Tarihi Ortaklık: Türkiye-Kosova İlişkileri
Türkiye’nin dış politikasının temel felsefesinin “karşılıklı bağımlılık stratejisi” yaratmaya çalışmak olduğunu belirten USAK uzmanı Muzaffer Vatansever, üç ayaktan oluşan bu stratejinin birinci ayağının çoklu diyalog kanalları inşa edilmesi olduğunu söylemiştir. Yani, Türkiye ikili ilişkileri artık sadece siyasiler üzerinden değil devlet adamları, iş adamları ve sivil toplumun bulunduğu ortak bir zeminde yürütmeye çalışıyor, ticari bağlantılar kurmaya önem veriyor. Vatansever’in ifade ettiği ikinci ayak ise olaylar arasında hiyerarşi gözetilmemesi, farklı alanlarda iş birliğine gidilmesidir. Bunun da Türkiye’nin her olayı güvenlik perspektifiyle algılamasından artık vazgeçmesi sonucu olduğunu söylemiştir. Üçüncü ayak ise olayların demilitarize edilmesi yani ikinci değişim ile bağlantılı olarak güvenlik meselesinin daha arka planda kalması diyalog kanallarının açık tutulmasıdır. Vatansever Kosova özelinde de yapılan ve önümüzdeki dönemde yapılacak olan, bu stratejiyle ilerlemektir diye belirtmiştir. Bu politikalar ışığında bakarsak iki ülke arasındaki ilişkiler son yıllarda ileri seviyeye ulaşmış durumdadır. Türkiye ve Kosova ekonomik, ticari, politik, kültürel ve eğitim başta olmak üzere çok fazla alanda işbirliği içindedir. Bu ilişkiler tarihi ve kültürel güçlü bağlara dayanır. Türkiye, 17 Şubat 2008’de Kosova’nın tek taraflı bağımsızlık ilanının ertesi günü ülkeyi tanıyan ilk ülkelerdendir. Kosova Başbakan Yardımcısı Dr. Edita Tahiri, “Kosova’da yaşayan Türkler de bizim bağımsızlık mücadelemizde bizi yalnız bırakmadılar ve bize hep destek verdiler.” demiştir. Türkiye Kosova’nın diğer ülkeler tarafından tanınması ve uluslararası toplumdaki yerini alması için ülkeye destek sağlamaktadır. Türkiye, Kosova’nın bağımsızlığı, toprak bütünlüğü ve egemenliğinin Balkanlardaki barış ve istikrarın temel unsurlarından olduğuna inanmaktadır. Türkiye, Kosova büyükelçisi Songül Ozan, ” Buradaki ve Türkiye’deki Arnavut, Boşnak, Türk, Goralı pek çok kardeşimizin varlığı, akrabalığı, yakın beşeri temaslar ilişkilerimize ayrı bir zenginlik katıyor, ilişkilerimizi pekiştiriyor. Buradaki Türk soydaşlarımız siyaset, yerel yönetim, hukuk, kültür, basın yayın gibi pek çok alanda Kosova vatandaşları olarak önemli hizmetler sunarak bizim için gurur kaynağı oluyorlar ve tüm soydaşlarımız, akrabalarımız ilişkilerimizde en değerli bağı oluşturuyorlar.” demiştir.
Yugoslav topraklarında Türk varlığı; Avar, Peçenek, Oğuz ve Kuman kavimlerinin göçleriyle 5. yüzyıla kadar uzanır. Sistematik yerleşim ise 14. yüzyılda Osmanlı fetihleriyle başlamıştır. 1389’da Osmanlı Devleti, Sırpları mağlup ederek Kosova’yı ele geçirmiş ve Osmanlı geleneğine göre buraya hemen Türkler yerleştirilmiştir. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti zayıflamış, Türkler gittikçe azınlık durumuna düşmüştür. 1913’te Londra Antlaşması ile de Kosova, Sırbistan krallığına bırakılmıştır.
