yılındaki ikinci Filistin intifadası da benzer şekilde, o zamanlar Netanyahu’nun partisi Likud’un lideri olan muhalefet lideri Şaron’un Tapınak Dağı’na yaptığı ziyaretle ateşlenmişti.
Mayıs 2021’de şiddet yeniden patlak verdi. Bu kez asıl provokatör, Yahudi teröristleri açıkça kutlayan aşırı sağcı politikacı Itamar Ben-Gvir’di. Ben-Gvir, Doğu Kudüs’te Yahudi yerleşimcilerin eski mülk tapularını kullanarak bazı sakinleri dışarı çıkardığı ve buna karşılık Filistinlilerin kitlesel protestolar düzenlediği Filistin mahallesinde bir “parlamento ofisi” açmıştı. Yüzlerce göstericinin Mescid-i Aksa’da toplanmasının ardından İsrail polisi camiye baskın düzenledi. Sonuç olarak, Araplar ve Yahudiler arasında çatışmalar patlak verdi ve hızla İsrail’deki etnik açıdan karışık kasabalara yayıldı. Hamas, baskını Kudüs’ü roketlerle hedef almak için bir bahane olarak kullandı; bu da İsrail’de şiddetin daha da artmasına ve İsrail’in Gazze’de yeni bir misilleme turuna yol açtı.
Yine de İsrail ve Hamas şaşırtıcı derecede hızlı bir şekilde yeni bir ateşkese vardığında çatışmalar dağıldı. Katar ödemelerini sürdürdü ve İsrail, bölgenin ekonomisini iyileştirmek ve halkın çatışma arzusunu azaltmak için bazı Gazzelilere çalışma izni verdi. Hamas, İsrail’in 2023 baharında müttefik milislerden biri olan Filistin İslami Cihad’ı vurmasına seyirci kaldı. Sınır boyunca yaşanan göreceli sessizlik, İsrail Silahlı Kuvvetleri’nin güçlerini yeniden konuşlandırmasına ve muharebe taburlarının çoğunu, yerleşimcileri teröristlerden koruyabilecekleri Batı Şeria’ya taşımasına olanak tanıdı. 7 Ekim’de bu yeniden görevlendirmelerin tam olarak Sinwar’ın istediği şey olduğu ortaya çıktı.
Bibi’nin Darbesi
Netanyahu Kasım 2022 seçimlerinde iktidarı yeniden kazandı. Koalisyonu İsrail parlamentosunun 120 sandalyesinin 64’ünü ele geçirdi; bu son standartlara göre büyük bir zaferdi. Yeni hükümetin kilit isimleri Batı Şeria’daki yerleşimcileri temsil eden milliyetçi dini partinin lideri Bezalel Smotrich ve Ben-Gvir’di. Ultra-Ortodoks partilerle birlikte çalışan Netanyahu, Smotrich ve Ben-Gvir, otokratik ve teokratik bir İsrail için bir plan tasarladılar. Örneğin yeni kabinenin yönergeleri “Yahudi halkının İsrail topraklarının tamamı üzerinde münhasır, devredilemez bir hakka sahip olduğunu” ilan ediyordu; Filistinlilerin Gazze’de bile toprak iddiasını açıkça reddediyordu. Smotrich maliye bakanı oldu ve Yahudi yerleşimlerini genişletmek için büyük bir program başlattığı Batı Şeria’nın başına getirildi. Ben-Gvir, polis ve hapishanelerden sorumlu ulusal güvenlik bakanı olarak atandı. Gücünü daha fazla Yahudinin Tapınak Dağı’nı (Aksa) ziyaret etmesini teşvik etmek için kullandı. 2023’ün Ocak ve Ekim ayları arasında yaklaşık 50.000 Yahudi burayı gezdi; bu, kayıtlardaki diğer eşdeğer dönemlerden daha fazlaydı. (2022’de Dağ’da 35.000 Yahudi ziyaretçi vardı.)
