Özet:
Terörist eylemler, bir takım siyasal amaçları gerçekleştirmek için şiddeti kullanarak korku ve dehşet durumunun ortaya çıkarılmasını amaçlayan stratejiyi ifade eder. Terörizm, siyasal amaçlar için örgütlü, sistemli ve sürekli terör kullanmayı yöntem olarak benimseyen bir strateji anlayışıdır (Bozdemir, 1981: 256). Terörist eylemlerin en etkili yöntemlerinden biri olan intihar saldırısı, dar anlamıyla, saldırganın sürecin sonunda çok büyük bir ihtimalle hayatta kalamayacağını bildiği halde diğerlerini öldürmeye veya ciddi hasar vermeye niyetlenerek saldırıda bulunmasıdır (Pape, 1996). Bu çalışmanın temel amacı intihar bombacılarının diğer bir değişle canlı bombaların neden kadınlar içerisinden seçildiğini irdelemektir. Çalışmada öncelikle terörün ve intihar bombacılığının amaçları ve intihar eylemlerini açıklamaya yönelik bir takım sebepler ifade edilecek, bu bağlamda kadının intihar bombacısı olma nedenleri ele alınacaktır.
Terörizm ve İntihar Bombacılığı
Terörizm, siyasal amaçlar için örgütlü, sistemli ve sürekli terör kullanmayı yöntem olarak benimseyen bir strateji anlayışıdır (Bozdemir, 1981: 256). Bu bağlamda terörden söz edilebilmesi için aynı siyasal amaca yönelmiş bir dizi terör eyleminin varlığı gerekir. Eylemin siyasal amaç taşıması ve terör faaliyetlerinin sivil insanları hedef alıyor olması terörizmi diğer şiddet eylemlerinden ayıran temel özelliklerden biridir.
Terörizm olgusu eskisine göre giderek farklılaşan bir anlama ifade etmektedir. Terörizmin bu eski imajına bakıldığında, genelde ideolojik bir amaç ya da bir ulusal kurtuluş mücadelesi gibi tek bir siyasî isteklendirmeyle gerçekleştirilen bir olgu olduğu görülür. Oysaki terörizm artık salt ideolojik ya da benzeri birtakım nedenlerden dolayı ortaya çıkan bir olgu olmanın ötesine geçmiştir. Terörizmin yeni imajı bu görüntüsünden oldukça uzak olup, geçmiştekinden farklı olarak terörizmin değişik isteklendiricileri, değişik aktörleri ve değişik destekçileri bulunmaktadır. Yeni hâliyle terörizm, geçmişe nazaran daha “öldürücü” bir hâl almıştır (Lesser, 1999:1).
Terör eylemlerinin başlıca amaçlarına bakıldığında, toplumun korku içinde yaşamasına sebep olmak ve kitleleri örgütleyerek savundukları ideolojinin haklılığına toplumu inandırmaktır (Yahşi, 2015). Bununla beraber; halkın örgüte sempati duymasının sağlanması, can derdine düşerek terörizme karşı duyarlılığını yitirmesi ve devletin uluslararası toplum tarafından insan hakları ihlali ve gereksiz şiddet kullanımıyla suçlanarak mahkûm edilmesi amaçlanmaktadır (TBB, 2006:177, akt. Yahşi, 2015).