Her ne kadar kesin bir rakam verilemese de birçok kaynak Kosovalı Türklerin nüfusunu en az 60 bin tahmin etmektedir. Ayrıca Kosova’da üç Türk partisi bulunmaktadır:
· Türk Halk Cephesi, başkanı Sezai Şaipi
· Türk Demokratik Birliği, başkanı Erhan Köroğlu, merkez Priştine
· Kosova Demokratik Türk Partisi (KDTP), başkanı Mahir Yağcılar, merkez Prizren
(Kosova’nın kayıtlı tek Türk partisi)
Siyasi İlişkiler:
Türkiye-Kosova ilişkileri, ortak tarihi geçmiş ve kardeşlik bağları temelinde ilerlemektedir. Türkiye, Kosova’nın istikrarına, kalkınmasına, Avrupa-Atlantik yapılarıyla bütünleşmesine önem vermektedir. Türkiye’nin 18 Şubat 2008 tarihinde Kosova’yı tanımasının hemen ardından 1999’dan bu yana faaliyet göstermekte olan Priştine’deki Eşgüdüm Bürosu Büyükelçilik düzeyine yükseltilmiştir. Türkiye’nin ilk Kosova Büyükelçisi 2009 tarihinde Priştine’de göreve başlamıştır. Türkiye-Kosova Dostluk Grubu Başkanı sıfatıyla, TBMM Genel Kurulu’nda Kosova bağımsızlığının 5.yılı nedeniyle milletvekillerine hitap eden Mustafa Kemal Şerbetçioğlu, 17 Şubat 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kosova’yı bugün itibarıyla tanıyan ülke sayısının 95 olduğunu, Türkiye’nin de desteği ile en kısa zamanda psikolojik eşik olan 100’ü geçeceklerine inandıklarını belirtmiş ve Kosova’nın uluslararası ve bölgesel örgütlere üye olması için Türkiye’nin desteğinin kararlılıkla devam ettiğinin altını çizmiştir.
2008’den bu zamana siyasal alanda yakın ilişkiler kurulmuştur. İki ülkenin karşılıklı ziyaretleri artmıştır.
2012’de 18-19 Ekim tarihlerinde Balkan savaşlarının yüzüncü yılı sebebiyle İstanbul’da gerçekleştirilen “Balkan Savaşlarından Balkan Barışı’na” başlıklı uluslararası konferansa Kosova Dışişleri Bakan Yardımcısı Petrit Selimi katılmıştır. Türkiye’nin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Kosova’nın “gözetimli bağımsızlığını” sona erdiren toplantılara katılmak üzere 9-11 Eylül 2012 tarihlerinde Kosova’yı ziyaret etmiştir. Türkiye’nin Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, Sultan Murad’ı anma programına katılmak ve TİKA’nın yürüttüğü çeşitli projelerin tanıtım ve açılışlarını yapmak üzere 10-12 Ağustos 2012 tarihlerinde Kosova’yı ziyaret etmiştir. Türkiye Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Naci Koru 2-5 Ağustos 2012 tarihlerinde Kosova’yı ziyaret etmiş ve bu ziyaret sonunda “Diplomasi Akademimiz ile Kosova Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Akademisi Arasında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Muhtırası” imzalanmıştır. Kosova Dışişleri Bakanı Enver Hoxhaj, Şeb-i Arus törenleri sebebiyle 16-18 Aralık 2012 tarihlerinde Konya ve Ankara’yı ziyaret etmiştir ve Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile bir görüşme yapmıştır. 21 Ocak 2013’de Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzere Kosova Başbakanı Hashim Thaçi Ankara’yı ziyaret etmiştir. İki başbakanın görüşmesinde Kosova devletinin tanınması sürecinden, tanımalar sayısının artmasında Türkiye’nin desteği, ekonomik kalkınma, eğitim alanında ve ortak çıkardan olan diğer konularda devletlerarası işbirliğinin ilerletilmesi gibi konular ele alınmıştır.
Askeri İlişkiler:
Kosova ve Türkiye, başta askeri işbirliği alanında olmak üzere ikili ilişkilerini ilerletmeye devam etmiştir. Türkiye-Kosova’nın toprak bütünlüğü ve siyasi egemenliğinin korunmasına büyük önem vermekte ve bu konuda ülkeye destek sağlamaktadır.
2012 yılında Kosova’ya bir ziyaret gerçekleştiren Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Hayri Kıvrıkoğlu, Kosova Güvelik Kuvvetleri Komutanı General Kadri Kastrati ile görüşmüş ve Türk ordusunun Kosova Güvenlik Kuvvetleri’nin gelişimini destekleyeceğini söylemiştir.