Netanyahu’nun radikal yeni hükümeti İsrailli liberaller ve merkezciler arasında öfkeye yol açtı. Ancak Filistinlileri aşağılamak hükümetin gündeminin merkezinde olmasına rağmen, muhalefet kabineyi kınarken işgal altındaki toprakların ve Mescid-i Aksa’nın kaderini görmezden gelmeye devam etti. Bunun yerine büyük ölçüde Netanyahu’nun yargı reformlarına odaklandılar. Ocak 2023’te önerilen yasalar, resmi bir anayasası olmayan bir ülkede sivil hakların ve insan haklarının koruyucusu olan İsrail Yüksek Mahkemesinin bağımsızlığını kısıtlayacak ve yürütme yetkisi üzerinde kontrol ve denge sağlayan hukuki danışmanlık sistemini ortadan kaldıracaktı. Kanunlaştırılsalardı, kanun tasarıları Netanyahu ve ortaklarının otokrasi kurmasını çok daha kolaylaştıracak ve hatta onu yolsuzluk davasından bile kurtarabilecekti.
Yargı reformu tasarıları şüphesiz olağanüstü derecede tehlikeliydi. Haklı olarak, her hafta yüzbinlerce İsraillinin gösteri yaptığı muazzam bir protesto dalgasına yol açtı. Ancak Netanyahu’nun muhalifleri bu darbeye karşı bir kez daha sanki işgalle alakasız bir meseleymiş gibi davrandılar. Her ne kadar yasalar İsrail Yüksek Mahkemesi’nin Filistinlilere sağlayacağı hukuki korumayı kısmen zayıflatmak için hazırlanmış olsa da, göstericiler vatansever olmamakla suçlanma korkusuyla işgalden ya da feshedilmiş barış sürecinden bahsetmekten kaçındılar. Aslında organizatörler, gösterilerde Filistin bayrağı resimlerinin görünmesini önlemek için İsrail’in işgal karşıtı protestocularını kenara itmeye çalıştı. Bu taktik başarılı oldu ve protesto hareketinin Filistin davası tarafından “lekelenmemesini” sağladı: Ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sini oluşturan İsrailli Araplar gösterilere katılmaktan büyük ölçüde kaçındı. Ancak bu durum hareketin başarısını zorlaştırdı. İsrail’in demografisi göz önüne alındığında, merkez sol Yahudilerin eğer bir hükümet kurmak istiyorlarsa ülkedeki Araplarla ortaklık kurmaları gerekiyor. Göstericiler, İsrailli Arapların endişelerini gayri meşru hale getirerek Netanyahu’nun stratejisine alet oldu.
Arapların dışarıda kalmasıyla yargı reformları konusundaki mücadele Yahudiler arasında bir mesele olarak ilerledi. Göstericiler mavi ve beyaz Davut Yıldızı bayrağını benimsediler ve liderlerinin ve konuşmacılarının çoğu emekli üst düzey subaylardı. Protestocular askeri kimliklerini göstererek, 1982’de Lübnan’ın işgalinden bu yana IDF’nin prestij düşüşünü tersine çevirdi. Hava kuvvetlerinin hazırlıklılığı ve savaş gücü açısından hayati önem taşıyan yedek pilotlar, yasaların geçmesi halinde hizmetten çekilme tehdidinde bulundu. Kurumsal bir muhalefet gösterisi olarak IDF liderleri, Netanyahu’nun yedekleri disipline etme talebini reddetti.
IDF’nin başbakanla bağlarını koparması şaşırtıcı değildi. Uzun kariyeri boyunca Netanyahu sık sık orduyla çatıştı ve en güçlü rakipleri Sharon, Rabin ve Barak gibi siyasetçi olan emekli generallerdi. Netanyahu, generallerin askeri açıdan güçlü ancak diplomatik açıdan esnek bir İsrail vizyonunu uzun süredir reddediyordu. Ayrıca çekingen, hayal gücünden yoksun ve hatta yıkıcı olarak gördüğü karakterleriyle de alay etti. Bu nedenle Mart 2023’te kendi savunma bakanı emekli general Yoav Gallant’ı İsrail’deki anlaşmazlıkların ülkeyi savunmasız bıraktığı ve savaşın eli kulağında olduğu konusunda uyarmak için canlı televizyona çıkmasının ardından kovması hiç de şaşırtıcı olmadı .
Gallant’ın kovulması daha spontane sokak protestolarına yol açtı ve Netanyahu onu görevine iade etti. (Savaşı birlikte yürütürken bile amansız rakipler olmaya devam ediyorlar.) Ancak Netanyahu, Gallant’ın uyarısını görmezden geldi. Ayrıca İsrail’in baş askeri istihbarat analistinin Temmuz ayında yaptığı, düşmanların ülkeyi vurabileceği yönündeki daha ayrıntılı uyarıyı da görmezden geldi. Görünüşe göre Netanyahu, bu tür uyarıların siyasi amaçlı olduğuna ve Tel Aviv’deki IDF karargahındaki görevdeki askeri şefler ile caddenin karşısında protesto yapan eski komutanlar arasındaki zımni bir ittifakı yansıttığına inanıyordu.
