İdeolojinin kesin bir tanımını yapmak oldukça zordur. Zamana, duruma ve kişiye- kuruma göre gösterdiği tutum değişebilir olduğu için kendi içinde dahi kesin bir fikir birliği gerçekleşememiştir. Fakat liberalizm için genel olarak bir hat belirmek gerekirse öncelikle bireyin ve teşebbüslerin özgürlüğünün toplumun refahıyla orantılı olacağına inanan bir ideoloji ifade edilebilir.
Etimolojik olarak ise liberal sözcüğü Latince ‘liber’ sözcüğünden türer ve 18. yüzyılın sonlarına dek “özgür insana yaraşan” anlamında kullanılarak kişilere anlayışlı, hoşgörülü ve bağımsız gibi nitelikler kazandırmıştır. Bu bağlamda liberalizm ise devlet otoritesine karşı olan bir eğilimle ortaya çıkıyordu.
Genel olarak liberalizm, bireyin önceliğini, teşebbüs özgürlüğünü, insan haklarını, serbest piyasayı ve ticareti, akılcılığı, seküler ahlakı ve devlet müdahalesinin sınırlı olmasını temel alır. En önemli temsilcileri ise; John Locke, Adam Smith, Montesquieu, Thomas Jefferson, John Stuart Mill, John Dewey ve John Rawls’tır.
Kökleri Avrupa Aydınlanmasından gelmesinerağmen ideolojinin gelişimi ve yayılması Soğuk Savaş’ın bitmesi ve hızlı bir ekonomik küreselleşmenin içine girilmesiyle gerçekleşmiştir. Liberalizm üç asır boyuna zamanla farklı gelişmeler göstermiştir. Erken dönem liberalizminde feodalizm yıkılmış ve onun yerine orta sınıf bir sanayi toplumu geçmiştir. Bu geçiş liberalizm ve kapitalizm arasında bir köprü olmuştur. 19. yüzyılın başından itibaren liberalizme özgü iktisadi düşünce gelişmiştir. “Laissez-faire laissez-passer” (bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler) düşüncesiyle devlet müdahalesini en aza indirgeyen bir iktisat anlayışı ideolojiye hâkim olmuştur. Bu yüzyılın sonlarında ise birey önceliğinin ve toplum refahının ön planda olduğu sosyal liberalizm ortaya çıkmıştır.
Klasik liberalizm; devlet müdahalesinden hoşlanmayan, bireyselciliğin ön planda olduğu bir anlayıştır. Bireyler kendi kendine yeterli olan ve devlete bir borcu olmayan varlıklar olarak kabul edilmiştir. Devletin müdahalesinin olduğu tek konu düzen ve güvenliğin sağlanması hususunda olması kabul edilmiştir. Kurgulanan minimal devlet algısı ile klasik liberal anlayışı kendisini düzenleyebilen serbest piyasa düşüncesi olan iktisadi liberalizmi de kendisine eklemlemiştir.
Modern liberalizm; klasik liberalizmdeki hoş karşılanmayan devlet müdahalesi yerini devlet müdahalesiyle bireyin özgürlüğünü genişletecek ve geliştirecek bir sosyal refah ortamı oluşturabileceğini savunur. Tamamen serbest bir piyasa yerine ise piyasadaki kapitalist oluşumun devlet sorumluluğu altında da gerçekleşebileceğini düşünürler.
Liberalizm serbest piyasa ve minimal devlet bağlamında liberalizm devletin kendi çıkarları için bireyleri araç olarak kullandığı şeklinde bir eleştiri almıştır. Liberalizme yönetilen bir diğer eleştiri ise feminist görüştendir. Feministler liberalizmin toplum sözleşmesinden serbest piyasa anlayışına kadar ataerkil düzen oluştuğunu ifade eder ve liberalizmin bedensiz bir algıya erişmesi gerektiğini açıklar. Tüm eleştirilere rağmen liberalizm; bugünün çağdaş toplum uyarlamasına en yakın düşünce akımlarından biri olarak görülmektedir.
Ümran GÜNEŞ
Kaynakça:
Berktay, F. (2009). Liberalizm: Tek Bir Pozisyona İndirgenmesi Olanaksız Bir İdeoloji. 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler içinde, H. Birsen Örs (der.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Burchill, S. (2015). Liberalizm. Uluslararası İlişkiler Teorileri içinde. Küre Yayınları.
Heywood, A. (2007). Siyaset. Adres Yayınları.
Ryan A. (2013). Liberalizm. Liberalizmin El Kitabı içinde, Cennet Uslu (çev.). Kadim Yayınları.
Oğuzlu, T. (2015). Liberalizm. Uluslararası İlişkilere Giriş içinde, Şaban Kardaş- Ali Balcı (der.). Küre Yayınları.
