ABD Başkanı Donald Trump, salı günü özellikle Avrupa Birliği tarafından dikkatle beklenen kararını açıkladı: ABD, 2015 yılında P5 + 1 ülkeleri tarafından imzalanmış olan ve İran’ın nükleer aktivitelerini sınırlandırmaya ilişkin ‘’İran Nükleer Anlaşması” teknik adıyla, “Kapsamlı Ortak Eylem Planı’ ndan çekildi.
ABD, NATO üyesi olan AB ile hareket etmek yerine İran’ın temel ve büyük muhalif ülkeleri İsrail ve Suudi Arabistan ile ortak hareket ederek Anlaşmanın daha çok İran’ın nükleerleşmesine fırsat tanıdığını, demokratik açıdan da İran üzerinde etkisi olmadığını ve bölgede etkisini artırdığını açıklayarak ve anlaşmayı revize etmek gibi bir diplomatik girişimde bulunmayarak ter taraflı anlaşmadan çekilmiş oldu. Bu, İkinci Dünya Savaşı’ndan beri yaşanan en büyük diplomatik kriz hatta savaşa neden olabilecek -bölgede İran-İsrail Savaşı- olarak görülmektedir. Dünya’da İsrail ve Suudi Arabistan dışında pek çok ülke tarafından özellikle hem AB nin hem BM nin hem de İran Anlaşmasının önemli ülkeleri İngiltere, Fransa ve Almanya tarafından ciddi bir tepki ile karşılandı. AB için en önemli nokta ise İran ile ticaret hacmini %21 artırdığı dönemde ABD nin yaptırımlarının İranla ticaret halinde olan AB şirketlerini de – eğer 6 ay içinde ticareti durdurmazlar ise içermiş olmasıdır.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron , ABD’nin kendi sözlerine saygı duymamayı seçtiğini fakat anlaşmanın diğer taraf ülkeleri çoklu iş birliği ile tüm ülkelerle iş birliği içinde olacaklarını; bunun istikrarın bir garantisi olduğunu açıkladı.
Macron, İngiltere ve Almanya’yı ima ederek, “Biz Ortadoğu’da barış ve istikrarı inşa etmeyi seçtik” dedi. Ve günümüzde yeniden şekillenen karmaşık dünya siyaseti ve Amerika’nın İran Anlaşması ve İklim Değişikliği gibi konularda tek taraflı davranışlarına karşı Avrupa ülkelerini kıtasal olarak birlikte hareket etmeye davet etti; Avrupa egemenliğini işaret etti. Almanya Başbakanı Angela Merkel: ‘’ ABD nin Avrupa’ya yardım ettiği destek olduğu dönemler geride kaldı. Avrupa’nın kaderi kendi ellerindedir. ‘’ ifadesinde bulundu. Fransa Dışişleri Bakanı Jean Yves La Dian göre, ABD yaptırımlarının önlenmesi kabul edilemezdir. Avrupalılar, ABD nin anlaşmadan çekilmesinin maliyetini ödemek zorunda değildir. Avrupa kendi ekonomik bağımsızlığını savunmalıdır. Yaptırımlar ABD ile anlaşmaya taraf Avrupa ülkeleriyle yapılan ticareti de etkileyecektir. Bu nedenle AB -ABD ile İrandaki Avrupa şirketlerine farklı kuralların uygulanması için müzakerelere başlayacak. Fransa Ekonomi Bakanı Bruno Le Maire , Trump ın kararının uluslararası güvenlik için olduğu kadar ekonomik açıdan da yanlış bir karar olduğunu; 2015 ten bu yana İran ile ticaret hacmini üçe katlayan Fransa’nın şirketleri; Total, Sanofi, Renault ve Peugeot’ yu olumsuz etkileyeceğini açıkladı.
ABD yaptırımlarının, 1996 da Küba ile ticaret yapan üçüncü ülkelere uygulanan ABD yaptırımlarına benzer olduğunu ifade etti. Le Maire, ABD Hazine Bakanlığının yabancı şirketlerin onların yaptırımlarına uyup uymadığını takip eden Yabancı Varlıklar Kontrol Ofisi’ ne sahip olduğunu; AB’nin de bu tarz bir sisteme ve AB’ni ABD’den bağımsız yapacak daha fazla ekonomik kaynaklara ihtiyaç duyduğunu belirtti. ABD’nin 2003 müdahalesi gibi İran Anlaşmasından çekilmenin de olumsuz sonuçlara yol açacağını açıkladı.
