İran’ın nükleer programındaki tutumu üzerine yapılan uluslararası görüşmelerin bir sonraki turu yapılırken, her iki tarafta kendilerini yerinde sayar vaziyette bulmuştur. Tedricen karşılıklı anlayış tabanı üzerine kurulu nükleer silahların yaygınlaşmasını önleme anlaşmasının kabulüne rağmen, altı küresel güç sadece İran’ın nükleer programına odaklanmayı tercih ederken, İran bölgesel güvenlik konularını içerecek şekilde gündemi genişletmek için bastırıyor.
Bu yeni olan bir şey değil, İran çeşitli vesilelerle kendi çıkarlarını yineleyerek, masada duran nükleer programının ötesinde ayrıca Suriye, Bahreyn, Afganistan ve Irak gibi ek bölgesel konuları tartışmıştır. Bu meselelerle ilgili bir diyalog temeli oluşmuşken, İranlı yetkililer doğrudan doğruya Amerikalı meslektaşlarıyla görüşmezse, bu tür müzakereler yaşanmayacaktır.
Moskova’da İran 2011 yılının Ocak ayı ve 2012 yılının Nisan ayında İstanbul’da yapılan ve yine 2012 yılının Nisan ayında Bağdat’ta peş peşe üç kez yaptığı hatayı tekrar etmemelidir. Bu görüşmeler zarfıda, İran’ın başmüzakerecisi Said Celili, Amerikalı meslektaşıyla ikili görüşme yapmaktan kaçınması için doğrudan doğruya hep talimat altındaydı.
Yaraya tuz basan gerçek ise İran’ın endişelerini dikkate alabilecek bir avuç üst düzey yetkililerden sadece iki isim şuanda Dışişleri Bakan yardımcısı olan William Burns ve şimdiki siyasi işler müsteşarı Wendy Sherman’dır. Burns ve Celili, 2009 yılında Cenevre’de yapılan görüşmelerin arasında verimli bir görüşmelerin arasında yapıcı bir toplantı gerçekleştirdiler. Sürekli bahsedilen Tahran araştırma reaktörü anlaşmasının görüşmesine ilaveten, Burns Celiliye bu görüşmenin sadece İran’ın nükleer programının görüşülmesi değil, bir dizi sorunlara yeni yollar bulma konusunda olduğunuzda açıklığa kavuşturmuştur.
Trajik olan, Obaman’ın başkanlık döneminde olan görüşmeler doğrudan doğruya olan görüşmelerdir.
Eğer İranlı müzakereciler Sheirman’la Moskova’da görüşmezse, Washington’da diğer geriye kalanlardan hemen hemen kimsenin onları dinlemeyeceği garantisi verilebilir. Tahran orada bir fırsatın olduğunu biliyor. Eğer İran’ın kara vericileri kendilerinin kasten açtığı yarayı yönetmekte ısrar ederse, Obama yönetimi İran yönetiminin samimiyeti konusunda şüphe etmeye başlayacatır.
İranlı ve Amerikalı yetkililer tekrar görüşmelere devam etmek zorunda ve bu nükleer programdan daha da çok şey ifade ediyor. Vashington Moskova’daki görüşmelere hazırlanırken, P5+1 mekanizmasını devreye sokarak özellikle bir kilit mesaj vermelidir: Wendy Sheirman, Said Celili ile 30 dakika’dan 1 saate kadar olacak bir görüşmeyi dört gözle beklemektedir. Bu artık devredilemez ve Sheirman tüm konularıyla İran’ın tüm endişelerini dinlemeye hazırdır. Moskova görüşmesinin hemen akabinde Sheirman, ilgili başkentlere rapor sunduktan sonra olası işbirliği alanlarını ve müzakereyi kolaylaştıracak zemini keşfetmeye çalışacaktır.
Üst düzey İran diplomasindeki disiplin konusunda birtakım şüpheler var. Ama ne zaman bu disiplin tarzı az yaratıcı veya marifet tarzı ile gergin bir diplomasi stili sunarsa, bu İranlı müzakerecileri tek yönlü yapar. Günleri tarih olan eski baş müzakereci Hasan Rohani, İran çıkarlarının güçlü bir savunucusuydu fakat az bir işbirliğini bir nebze hayatta tutabilmek için belagat ve güvenilirliği ile idare etmek için yeterince pragmatikti.
İran ve Amerika arasındaki çekişme bir savaş hattına vardı, bunun olması içinde yeterince sebep bulunmaktaydı. İki taraf arasındaki iletişimsizlik, yanlış algılama, hesapsızlık kendiliğinden daimi bir gerginlik döngüsü oluşturmaktadır. Şimdi yıllardır ilk defa sürdürülebilir bir diplomasi sürecine iştigal edilmiştir. Baş gösteren Amerikan seçimlerinin belirsizliğiyle, bu belki İran’ın şeytanileşen ikili sürtüşmeyi düzeltmesi bağlamında son şansı olabilir. İran artık kararını vermek zorundadır. Bu kararıyla Amerika ile doğrudan doğruya her neye girişeceği söylenmiş olacak.
Reza MARASHİ
Ulusal İran-Amerikan Konseyinde Araştırma Direktörü
Çeviren:
Baransel MIZRAK
Mersin Çağ Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler Bölümü Mezunu
Yazının Orjinali: Huffingtonpost.com