Netanyahu’nun Filistinlileri aşağılaması radikalizmin gelişmesine yardımcı oldu.
Elbette Netanyahu’nun aldığı uyarılar çoğunlukla Hamas’a değil, İran’ın bölgesel müttefikler ağına odaklanıyordu. Hamas’ın saldırı planı İsrail istihbaratı tarafından bilinmesine ve grubun IDF gözlem noktaları önünde manevralar yapmasına rağmen üst düzey askeri ve istihbarat yetkilileri, Gazzeli düşmanlarının bunu gerçekten gerçekleştirebileceğini hayal edemedi ve aksi yönündeki önerileri gizlediler. 7 Ekim saldırısı kısmen İsrail bürokrasisinin başarısızlığıydı.
Yine de Netanyahu’nun aldığı istihbarat konusunda ciddi bir görüşme yapmaması ve siyasi muhalefetle ciddi şekilde uzlaşmayı ve ülkedeki çatlağı gidermeyi reddetmesi savunulamaz. Bunun yerine, ciddi uyarılara ve olası geri tepmelere aldırmadan yargı darbesine devam etme kararı aldı. Kibirli bir tavırla, “İsrail birkaç Hava Kuvvetleri filosu olmadan da idare edebilir ama hükümet olmadan yapamaz” dedi.
Temmuz 2023’te ilk yargı yasası İsrail parlamentosundan geçti; bu, Netanyahu ve onun aşırı sağ koalisyonu açısından bir başka heyecan verici gelişmeydi. (Sonunda Ocak 2024’te Yüksek Mahkeme tarafından reddedildi.)
Başbakan, Amerika Birleşik Devletleri ve Suudi Arabistan savunma paktını içeren üçlü bir anlaşmanın parçası olarak en zengin ve en önemli Arap devleti olan Suudi Arabistan ile bir barış anlaşması imzalayarak kendisini yakında daha da yükselteceğine inanıyordu. Sonuç, İsrail dış politikasının nihai zaferi olacaktı: İran’a ve onun bölgesel vekillerine karşı bir Amerikan-Arap-İsrail ittifakı. Netanyahu için bu, onu ana akıma sevdirecek çok önemli bir başarı olurdu.
Başbakan o kadar kendinden emindi ki, 22 Eylül’de İsrail merkezli bir “yeni Ortadoğu” haritasının tanıtımını yapmak üzere BM Genel Kurulu sahnesine çıktı. Bu, Oslo anlaşmalarını imzaladıktan sonra bu ifadeyi türeten merhum rakibi Peres’e yönelik kasıtlı bir davranıştı. Netanyahu konuşmasında övünerek, “Daha da dramatik bir atılımın eşiğinde olduğumuza inanıyorum: Suudi Arabistan’la tarihi bir barış.” Filistinlilerin hem İsrail hem de daha geniş bölge için sonradan akla gelen bir düşünce haline geldiğini açıkça belirtti. “Filistinlilere yeni barış anlaşmaları konusunda veto hakkı vermemeliyiz” dedi. “Filistinliler Arap dünyasının yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor.” İki hafta sonra Hamas saldırarak Netanyahu’nun planlarını yerle bir etti.
Patlamadan Sonra
Netanyahu ve destekçileri 7 Ekim’in suçunu kendisinden uzaklaştırmaya çalıştı. Onlara göre başbakan, Gazze’de şüpheli bir şeyler olduğu konusunda kendisine bilgi vermeyen güvenlik ve istihbarat şefleri tarafından yanıltıldı. Netanyahu’nun ofisi saldırıdan birkaç hafta sonra Twitter’da şunları yazdı: “Başbakan Netanyahu hiçbir koşulda ve hiçbir aşamada Hamas’ın savaş niyetleri konusunda uyarılmadı.” “Aksine, askeri istihbarat başkanı ve Şin Bet başkanı da dahil olmak üzere tüm güvenlik kademesinin değerlendirmesi, Hamas’ın caydırıldığı ve bir düzenleme arayışında olduğu yönündeydi.” (Daha sonra bu gönderi için özür diledi.)