Kosova Güvenlik Çalışmaları Merkezi baş araştırma görevlilerinden Mentor Vrajolli, Kosova’nın güvenlik sektöründe stratejik bir gözden geçirme gerçekleştirdiğini ve önümüzdeki birkaç yıl içinde de bu sürecin Kosova Güvenlik Gücü’nün ülke ordusuna dönüşmesiyle sonuçlanmasını beklediklerini söylemiş, ayrıca büyüklüğüne rağmen bir ordu kurmanın bedeli olduğunu belirtmiştir. Bu eksende Türkiye Savunma Bakanı İsmet Yılmaz’ın Priştine’ye yaptığı ziyaretin iki ülke arasında askeri açıdan önemli bir sürecin başlangıcı olarak değerli olduğunu ifade etmiş ve Türk ordusunun desteği veya herhangi başka bir NATO üyesinden gelecek desteğin, bu safhada Kosova için büyük öneminin olduğunu söylemiştir. İsmet Yılmaz ziyareti sırasında Kosova Güvenlik Gücü Bakanı Agim Ceku’ya Türkiye parlamentosunun güce açıklanmayan miktarda maddi yardımda bulunmayı kabul ettiğini belirtmiştir.
Türkiye Kosova’nın tüm bağımsız ve egemen ülkeler gibi kendi ordusuna sahip olmasını destekliyor. NATO üyesi olarak Türkiye’nin, Kosova’da KFOR barış gücü bünyesinde hizmet eden 350 civarında askeri bulunuyor. Kosova’da, EULEX, AGİT ve UNMIK bünyesinde görev yapan Türk polis ve sivil varlığı da bulunuyor.
Ekonomik ve Ticari İlişkiler:
Türkiye-Kosova arası büyük önem taşıyan ekonomik ilişkilere bakarsak, Kosova Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilan ettiği 2008 yılında Kosova Türkiye Ticaret Odası kurulmuştur. Kuruluşu, o dönem Türkiye’nin Priştine Büyükelçiliği o dönemdeki adıyla Kosova Eşgüdüm Bürosu misyon şefi Mustafa Sarnıç’ın yönlendirmeleri ve o esnada Kosova’da faaliyette bulunan çok az sayıda Türkiyeli işadamlarının inisiyatifiyle gerçekleşmiştir. Kosova-Türkiye Ticaret Odasının amacı, Kosova ile Türkiye arasında ticaretin ve yatırımın geliştirilmesi için bir zeminin oluşturulması, ticari ilişkilerin geliştirilmesi, ticari konularda tecrübe aktarımı ve bilgi alışverişinin sağlanması, ikili işbirliğinin artırılması, ticaret, yatırım ve ekonomik ilişki ve işbirliğinin teşvik edilip desteklenmesidir. Ayrıca Kosova ve Türkiye’deki kamu kuruluşları nezdinde üyelerinin haklarını savunmak, Kosova-Türkiye ortaklıklarını teşvik etmek, Kosova’da Türk yatırımlarının artmasına yardımcı olmak amacını gütmektedir.
Bugün KTTO Kosova ekonomisi için önemli sayılabilecek yatırımları gerçekleştiren işadamlarının bir arada bulunduğu bir platform haline gelmiştir. Kosova’nın ihtiyaç duyduğu gıda, eğitim, inşaat, lojistik, ulaştırma, sağlık ve finans gibi temel sektörlerinde faaliyet göstermişlerdir. Kosova Türkiye Ticaret Odası Başkanı Suat Albayrak kuruluşlarının 4. yıldönümünde, “Kosova Ekonomisi hızla gelişiyor ancak Kosova’mızın ihtiyaç duyduğu daha çok şey var. Kosova Türkiye Ticaret Odası olarak Kosova’nın ihtiyaç duyduğu alanlara yatırım yapabilecek yatırımcıların gelmesi için gerekli olan her türlü çabayı sarf etmekteyiz ve sarf etmeye de devam edeceğiz.” diye belirtmiştir.