BM’in daimi üyeleri P5 -İngiltere, Fransa, ABD, Çin ve Rusya- ve + 1 -Almanya- ile İran arasındasında imzalanan İran Nükleer Anlaşması, İran’ın nükleer yapımında kullanacağı santrifüj sayısını 2026 ya kadar 10 yıl boyunca 5 bin 60 ile sınırlandırmıştı. Uranyum sayısı da %98 e düşürülerek 300 kg a getirilmişti.
Ayrıca İran’ın 2031 e kadar ağır su reaktörü inşa etmesine de izin verilmemiştir. Uluslararası Atom Enerji Ajansı’na İran’ın nükleer güç tesislerinde denetim hakkı tanımıştır. İran’ın anlaşmaya uyması ve yaptırımların kalkması anlaşma tarafları için yararlı olmuştur. İran uluslararası pazarlara yeniden petrol ihraç etme imkanı bulmuştur. Yurtdışında yaklaşık 100 Milyar $ değerinde dondurulmuş varlıklarına erişim hakkı kazandı.
AB’nin İran ile ciddi ortaklığı bulunmaktadır. AB anlaşmayı bölgede barış ve güvenliği ve nükleere sınırlandırma getirmek için destekliyor olsa da ekonomik çıkarların ön planda olduğu ve İran Anlaşması nın bir prestij meselesi olduğu görülüyor. Donald Trump, anlaşmanın selefinin Obama olduğunu düşünse de, AB anlaşmanın kendisinin olduğunu düşünüyor. Anlaşmaya giden süreçte kilit isimler; AB Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton ve görevi devralan Federica Mogherini’dir.
İran, Fransa ve Almanya için önemli bir pazardır. Fransa ve İran arasında ticaret hacmi 2016-2017 arasında %118 büyümüştür. Fransız Petrol şirketi Total, İran’ın Güney Pars doğalgaz sahasında 4,8 Milyar $ yatırım anlaşmasına sahiptir. Fransız uçak üreticisi Airbus şirketi, İran’a 18 Milyar $ karşılığında 100 uçak satışı anlaşması yapmıştır. Geçen yıl 160 bin adet araç satan Renault dışında Peugeot ve Citroen markalarına sahip PSA şirket, İran otomobil pazarının %30 una hakimdir.
Ayrıca AB yakın tarihte çok fazla diplomatik başarı gösteremediğinden İran Anlaşması Birlik için ‘’ Diplomatik Zafer ‘’ olarak bilinmektedir. ABD nin yaptırımları AB şirketlerini etkilese de İngiltere, Fransa ve Almanya’nın nasıl tavır alacağı merakla gözlemleniyor.
Asude UYSAL
o-Staj 2018 AÇAM Stajyeri
Kaynak:
- Mcpartland, Ben(2018), US can’t be ‘Economic Polisman of the Planet’, France Says , < https://www.thelocal.fr/20180509/the-us-cannot-be-the-economic-policeman-of-the-planet-france-says >,erişim: 11 Mayıs 2018
- Lee, Katy(2018), France Urges Europe to Act on ‘ Unacceptable’ US Iran Sanctions , < https://au.news.yahoo.com/french-fm-slams-unacceptable-us-sanctions-iran-013448757–spt.html >,erişim: 11 Mayıs 2018
- Anonim(2018), Iran Nuclear Deal: France Condemns US Move to Re-Impose Sanctions, < http://www.bbc.com/news/world-europe-44079831 >,erişim: 11 Mayıs 2018
- Pennetier, Marine; Vey, Jean-Baptiste (2018), France to Do Utmost to Protect Business Interest in Iran, < https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-france-business/france-to-do-utmost-to-protect-business-interests-in-iran-idUSKBN1IA140 >,erişim: 11 Mayıs 2018
- Aydın, Ömer(2018), ‘’Fransa İran’daki Çıkarlarını Korumak İçin Elinden Geleni Yapacak ‘’, < https://www.aa.com.tr/tr/dunya/fransa-irandaki-cikarlarini-korumak-icin-elinden-geleni-yapacak/1140181 >,erişim: 11 Mayıs 2018
- Çam, Tuğrul(2018), Dünden Bugüne İran Nükleer Anlaşması, < https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunden-bugune-iran-nukleer-anlasmasi/1139503 > , erişim: 11 Mayıs 2018
- Çetin, Şerife; Hatip, Yusuf ( 2018), Ekonomik Çıkar ve Prestiji AB’yi Nükleer Anlaşmanın Devamına Zorluyor, < https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ekonomik-cikar-ve-prestiji-abyi-nukleer-anlasmanin-devamina-zorluyor/1140153 >,erişim: 11 Mayıs 2018