Ancak askeri ve istihbarat yetersizliği, her ne kadar iç karartıcı olsa da, başbakanı suçtan koruyamaz; bunun tek nedeni, hükümetin başı olarak Netanyahu’nun İsrail’de olup bitenlerin nihai sorumluluğunu taşıması değildir. Onun İsraillileri bölmeye yönelik savaş öncesi pervasız politikası ülkeyi savunmasız hale getirdi ve İran’ın müttefiklerini parçalanmış bir topluma saldırmaya teşvik etti. Netanyahu’nun Filistinlileri aşağılaması radikalizmin gelişmesine yardımcı oldu. Hamas’ın operasyonunu “El Aksa seli” olarak adlandırması ve saldırıları El Aksa’yı Yahudilerin ele geçirmesinden korumanın bir yolu olarak göstermesi tesadüf değil. Kutsal Müslüman mekanını korumak, İsrail’e saldırmak ve IDF’nin karşı saldırısının kaçınılmaz korkunç sonuçlarıyla yüzleşmek için bir neden olarak görülüyordu.
İsrail kamuoyu Netanyahu’yu 7 Ekim’in sorumluluğundan kurtarmış değil. Hükümetin parlamento çoğunluğunu korumasına rağmen başbakanın partisi anketlerde düşüş yaşadı ve onay oranı da düştü. Ülkenin değişim arzusu kamuoyu araştırmalarından çok daha fazlasıyla ifade ediliyor. Militarizm koridorun karşısında geri döndü. Bibi karşıtı göstericiler protestolara rağmen yedek görevlerini yerine getirmek için acele ederken, bir zamanların Netanyahu karşıtı örgütleyiciler ülkenin güneyinden ve kuzeyinden tahliye edilenlerle ilgilenme konusunda işlevsiz İsrail hükümetinin yerini aldı. Pek çok İsrailli, Ben-Gvir’in özel küçük silahların düzenlenmesini kolaylaştırma kampanyasının da yardımıyla kendilerini tabancalar ve saldırı tüfekleriyle silahlandırdı. Onlarca yıl süren kademeli düşüşün ardından savunma bütçesinin yaklaşık yüzde 50 oranında artması bekleniyor.
Ancak bu değişiklikler, her ne kadar anlaşılır olsa da, kayma değil, hızlanmadır. İsrail hala Netanyahu’nun yıllardır izlediği yolu izliyor. Kimliği artık daha az liberal ve eşitlikçi, daha etno-milliyetçi ve militarist. İsrail’de her sokak köşesinde, halk otobüsünde ve televizyon kanalında görülen “Zafer için Birlik” sloganı, ülkedeki Yahudi toplumunu birleştirmeyi amaçlıyor. Hızlı bir ateşkes ve esir değişimini ezici bir çoğunlukla destekleyen ülkedeki Arap azınlığın, polis tarafından halka açık protestolar düzenlemesi defalarca yasaklandı. Gönderiler 7 Ekim saldırılarını desteklemese veya onaylamasa bile düzinelerce Arap vatandaşı, Gazze’deki Filistinlilerle dayanışmayı ifade eden sosyal medya paylaşımları nedeniyle yasal olarak suçlandı. Bu arada birçok liberal İsrailli Yahudi, Batılı meslektaşlarının Hamas’ın yanında yer aldığını düşünerek ihanete uğradığını hissediyor. Netanyahu’nun dini otokrasisinden göç etmeye yönelik savaş öncesi eğilimlerini yeniden düşünüyorlar ve İsrailli emlak şirketleri, yurtdışında deneyimledikleri artan Yahudi düşmanlığından kaçmak isteyen yeni bir Yahudi göçmen dalgası bekliyor.
Tıpkı savaş öncesi zamanlarda olduğu gibi, neredeyse hiçbir İsrailli Yahudi, Filistin sorununun barışçıl bir şekilde nasıl çözülebileceğini düşünmüyor. Geleneksel olarak barışın peşinde olan İsrail solu artık neredeyse tükenmiş durumda. Netanyahu öncesi güzel İsrail’e nostalji duyan merkezci Gantz ve Lapid partileri, yeni militarist toplumda kendilerini evlerindeymiş gibi hissediyorlar ve barış için toprak müzakerelerini destekleyerek ana akım popülerliklerini riske atmak istemiyorlar. Ve sağ, Filistinlilere her zamankinden daha düşman.