Türkiye hem yatırımda hem de ticarette Kosova’nın ilk beş partneri arasında yer almaktadır. Türkiye’nin Kosova’dan ithalatında başlıca ürün gruplarını; kauçuk ve kauçuktan mamul eşya ile ham deri oluşturmaktadır. Kosova ise Türkiye’den başta tekstil ve gıda ürünleri olmak üzere çeşitli ürün gruplarından ithalat yapmaktadır. Son yıllarda, iş adamları, üniversiteler, belediyeler, valilikler ve sivil toplum örgütleri arasındaki temaslar artarak devam etmektedir. Kosova’da altyapı, sigorta, bankacılık gibi birçok alanda Türk yatırımları mevcuttur. Kosova’da devlete ait posta ve Telekom şirketinin %75’lik hissesi ile ilgilenen 4 şirket arasında bir Türk firması da bulunuyor. Türk şirketleri ülkede bir güç dağıtım şirketi ve ülkedeki tek havalimanını satın alırken, hâlihazırda Kosova ve Arnavutluk arasında bir otoyol inşa ediyorlar. Ayrıca Türkiye İş Bankası, Kosova’nın başkenti Priştine’de ilk şubesini 2013 yılında açmıştır.
Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’yi ziyaret eden Kosova Mitroviça Belediye Başkanı Avni Kastrati, “Türkiye hem savaş döneminde hem savaş sonrasında her zaman Kosova’nın yanında oldu. Kosova halkı Türkiye’ye bu açıdan müteşekkirdir. Şimdi de Türkiye’de gördüğümüz hızlı kalkınmayı işbirlikleri ile Kosova’ya aktarmak istiyoruz” demiştir.
Yapılan ekonomik anlaşmalar:
Yatırımların karşılıklı teşviki anlaşması,
Ekonomik işbirliği anlaşması,
Çifte vergilendirmenin önlenme anlaşması,
Serbest Ticaret Anlaşması (Müzakereleri Eylül 2012’de başlamıştır. 9 ay içinde imzalama aşamasına gelmesi beklenmektedir.)
Eğitim ve Kültür Alanında İlişkiler:
Kosova ile ülkemiz arasında imzalanmış olan anlaşmalar çerçevesinde eğitim ve kültür alanındaki işbirliğimiz 2008 yılından bu yana artarak sürmektedir. Türkiye’nin Priştine Büyükelçisi Songül Ozan, ülkesinin, Kosova’da kültür alanı ile kültürün gelişmesine yönelik projeleri desteklemeyi sürdüreceğini söylemiştir.
Kosova’da Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri (YETKM) Ağustos 2011’de Priştine ve Prizren’de açılmıştır. İstanbul’da Bayrampaşa’da 23 Şubat 2013’te Kosova Kültür Merkezi faaliyete geçmiştir. Bu Kültür Merkezi aracılığıyla Türkiye’de yaşayan Arnavut asıllı Türk vatandaşları doğrudan doğruya Kosova ile bağlantı kuracak ve bu merkez aracılığıyla Türkiye ile kültür ilişkilerinin ilerletilmesi için Türk tecrübelerinden faydalanılacaktır. Kosova Kültür Bakanı Memli Krasniçi, Kosova’nın ilk defa yabancı bir ülkede, bu bağlamda kültür merkezi açmasının önemine değinerek, kültür merkezinin, iki ülke arasında kültür alanında işbirliğinin derinleşmesine katkı sağlayacağını belirtmiştir. Kosova’da kültürel mirasın korunması alanında, TİKA vasıtasıyla, başta Sultan Murat Türbesi, Fatih Cami ve Sinan Paşa Cami olmak üzere, pek çok eserin restorasyonu tamamlanmıştır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Milli Kütüphane’den Kosova Genç Birlik Derneği’ne 300 kadar kitap hediye edilmiştir. Yine bu yıl 2-6 Nisan arası Türkiye Cumhuriyeti Priştine Büyükelçiliği tarafından Türk Caz Haftası düzenlenmiştir. Ayrıca Kosova’da henüz gelişme aşamasında olan televizyon ve sinema sektörü, Türkiye’nin etkisinin hissedildiği alanlardan biridir.
(Kosovahaber, ktto.org, Setimes, Balkangunlugu, Pristine.be, mfa.gov, usak.org, AA, CNN-kosova)
TUİÇ BALKAM
Esra BİÇER
Türkiye
