1995 yılında sonra Irak’taki Türkmen siyasi hareketini birinci derece temsil etme ve yönlendirmeyi başarabilen ITC, 24 Nisan 2012 tarihinde 17. Yaşını kutlamıştır. 17 yıllık ITC tarihi belki de Irak siyaseti içinde bugün en parlak günlerini yaşamaktadır. ITC, Irak Türkmenleri adına Irak siyasetinde en örgütlü kuruluş olarak ifade edilebilir. Bugüne kadar çok sayıda Türkmen siyasetçi Irak’taki yönetim sürecinde yer almış olsa da, genellikle diğer büyük parti ve siyasi kuruluşların içerisinde görev yapmıştır. Bu açıdan Irak’taki siyasi sürece Türkmenler adına katılan ITC, Türkmen kimliğiyle, Irak’ta Türkmenlerin temsil etme başarısı yakalamıştır. Zaman zaman Türkmen toplumu ve Türkmen siyasetçiler tarafından yoğun şekilde eleştirilse de netice itibariyle ITC, Irak’taki Türkmen varlığının, Irak ve dünya siyasetindeki tanınan ve temsil kabiliyeti açısından en önemli aktör olmuştur.
ITC, 17 yıllık kısa tarihinde 5 kurultay yapmış ve 2005 ile 2008 yıllarında yapılan kurultaylar hariç her kurultayda başkanı değişmiştir. 2011’in Mart ayında Türkmen Meclisi tarafından açıklanan bildiriyle ITC’nin 6. Başkanı olan Sadettin Ergeç görevini Kerkük Milletvekili ve ITC’nin Kerkük İl Başkanı Erşat Salihi’ye devretmiştir. ITC’nin kuruluşundan itibaren iki dönem başkan seçilen tek kişi Sadettin Ergeç olmuştur. Ayrıca ITC’nin başkanlarından 4’ü Kerkük’lü iken 3’ü de Erbil’in önde gelen şahsiyetlerinden olmuştur.
4-7 Ekim 1997 tarihinde Birinci Türkmen Kurultayı yapılmıştır. ITC’nin yeni yönetiminin belirlendiği ve tüzüğünün yazıldığı, Türkmen Şurası üyelerinin seçildiği, “Temel İlkeler Deklarasyonu”nun ilan edildiği, Birinci Türkmen Kurultayı, Türkmen siyasi tarihi adına atılmış en önemli adımlardan biri olarak kabul edilebilir. Birinci Türkmen Kurultayı’nda önce 30 kişilik Türkmen Şurası’nın üyeleri seçilmiştir. Türkmen Şurası üyeleri arasında yapılan seçimle, ITC’nin yönetim kurulu ve ITC Başkanı belirlenmiştir. ITC Başkanı olarak, Türkmen Kardeşlik Ocağı Başkanı Vedat Arslan seçilmiştir. İkinci Türkmen Kurultayı ise 20-22 Kasım 2000 tarihinde yapılmıştır. Buna göre, Türkmen Kardeşlik Ocağından Sanan Ağa Kasap, ITC’nin yeni başkanı olmuştur.
ITC, 9 Nisan 2003’de ABD güçlerinin Bağdat’a girerek Saddam Hüseyin rejimini devirmesinin ardından, tüzüğünde de belirttiği üzere Türkmenlerin merkezi olarak ifade edilen Kerkük ve çevresinde bürolar açmış ve genel merkezini de Kerkük’e taşımıştır. ITC, 12-15 Eylül 2003 tarihler arasında da ilk kez Kerkük’te Üçüncü Türkmen Kurultayını gerçekleştirmiştir. Bu kurultayla ITC’nin yeni lider Faruk Abdullah Abdurrahman olmuştur.
28 Haziran 2004’te ilan edilen Irak Geçici Yönetimine giremeyen ITC, 30 Ocak’ta yapılan seçimlerin ardından Irak Türkmenleri Cephesi, Irak genelinde 93.408, Kerkük’te 73.791 oy almıştır. Bu oylarla 3 milletvekili elde eden Irak Türkmenleri Cephesi, İbrahim El-Caferi’nin başbakanlığında kurulan hükümette ise bakanlık alamamıştır. Ayrıca Irak’ta yapılan genel seçimlerle birlikte vilayet yönetimleri seçimleri de yapılmıştır. Irak Türkmenleri Cephesi, Kerkük’te aldığı 73.791 oyla kentte ikinci parti olarak çıkmış ve 41 üyeli Kerkük İl Meclisi’nde sadece 6 sandalye elde edebilmiştir. Türkmenler diğer parti listelerinden de 3 sandalyeyle Kerkük İl Meclisi’nde temsil edilme hakkına kavuşmuştur.
