Irak’ta siyasi tartışmalar ve anlaşmazlıklar devam ederken, 2012 bütçesi 23 Şubat 2012’de parlamentodan geçti. Varil başına 85 dolardan günlük 2,6 milyon varil petrol ihracatı üzerinden hesaplanan bütçenin yaklaşık 100,5 milyar dolar olması öngörülüyor. Bu rakam Irak Dinarı olarak bütçe metininde ifade edildiği üzere 102 trilyon 326 milyar 898 milyon Irak Dinarına tekabül ediyor.
Irak’ta 2011 bütçesi varil başına 76,5 dolardan günlük 2,2 milyon varil petrol ihracatı üzerinden hesaplanarak 82,6 milyar dolar olarak hesaplanmıştı. Ancak 2011’in Nisan ve Mayıs aylarından varil başına petrol fiyatlar 120 doların üzerine çıkmıştı. Yani yaklaşık Irak bütçesi hesap edilirken tahmin edilen varil başına petrol fiyatının yaklaşık 45 dolar üzerine çıktı. Zira bu aradaki farktan dolayı elde edilen artı değer (fazlalık) , bu artı değerin nasıl ve hangi yollarla değerlendirildiği konusunda Irak’ta ciddi tartışmalar yaşanmıştır. Özellikle bütçe üzerindeki yolsuzluk iddiaları Irak siyasetinde son derece etkili olmuştur.
Her ne kadar Irak’ın petrol geliri halen önce merkezi ABD’de New York’ta olan ve Birleşmiş Milletler tarafından organize edilen Irak Kalkınma Fonu tarafından toplanıp, kontrol edilse de Irak’ta petrol gelirleri üzerinden halen büyük miktarda yolsuzluk yapıldığı ifade edilmektedir. Bu arada Irak’ın petrol gelirinden elde edilen paranın ABD’deki bankalardaki günlük girdi ve çıktısı düşünüldüğünde de ABD’nin bu mekanizma üzerindeki kazancı da dikkat çekicidir. ABD’nin Irak’tan askeri olarak çekilmesine rağmen dolaylı da olsa halen Irak’ın mali kaynaklarını kontrol edebilir noktada olduğunu söylemek mümkündür.
ABD’nin Irak’tan çekilmesi meselesinden bahsederken, Irak’ın kendi güvenliğini sağlayıp sağlayamayacağının tartışılır olduğu bir ortamda, 2012 bütçesinden yaklaşık 17 trilyon dinarın (14,6 milyar dolar) güvenlik ve savunma giderleri için ayrıldığı görülmektedir. Öte yandan 2012 bütçesinde yaklaşık 31 milyar doların ise yatırım projelerine aktarılacağı belirtilmektedir. Yaklaşık 102 trilyon Irak dinarı olan 2012 bütçesinden Bölgesel Kürt Yönetimi için yaklaşık 12,6 trilyon Irak dinarı tahsis edildiği açıklanmıştır.
Diğer taraftan 2012 Irak bütçesinin daha dikkat çekici yanı Türkmenlere yönelik bir maddeye yer verilmiş olmasıdır. Bilindiği kadarıyla Irak Türkmen Cephesi Diyala Milletvekili Hasan Özmen’in öncülüğünde başlatılmış. Başta Irak Türkmen Cephesi Başkanı Erşat Salihi olmak üzere diğer Türkmen milletvekillerinin de desteğiyle yapılan çalışmalar sonucu verilen önergeyle, 2012 Irak bütçesinde Türkmenlere özel bir paragraf açılması sağlanmıştır. Buna göre 2012 Irak Bütçe Yasasının 23. Maddesinin fıkrasında, Kerkük, Musul, Selahaddin ve Diyala illerinde geçmiş Saddam Hüseyin rejiminin uygulamalarından ve terörden zarar gören Türkmenlerin tazmini, Türkmenlerin yaşadıkları bölgelerin imarı, Türkmen sosyal, kültür ve eğitim kurumlarının rehabilitasyonu veya inşası için ödenek tahsisatı yapılacağı belirtilmiş. Bu tahsis edilen paranın Vilayetlerden Sorumlu Devlet Bakanlığı tarafından kullanılacağı ifade edilmiştir.