İntihar saldırıları, terör eylemlerinin en etkili yöntemlerinden biridir. İntihar saldırısı daha geniş anlamıyla, politik amaçlar uğrunda devlet büyükleri veya diğer önemli kişiler, askeri birlikler, temsili öneme sahip mekanlar veya hedef gözetmeden tüm sivillere karşı gerçekleştirilen ve bombacının saldırıyı gerçekleştirirken kurtulmak gibi bir düşüncesinin olmadığı, şiddetin en yoğun yaşandığı eylemler olarak tanımlanabilir (Alkan, 2011). İntihar saldırılarını diğer terör eylemlerinden farklı kılan da intihar bombacısının eylemi başarıyla sonuçlandırması için kendisini de öldürmesi gerektiğidir. Modern intihar saldırılarında ilk hedef saldırının yapıldığı yerdeki insanlar olarak görünse de, esas amaç bu saldırıya çeşitli iletişim vasıtalarıyla şahit olan toplumu korkutarak terör yaratmak, yani psikolojik bir savaş başlatmaktır (Yahşi, 2015). Eski bir Çin atasözüyle dile getirilirse bir öldür bin korkut (Wilkinson, 2002:144). Terörizm bir kişiyi öldürüp milyonları korkutarak, onların siyasal tercihlerini etkilemektir. Bu anlamda sembolik bir fiildir (Başeren, 2003: 10).
İntihar saldırılarının amaçları genel olarak hedefteki hükümetin politikalarını değiştirmeye yönelik olarak kullanılan baskı stratejisidir. Bu strateji ile intihar saldırıları bir terör eylemi halini aldığında özellikle sivillere acı çektirerek ya hükümetin teslim olmasına, ya da hükümete karşı ayaklanmaya neden olmaya çalışır (Sevinçok, 2012). “İntihar terörizmi” kavramını kullanan Bloom’a (2005: 76) göre bu saldırılar, siyasi sebeplerle yapılan, şiddete dayalı ve saldırganın bilinçli bir şekilde seçtiği hedefi kendisiyle beraber patlattığı eylemlerdir. Bloom’a göre eylemcinin planlı ölümü saldırının başarısının ön şartıdır (Yahşi, 2015). Sevinçok (2012: 16)’un tanımlamasına göre de intihar saldırılarının aktörleri, hayatını politik bir dava uğrunda feda etmeyi göze almış, aynı zamanda fiziksel ve psikolojik olarak savaş eğitimi almış kişilerdir.
Hafez’e göre intihar bombacıları vücuduna sardığı patlayıcı maddelerle insanlara saldırarak onları öldüren veya sakat bırakan her iki cinsiyetten gönüllü kişilerdir. Buradaki ölerek öldürme eylemi geleneksel savaşlardan veya bir kısım terör hareketlerinden farklıdır. Görevin başarıyla tamamlanması için kişinin kendini feda etmesi mutlak şarttır, çünkü intihar saldırısında eylemcinin ana hedefi “şehit olmaktır” (2006: 4; Tavas, 1999).
İntihar bombacıları oluşturmanın tipik bir yönteminin iki basamaktan oluştuğu söylenebilir (Volkan, 1997); ilk olarak “öğretmenler” hâlihazırda bireysel kimliği sorunlu olan ve iç dünyalarını dengelemek için içselleştirebilecekleri bir dışsal “öğe” arayan gençler bulurlar. İkinci olarak bu öğretmenler etnik veya dini büyük grup kimliğini, bireyin sorunlu veya zarar görmüş olan bireysel kimliğinin “çatlaklarına” “zorlayarak” yerleştirmeye çalışan bir “eğitim metodu” geliştirirler. İnsanlar bir kez intihar bombacısı olmaya aday olduğunda rutin kurallar veya bireysel psikoloji düşünce ve davranışlarına etki etmez. Böylece geleceğin intihar bombacısı artık büyük grup kimliğinin bir etmeni ve temsilcisi olarak bu grup kimliğini kendisi ve grubun diğer üyeleri için tamir etmeye çalışır (Volkan, 2010).
Örgütler bu seçimi yaparken özellikle ‘kahraman’ algısını belirlediği örgüt elemanları üzerinde aşılamaya çalışırlar. Seçilen kişilere bakıldığında toplumlara ve gruplara göre intihar saldırılarında kullanılacak kişileri seçme biçimleri de değişebiliyor. Seçilen tiplere bakıldığı zaman rahatlıkla duyguları harekete geçirilebilecek kişiler seçildiği görülür. Bunlar bulundukları ortamda yer edinemeyen kişilerdir. Grubun içinde kendini feda etme, bir kahraman olma duygusu ön plana çıkabiliyor. Bu eylemi gerçekleştirdiği zaman hem grubun adına bir hareket hem de kendini kahraman olarak kılacağına inandırılıyor.