Netanyahu, Filistin Yönetimi’ni Hamas’la aynı kefeye koydu ve bu yazının yazıldığı an itibariyle, böyle bir kararın iki devletli çözümü yeniden canlandıracağını bilerek, Amerika’nın onu Gazze’nin savaş sonrası hükümdarı yapma önerisini reddetti. Başbakanın aşırı sağcı arkadaşları, Gazze’deki nüfusu azaltmak ve Filistinlileri başka ülkelere sürgün ederek, bölgeyi yeni Yahudi yerleşimlerine açık bırakacak ikinci bir nakba yaratmak istiyor. Bu hayali gerçekleştirmek için Ben-Gvir ve Smotrich, Netanyahu’dan Gazze’de Filistinlileri sorumlu bırakacak savaş sonrası bir düzenlemeye ilişkin her türlü tartışmayı reddetmesini ve hükümetin İsrailli rehinelerin daha fazla serbest bırakılması için müzakere yapmayı reddetmesini talep etti. Ayrıca İsrail’in, Yahudi yerleşimcilerin Batı Şeria’daki Arap sakinlere yönelik yeni saldırılarını durdurmak için hiçbir şey yapmamasını da sağladılar.
Eğer geçmiş bir emsal ise, ülke tamamen umutsuz değildir. Tarih, ilerlemeciliğin geri gelebileceği ve muhafazakarların nüfuzunu kaybedebileceği ihtimalinin olduğunu gösteriyor. Daha önceki büyük saldırılardan sonra İsrail kamuoyu başlangıçta sağa kaydı ancak daha sonra yön değiştirdi ve barış karşılığında toprak tavizlerini kabul etti. 1973’teki Yom Kippur Savaşı sonunda Mısır’la barışa yol açtı; 1987’de başlayan ilk intifada, Oslo anlaşmalarına ve Ürdün’le barışa yol açtı; 2000 yılında patlak veren ikinci intifada ise Gazze’den tek taraflı çekilmeyle sona erdi.
Ancak bu dinamiğin tekrarlanma şansı zayıf. İsrail’in kabul ettiği bir Filistinli grup veya lideri yok. Hamas İsrail’i yok etmeye kararlı ve Filistin Yönetimi zayıf. İsrail de zayıf, savaş zamanındaki birliği zaten çatlıyor ve çatışmalar azaldığında ülkenin kendisini daha da parçalama ihtimali yüksek. Bibi karşıtları, hayal kırıklığına uğramış Bibistlere ulaşmayı ve bu yıl erken seçime zorlamayı umuyor. Netanyahu ise korkuları körükleyecek.
Ocak ayında rehinelerin yakınları, İsrailliler arasında ülkenin Hamas’ı yenmeye öncelik vermesi mi yoksa geri kalan esirleri serbest bırakmak için bir anlaşma mı yapması gerektiği konusundaki tartışmanın bir parçası olarak hükümetten aile üyelerini serbest bırakmaya çalışmasını talep etmek için parlamento toplantısına girdi.
Belki de üzerinde birlik sağlanan tek fikir, barış için toprak anlaşmasına karşı çıkmaktır. 7 Ekim’den sonra İsrailli Yahudilerin çoğu, topraklardan daha fazla feragat edilmesinin militanlara bir sonraki katliam için bir fırlatma rampası sağlayacağı konusunda hemfikir.
O halde sonuçta İsrail’in geleceği yakın tarihine çok benzeyebilir. Netanyahu olsa da olmasa da, “çatışma yönetimi” ve “çimleri biçmek” devlet politikası olarak kalacak; bu da daha fazla işgal, yerleşim ve yerinden edilme anlamına geliyor. Bu strateji, en azından 7 Ekim’in dehşetinden yaralanan ve yeni barış önerilerine sağır olan İsrail halkı için en az riskli seçenek gibi görünebilir. Ancak bu yalnızca daha fazla felakete yol açacaktır. İsrailliler, Filistinlileri görmezden gelmeye ve onların isteklerini, hikayelerini ve hatta varlıklarını reddetmeye devam ettikleri sürece istikrar bekleyemezler.
Dayan’ın çok eski uyarısından ülkenin öğrenmesi gereken ders budur. İsrail, yaşanabilir ve saygılı bir birlikte yaşam istiyorsa Filistinlilere ve birbirlerine el uzatmalı.