ITC’nin 30 Ocak 2005 seçimlerinde beklenen başarıyı gösterememesi, ITC içerisinde çatlak seslerin yükselmesine neden olmuştur. Türkmen siyasi gruplar arasındaki tansiyonun düşmesi amacıyla ertelenen 4. Türkmen kurultayı Haziran ayının ilk haftasında yeniden yapılmış ve bu arada Türkmen Meclisi’nin yeni üyelerini belirlenmiştir. Türkmen Meclisi de 9 kişiden oluşan yürütme kurulunu seçmiştir. Yürütme Kurulu da Sadettin Ergeç’i başkan olarak seçmiştir. 2008’de ITC Tüzüğünün öngördüğü süre kapsamında yeniden kurultay çalışmalarına başlayan ITC, kurultay süreci geçmesine rağmen kurultayın yapılamamış olması nedeniyle sıkıntılı günler yaşamıştır. Bu gergin hava içerisinde 13 Temmuz 2008’de Kerkük’te yapılan kurultayda Sadettin Ergeç yeniden başkan seçilirken, alınan karar gereği, ITC’nin vilayet temsilcileri, Yürütme Kurulunda yer almıştır. Ayrıca ITC içerisindeki Türkmen Bağımsızlar Hareketi, Milli Türkmen Partisi, Milliyetçi Türkmenler Topluluğu, Türkmen İslami Hareketi ve Türkmen Adalet Partisi, ITC’den ayrılmıştır. ITC 2010 seçimlerinde Iyad Allavi başkanlığındaki Irakiye Listesi ile ittifak yapmıştır. Ayrıca ITC, Süleymaniye ve Erbil’de ayrı listeyle tek başına seçimlere girmiştir. ITC, 7 Mart 2010’da yapılan seçimlerde ülke genelinde 127.989 oy almıştır. Seçim sonuçlarının ardından Musul’dan İzzettin Devle, Nebil Harbo, Müdrike Ahmet, Kerkük’ten Erşat Salihi, Jale Neftçi ve Diyala’dan Hasan Özmen milletvekili seçilmiştir. Öte yandan ITC, Nuri El Maliki’nin kurduğu hükümette, 2003 sonrasında ilk kez hükümette yer almış ve ITC’den Turhan Müftü Vilayetlerden Sorumlu Devlet Bakanı ve İzzetin Devle de Tarım Bakanı olmuştur.
2011’in Mayıs ayının ilk haftasında Irak Türkmen Meclisi’nde alınan karara göre, ITC’nin yeniden organize edilmesi kararlaştırılmıştır. ITC Başkanı Saddettin Ergeç, görevini milletvekili ve ITC Kerkük İl Başkanı Erşat Salihi’ye devretmiş ve Ergeç’in ITC’nin onursal başkanı olarak devam edeceği açıklanmıştır. Başkan değişikliğiyle birlikte ITC’nin yeni kurultayı yapılana kadar çalışmaları yürütecek olan yeni bir yönetim kurulu oluşturulmuştur. böylece Irak siyasetindeki Türkmen dönüşümü ITC içerisinde de devam etmiştir.
ITC’nin ilk kez bu kadar yüksek seviyede yönetim kademesinde yer alması Türkmenlerin Irak siyasetinde yavaş yavaş yer almasını sağlamıştır. ITC, bunun ilk meyvesini daha önceden yasayla elde ettikleri bir hak olan Kerkük İl Meclisi Başkanlığına Hasan Turan’ı taşıyarak almıştır. ABD’nin Irak’a müdahale ettiği 2003’ten Kürt Bölgesel Yönetiminin kontrolündeki Erbil’de resmi faaliyetlerini durduran ITC, Erbil’deki bürosunu yeniden açmıştır.