Bir İnsan Neden İntihar Bombacısı Olur?
İntihar eylemlerinin nedenlerini araştıran araştırmalar üç kategoriye ayrılmıştır: Birinci grubun yaklaşımına göre bireysel psikolojik yaklaşımlar, intihar saldırılarının başlıca nedeni olarak kişisel düzeydeki psikopatolojiyi, kimlik konularını vurgular. İkinci olarak örgütsel-stratejik yaklaşımlara göre askeri veya politik yönden etkin bir strateji olduğu iddia edildiği için kullanılmaktadır. Son iddiaya göre ise çevresel/yapısal yaklaşımlarda kullanılan açıklamaların çoğu bu olguya neden olan asıl koşullar olarak, din, milliyetçilik ve toplumsal etkenler üzerinde odaklanmıştır (Moghadam, 2005).
Terörizm birçok münferit sebepten ileri geliyor olabilir ve bunların tek tek ele alınabilmesi mümkün değildir. Bundan dolayı bu sebepleri ekonomik, sosyal, siyasal, psikolojik olmak üzere gruplandırmak mümkündür. Bir terörist olayın yalnızca bir nedeni bulunmayabilir. Bu nedenlerden bir kaçı veya hepsi aynı anda ve kompkes bir biçimde herhangi bir terör olayının gerçekleşmesine yol açabilir.
Bireyin içinde bulunduğu zor ekonomik şartlar, toplumu oluşturan gruplar arasındaki gelir düzeyi farklılıkları, geçimini sağlamakta zorluk çeken alt kesimlerin hayatlarını idame ettirmelerini zorlaştırmaktadır. Bu kesimlerdeki genel hoşnutsuzluk, giderek toplumdan yabancılaşmayı, radikal ve marjinal akımlara yönelmeyi olanaklı hale getirir. Şiddete meyil eden bu insanlar terörün alt yapısını oluştururlar. Bu ortam kendilerine destek arayışı içindeki terörist gruplarca bulunmaz bir fırsattır. Diğer bir taraftan kaybedecek neyim var düşüncesi bu insanların ellerine geçen ilk fırsatta içinde bulundukları durumdan sorumlu tuttukları kesimlere yönelik içlerinde bulunan kini kusmalarına neden olur.
Hiçbir birey içinde bulunduğu toplumdan ayrı değerlendirilemez. Bu bağlamda bu intihar bombacılarını içinde bulundukları toplumun bir parçası olarak görmek gerekir. Bireyin çevre ile etkileşimi kendisini inşasında önemlidir. Aile içi çarpıklıklar, şiddet, hatalı eğitim sistemi bireyleri psikolojik sorunları olan kötümser ve karamsar kişiler haline getirebilir. Kendisini ifade edemeyen insan şiddete meyillenir. Dış dünya ile hesabını görmek için teröre yatkın hale gelebilir.
Kişisel becerisi, yetkisi ya da yeteneği düşük seviyede olan insanlar içinde bulundukları toplumsal durumu ve konumu beğenmezler ve toplum tarafından engellendiklerini sevgi ve saygı görmediklerini düşünürler. İlgi görmek ve saygınlık kazanmak için saldırgan davranışlara yönelirler.