Ancak burada bu uygulamanın bazı şartlara bağlandığını ifade etmek yerinde olacaktır. Öncelikle 23. Maddenin giriş bölümünde ilk 6 aylık süre içerisinde hesaplanan petrol gelirinde artış olması halinde Bölgesel Kürt Yönetimi’nin yüzde 17’li payı verildikten sonra bu uygulamalara başlanabileceği ifade edilmiştir. Ayrıca Irak Anayasasında Kerkük’ün statüsünü düzenleyen ancak referandum yapılamadığı için 31 Aralık 2007 tarihinde süresi dolan ve kendiliğinde iptal olan 140. Maddenin uygulanabilmesi için de fazla bütçe ayrılacağı da ifade edilmiştir. Yani özellikle 2003’ten sonra Irak içerisinde ilk kez Türkmenlere ilişkin özel bir yasal düzenleme yapılmış olsa da bunun şartlara bağlanması dikkat çekmektedir. Yine de bu madde ile Türkmenlere ilişkin olumlu bir adım atıldığını söylemek mümkündür. Ayrıca Türkmenlere ilişkin verilen bu imtiyazın Türkmenlerin eski rejim tarafından zarara uğratıldığı kabul edilmiştir. Daha da önemlisi bu Türkmenler için tahsis edilecek paranın kullanılması dolaylı da olsa Türkmenlerin inisiyatifine bırakılmıştır.
Böylece Türkmenlerin ilk kez özerk hareket edebilecekleri bir uygulamaya kavuştuğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Zira öncelikle Vilayetlerden Sorumlu Devlet Bakanı Turhan Müftü, Irak Türkmen Cephesi üyesidir ve Irak Türkmen Cephesi’nin bakan adayı olarak hükümette yer almaktadır. Bütçeden tahsis edilecek paranın Vilayetlerden Sorumlu Devlet Bakanlığı tarafından kullanılacak olması, Türkmenleri kaynakların kullanımı ve bürokrasinin aşılması noktasında rahatlatacaktır.
Ayrıca Vilayetlerden Sorumlu Devlet Bakanlığı tarafından kullanılacak bu bütçenin Türkmen milletvekillerinin sunacağı projeler üzerinden yürütülmesi ön görülmektedir. Böylece hem Türkmen milletvekillerinin halk ile bir araya gelme olanağı artacak hem de Türkmen halkı Irak’taki siyasi sisteme dâhil edilebilecektir. İlk altı ayın ardından böyle bir bütçenin verileceği ifade edildiğinde, Türkmenlerin projeler hazırlaması için de zaman olarak imkân ortaya çıkmıştır.
Bugün itibariyle Türkmenlerin Irak’taki siyasette hakları oranında yer almadığı görülmektedir. 2003’ten bu yana Irak’taki gelişmelerden en fazla etkilenen kesimlerden bir Türkmenler olmuş, hem iç çatışmalardan hem siyasal çekişmelerden hem de terörden olumsuz yönde etkilenmiştir. 2010 seçimleri ve 2011 Martında oluşturulan Irak Türkmen Cephesi’nin yeni yönetimiyle beraber Irak’ta Türkmen siyasetin bir yükseliş görülmektedir. 2012 bütçesinden Türkmenlere ayrılan/ayrılacak kaynağın sistemli, programlı, düzenli ve doğru alanlarda kullanılması durumunda, Irak’taki Türkmen siyasetinin yükselişinin devam etmesi mümkün gözükmektedir. Irak’taki kurucu unsur olan Türkmenlerin yükselen siyasetinin Irak’ın istikrarına katkı yapacağı düşünülmektedir. Türkmenler, Irak’taki tarihi rolü, bu ülkede yaşayan bütün etnik ve dini gruplarla bir arada olması, Irak’ın bütün özelliklerini toplumsal yapısı itibariyle içerisinde barındırması ve Irak’ın hemen her bölgesindeki varlığı itibariyle Irak’ın gelişimine mutlak fayda sağlayabilecektir.
Bilgay DUMAN
ORSAM Ortadoğu Uzmanı
Bütçenin Tam Metni İçin Bkz., Irak Parlamentosu Resmi İnternet Sitesi, http://www.parliament.iq/Iraqi_Council_of_Representatives.php?name=articles_ajsdyawqwqdjasdba46s7a98das6dasda7das4da6sd8asdsawewqeqw465e4qweq4wq6e4qw8eqwe4qw6eqwe4sadkj&file=showdetails&sid=6548, Erişim: 1 Mart 2012.