Diğer taraftan ITC, Irak’ın güneyinde de yeni bürolar açmaktadır. ITC daha kapsayıcı bir politika yürüterek, Necef’te de bir büro açmış ve hatta Necef’teki medreselerde eğitim gören 100’den fazla Türkmen gencinin barınması için 40 kişilik bir yurt oluşturmuştur. Ayrıca Irak Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesindeki Irak tanıtım bölümünde ülkede yaşayan nüfusa ilişkin verilen bilgilerde Türkmenlerin yer almadığının ortaya çıkmasının ardından, Türkmen milletvekillerinin yoğun çabası sonucu bu verilerin kaldırılması sağlanmıştır. 27 Temmuz’da ITC Başkanı ve Kerkük Milletvekili Erşat Salihi, parlamentodaki Türkmen milletvekilleri adına parlamentoya bir nota sunmuştur. Öte yandan 2012 Irak bütçesinde de Türkmenlere yönelik bir maddeye yer verilmiştir. Bilindiği kadarıyla ITC Diyala Milletvekili Hasan Özmen’in öncülüğünde başlatılan ve başta ITC Başkanı Erşat Salihi olmak üzere diğer Türkmen milletvekillerinin de desteğiyle yapılan çalışmalar sonucu verilen önergeyle, 2012 Irak bütçesinde Türkmenlere özel bir paragraf açılması sağlanmıştır.
Daha da önemlisi son olarak 21 Nisan 2012 Cumartesi günü Irak Parlamentosu Türkmen özel gündemiyle, yaklaşık 200 milletvekilinin katılımıyla bir toplantı yapmış ve Türkmen milletvekilleri tarafından hazırlanan rapor açıklanmış ve siyasi partileri görüşleri dinlenmiştir. ITC Milletvekillerinin öncülüğünde hazırlanan 8 sayfalık raporun ilk bölümünde özellikle Saddam döneminde Türkmenlere yönelik uygulanan politikalar gündeme getirilmiştir. Telafer’den Mendeli’ye kadar Türkmen bölgelerinin nasıl Araplaştırılmak istendiği vurgulanmış, bu politikalar belgelerle deşifre edilmiştir. Raporun ikinci bölümünde ise Türkmen halkının istekleri sunulmuştur. Türkmen milletvekillerinin parlamentoya sundukları istekler arasında, Türkmenlerin üçüncü millet olarak kabul edilmesi, anayasal ve hukuki haklarının verilmesi, Türkmen bölgeleri için özel bir bütçenin tahsis edilmesi, yoğunlukta yaşadıkları bölgelerde hak ettikleri gerçek temsil haklarının kabul edilmesi, ordu, emniyet teşkilatı ve bakanlıklarda diğer etnik gruplara tanınan hakların aynısının Türkmenlere de tanınması, ihtilaflı bölgeler sorununun çözümü için Arap, Kürt ve Türkmenlerin de içinde bulunduğu bir heyetin kurulması, Türkmen bölgelerinin etnik yapısını değiştirmeye yönelik her türlü eylemin durdurulması için gerekli tedbirlerin alınması, Türkmence radyo ve televizyon kurumunun kurulması, Türkmen diline en uygun alfabeyi seçme hakkının tanınması, 2003 öncesinde Türkmenlerin korunması amacıyla kurulan eski silahlı güçlerin Irak emniyet teşkilatına alınması, Harp ve Polis Okullarında Türkmenlere de kontenjan ayrılması, Türkmen öğrencilerine de yurtdışında tahsil görme imkânının sağlanması ve Türkmenleri hedef alan terör hareketlerinden Türkmen bölgelerinin korunması gibi maddeler yer almıştır. (1)
Sonuç olarak, ITC bugüne kadar gelen süreç içerisinde Irak’ta Türkmenleri temsil kabiliyetine sahip en büyük ve yaygın kuruluş haline gelmiştir. Bugünkü Türkmen siyasetçilere bakıldığından neredeyse tamamının ITC içerisinden çıkmış olması bir tesadüf olarak değerlendirilmemelidir. 2010’daki seçimlerden sonra yükselişe geçen Türkmen siyasetinde ITC milletvekilleri ve bürokratlarının payının yadsınamaz derecede olduğu söylenebilir.
Bilgay DUMAN
ORSAM Ortadoğu Uzmanı
Kaynak: ORSAM
(1) Mahir Nakip, “Türkmeneli’nden ,Türk’ün Dilinden: Mutluyuz ve Umutluyuz”, http://www.bizturkmeniz.com/tr/index.asp?page=article&id=24605, Erişim: 30 Nisan 2012.