İntihar saldırılarının planlanması aşamasında, eylemci adayları çeşitli zorlama ve aldatma ile karşılaşsa da, çoğu kurban kendi akıbetlerinin farkında olarak eylemlerini gerçekleştirir. İntihar saldırıları için motive edici güdülenmeleri Sevinçok (2012: 173-174) şu şekilde sıralamıştır:
- Grupların ideolojik davalarına güçlü şekilde inanma ile ortaya çıkan sadakat duygusu bireyleri intihar saldırılarına katılmaya itebilmektedir. Bazı bireyler için de örgütün yaşamasını kendi yaşamlarından üstün görülmektedir.
- Çevresi tarafından sürekli istismar edilen, küçük düşme ya da aşağılanma gibi hareketlerle kendilerine acı çektirenlere karşı intikam alma duygusundan, intihar saldırısıyla ölmek bu şekilde yaşamaktan kaçış olarak görülmektedir.
- Bazıları için de intihar saldırıları sonunda ölmek intihar olarak düşünülmez. İslami gerekler intiharı kesin yasaklamış olmasına rağmen ölen kişi cihat adına dini emri yerine getirirken şehit olarak kabul edilir. İntihar saldırısı kahraman olarak iz bırakmak için yapılır. İntihar eden kişinin ailesi için para ödülleri, Allah’ın yanında garantili yer gibi teşvikler sunulur. İntihar eylemcileri şehit olarak ölümden sonraki yaşamda ödüller alacaklarına inanırlar. Ayrıca Tamil üyeleri kendi davaları için kendilerini kurban eden bütün intihar teröristlerini onurlandırmak için her yıl “Kahramanlar Günü” düzenlerler.
- Dini saikler, dinsel-etnik milliyetçilik, veya sadece etnik milliyetçilik motivasyon için güçlü etkiye sahip unsurlardır.
- İntihar saldırılarının yaygın olduğu, intihar eylemcilerinin onurlandırıldığı bir yerde şehadetin ölümsüzlüğü aşılanır. Bu şekilde yetiştirilen ortamlarda intihar eylemleri için gönüllüler kolaylıkla bulunmaktadır.
İntihar Eylemlerinde Kadınlar
İntihar saldırılarında kadınların yer alması eski bir olgu olmamasına rağmen günümüzde kendilerini canlı bomba olarak kullanmaları olağan hale gelmiştir. İntihar saldırılarında kadınlar genellikle, ideolojik sebeplerden ziyade kişisel nedenler ile mücadele içinde yer almışlardır. Bu nedenler arasında kadının, çocukluğundan beri yoğun şiddete maruz kalması ve eline fırsat geçtiğinde bunun öcünü alması gösterilebilir. Bir diğer nedeni ise kadının erkeğin yanında kendini kanıtlama sorunu yaşamasıdır. Bu alanda güçsüz olmadığını, şiddetin en âlâsını, erkeklerden bile sert uygulayabileceğini göstermek, “Ben de varım” demek, fiziki güçsüzlüğünü bu cesaretle örtmek istemektedir.
Bayanlar duygusal açıdan çok daha fazla etkilenme potansiyeline sahiptirler. Bu anlamda davalarına inandıklarına karşı biraz daha fazla duygu yüklü olabilmektedirler. Kadın biraz daha sahiplenicidir. Bu sebepler kadınların bu tip durumlar için biraz daha elverişli olabildiğini göstermektedir.
Kadın eylemcilerin neden kullanılmaya başlandığı konusunda değişik fikirler vardır. Bunun nedeni olarak ilk zamanlarda taktik ihtiyaçlardan kaynaklandığı fark edilmiştir. Taktik açısından gizlice saldırma, kadınların aranmasında tereddüt edilmesi gibi avantajlarının bulunması, sayılarının ve popülerliğinin artması ve psikolojik etkileri nedeniyle tercih sebebi olması önemli faktörlerdir. Kadın intihar bombacıları düşük maliyet, düşük teknoloji ile hedefe erkeklere nazaran daha kolay ulaşarak daha etkili eylemler gerçekleştirebilirler (Zedalis, 2004). Kısaca, eylemlerde kadınların kullanılması, hazırlık aşamasında dikkat çekmemeleri, erkeklere göre eylemden sonra daha çok medya ilgisi çekmesi, çatışmaların zararlarından kadınların daha fazla etkilenmesi nedeniyle kadın eylemci bulmanın kolay olması gibi etkenler bulunmaktadır.
Kadın intihar eylemcilerinin canlı bomba olmaya karar vermelerinin altında erkek adaylara nazaran yaşadıkları psikolojik travmalar da çok önemli yer tutar. Erken yaşlarda yaşadıkları tecavüz olayları, yakınlarının gözleri önünde katledilişi ve bunun gibi farklı dramlar intihara karar verme nedenleri olmuştur. Bu bir çaresizlik eylemi olarak da görülebilir (Yahşi, 2015).
Sonuç
Terörizmin kuralsız şiddet kullanarak bir intihar eylemcisinin kendisini feda etmesiyle ortaya çıkan türü intihar terörizmidir. İntihar terörizminin diğer terör eylemlerinden farkı saldırının başarı şartının eylemcinin kendisini öldürmesi gerekliliğidir. İntihar saldırıları, diğer terör eylemlerine göre gerçekleştirilme kolaylığı açısından daha avantajlıdır, ayrıca geniş kitlelere hitabı ile de yankısı büyüktür. İntihar saldırılarının başarı ihtimali diğer terör eylemlerine göre daha fazladır.
Çalışmada ele alınan ana konu olan kadınların intihar bombacısı olma nedenleri arasında siyasi, ekonomik, psikolojik birçok faktör olabilmektedir. Sonuç olarak, toplum içerisinde kendisini ifade edemeyen kadın şiddete meyillenir ve kaybedecek neyim var düşüncesi bu kadınların dış dünya ile hesabını sormak için ellerine geçen ilk fırsatta içinde bulundukları durumdan sorumlu tuttukları kesimlere yönelik içlerinde bulunan kini kusmalarına neden olmaktadır. Kadınların erkeklere nazaran daha çok tercih edilmesinin başlıca sebebi ise kadınların toplumsallaşma ve örgüt içindeki işe yaramazlık psikolojisi oluşturma sürecinde kendilerini ispat etmeye erkeklerden daha fazla ihtiyaç duymalarıdır.
Gizem ÖZDEMİR*
Kaynakça:
Başeren, S. H. (2003). Uluslararası Hukukta Devletlerin Münferiden Kuvvet Kullanmalarının Sınırları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Bozdemir, M. (1981), “Terör(mü) ve Terörizm(mi?)”, S.B.F. Basın ve Yayın Yüksek Okulu Yıllığı, Cilt:6,
Hoffman, B. (1998). Inside Terrorism. New York: Colombia University Press.
Moghadam, A. (2003). Palestinian Suicide Terrorism in the Second İntifada: Motivations and Organizational Aspects. Studies in Conflict and Terrorism 26, 66-92.
Pape, R, A. (1996). Bombing to Win: Air Power and Coercion in War. USA: Cornell University Press.
Sevinç, B. (2012). İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi. Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi, 3(1), Erişim Tarihi:19.03.2016. http://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php.
Sevinçok, L. (2012). İntihar Saldırıları. Ankara: Bencekitap.
Volkan, V. D. (2018). İntihar Bombacıları. Akademik Orta Doğu, 4(2), 1-8.
Wilkinson, P. (2002). Terör ve Terörizm: Kavramlar, Özellikler Ve Tipoloji. (çev Talip Kabadayı). Silinen Yüzler Karşısında Terör içinde, Cemal Güzel (ed.), Ankara: Ayraç Yayınevi.
Yahşi, M. (2015). Terör Örgütlerinde İntihar Bombacısı Kişiliği ve Etkinliği. Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Zedalis, D., D. (2004). Female Suicide Bombers. Hawaii: University Press of the Pacific.
* Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, [email protected]
