Öz

Kadın cinayeti olgusu ile karşılaşma sıklığı gün geçtikçe artmaktadır. Kavramsal düzeyde görülen çeşitli yaklaşımların yanı sıra genel anlamıyla kadın cinayeti, kadınların kadın olmalarından dolayı öldürülmelerini ifade etmektedir (Gül & Altındal, 2015). Türkiye’de son 12 yılda yaklaşık 3.695 kadın, 2020 yılında ise 300 kadın öldürülmüştür (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu, 2021). Faillerin erkek olduğu bu cinayetler iddia edildiğinin aksine politiktir. Kadın cinayetlerinin politik oluşu toplumsal yapıdan ayrı düşünülemez. Bu bağlamda ataerkil zihniyetin yeniden üretiminde etkili olan tüm unsurların göz önünde bulundurulması bir gerekliliktir. Marksist kuramın alt yapı-üst yapı sisteminden etkilenerek egemen ideolojinin nasıl yapılandırıldığı ile ilgilenen Louis Althusser’in devletin ideolojik aygıtları kuramı, ataerkil ideolojinin inşasını anlamak adına büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışma bağlamında, 01.01.2021 ile 31.01.2021 arasında Milliyet Gazetesi’nin resmi internet sitesi olan www.milliyet.com.tr adresinde yayınlanmış kadın cinayeti haberleri, Teun A. van Djik’ın eleştirel söylem çözümlemesi modeli ışığında değerlendirilecektir. Bu makalede, haberlerdeki fail ve mağdur sunumları eril tahakkümün pekiştirilmesi bağlamında irdelenecektir. İlk olarak teorik çerçeveye yer verilecek; akabinde Teun A. van Dijk’ın eleştirel söylem analizi modelinden bahsedilecektir. Çalışma ile kimlik sunumları üzerinden kadına yönelik şiddetin nasıl meşrulaştırıldığının incelenmesi amaçlanıyor.

Anahtar Kelimeler: Kadın cinayeti, medya, Milliyet Gazetesi, Teun A. van Dijk, eleştirel söylem analizi, ataerkil ideoloji.

Abstract

The frequency of encountering femicide is increasing day by day. Beside various approaches that are seen in the conceptual level, literally, femicide refers to the murder of women for being woman (Gül & Altındal, 2015). In Turkey, approximately 3.695 women were killed in the last 12 years, while 300 women were murdered in the year 2020 (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu, 2021).  Contrary to what is claimed, these murders, in which the perpetrators are men, are political. The political nature of femicide cannot be separated from the social structure. In this context, it is a necessity that all factors about the reproduction of the patriarchal mindset ought to be taken into consideration. Louis Althusser’s theory of the ideological state apparatuses, which deals with how the dominant ideology is structured by being influenced by the infrastructure-superstructure system of Marxist theory, is of great importance in understanding the construction of patriarchal ideology. In the scope of this study, femicide news in www.milliyet.com.tr which is the official website of Milliyet Gazetesi, between 01.01.2021 to 31.01.2021 will be evaluated in the light of Teun A. van Dijk’s critical discourse analysis model. In this article, the re-presentment of perpetrator and victim as part of the consolidation of male dominance will be scrutinized. Firstly, the theoretical frame will be formed. Thereafter, the critical discourse analysis model of Teun A. van Dijk will be referred. The study, it is aimed to analyse how violence against women is legitimized through the identities in the news.

Keywords: Femicide, media, Milliyet Gazetesi, Teun A. van Dijk, critical discourse analysis model, patriarchal ideology.

1. Giriş

Dünyada ve Türkiye’de kadınlara dayatılan ve sistematik olarak ayrımcılığı besleyen eril tahakküm her geçen gün artıyor. Kadın cinayetlerinde görülen artış, eril tahakkümün yoğunlaştığı bu koşullar ile iç içedir. Söz konusu tahakküm ilişkileri, kurulu ataerkil düzenin devamlılığı açısından önem arz etmektedir. Kadına yönelik şiddetten ve kadınların kadın olmalarından dolayı öldürülmelerini ifade eden (Gül & Altındal, 2015) kadın cinayeti olgusundan bahsederken mevcut toplumsal yapıya ve ilişkiler ağına değinmek elzemdir.

Toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin uylaşımlar ataerkil toplum yapısını karakterize eden başat unsurlar arasında yer almaktadır. Söz konusu roller doğallaştırılarak verili bir gerçeklik gibi sunulmaktadır. Oysa toplumsal cinsiyet rolleri uylaşımsaldır. Belirli sosyo-kültürel dinamikler içinde gerçeklik kazanan bu rollere ilişkin normlar toplumun dayattığı değerler ve kurallardan ibarettir. Toplumsal cinsiyetin bu yönünün gizlenmesi, ataerkil düzenin sürdürülmesine doğrudan hizmet etmektedir.

Ataerkil ideoloji ve toplumsal cinsiyet uylaşımlarını yapılandıran bir aygıt olarak kitle iletişim araçları özgün bir konuma sahiptir (Güler, 2014). İletişim pratiklerinin gerçekleştiği mecra bağlamında kitle iletişim araçları, Louis Althusser’in (Althusser, 2000) “devletin ideolojik aygıtları” bağlamında belirttiği aygıtlardan biridir. Cinsiyete dayalı tahakküm temelinde gerçekleşen kadın cinayetlerinin medyadaki sunumu ataerkil sistemin yapılandırılması sürecine doğrudan atıfta bulunmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada 1 Ocak 2021- 31 Ocak 2021 tarihleri arasında Milliyet Gazetesi’nin resmi sitesi olan www.milliyet.com.tr adresinde yer alan kadın cinayeti haberlerinin incelenmesine yer verilmiştir. İncelenecek olan haberler, Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun resmi web sitesi olan http://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/ adresindeki 2021 Ocak Raporu’nda yer alan verilere göre seçilmiştir (Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu, 2021). Hollandalı dilbilimci Teun A. van Dijk’a göre haber kamusal bir söylem biçimi olarak değerlendirilmelidir (Dijk T. A., News As Discourse, 1988). Dijk’ın geliştirdiği Eleştirel Söylem Çözümlemesi (bundan sonra ESÇ) modeli kamusal bir söylem biçimi olan haberi, toplumsal ve ideolojik dinamikler bağlamında incelemeye olanak sağlamaktadır (Doruk, 2013). ESÇ’nin iletişim çalışmaları açısından önemi de sağladığı bu özgün olanaktan gelmektedir.  

2. Kuramsal Ardalan

Sosyal şartlar ve söylem arasındaki ilişki üzerine konuşmanın pek çok yolu vardır. Toplumsal cinsiyet, sınıf, statü, etnik köken, yaş, güç, sosyal ağlar ve uygulayıcı topluluklar gibi unsurları ihtiva eden sosyal durumların sözlü veya yazılı iletişim biçimlerini etkilediği varsayılır (Dijk T. A., Discourse and Context, 2008). Belirli bir bağlamda üretilmiş bir söylem söz konusu olduğunda dile toplumsal bir sürecin de eşlik ettiği görülür (Ercan & Danış, 2019).

Medya içerikleri bağlamında açığa çıkan söylem egemen ideolojiden ayrı düşünülemez. Gerçekliğin medya içeriklerindeki temsili ve dolayısıyla gerçeklik ile gerçekliğin temsili ve söylem ile söylem dışı arasındaki ilişkinin özgün bir konuma sahip olduğu görülmektedir.

Söylem ve kapitalist iktidar ilişkisine odaklandığı çalışmasında Özdemir (Özdemir, 2011), dışımızdaki gerçekliğin temsili çabasının nesnesi toplumsal üretim ilişkileri olan bilimselliğin ölçütünü sunduğunu ifade etmektedir. Marksist kuramın alt yapı ve üst yapı sisteminden etkilenerek egemen ideolojinin nasıl yapılandırıldığı ile ilgilenen Louis Althusser’in yaklaşımı, toplumsal sınıf ilişkileri, gerçekliğin temsili ve ideoloji gibi konular bakımından özgün bir konuma sahiptir. İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Althusser, 2000) adlı çalışmasında Althusser, Devletin İdeolojik Aygıtları (bundan sonra DİA) teorisini ortaya koymuştur. Çalışmada ideoloji ve kapitalist üretim ilişkilerinin yeniden üretimi; altyapı ve üstyapı etkinlikleri ve bu etkinliklerin birbiriyle olan ilişkiler ele alınmıştır (Güler, 2014). Althusser devlet teorisini geliştirmek için göz önünde bulundurulan Devlet (baskı) Aygıtı’nın (bundan sonra DBA) tek başına yeterli olmadığını; devletin baskı aygıtından farklı olarak DİA’nın da göz önünde bulundurulması gerektiğini ileri sürmektedir. Hükümet, ordu, polis, mahkemeler, hapishaneler ve benzerlerinden oluşan DBA, zor kullanarak işlemektedir. Dinî DİA (değişik Kiliseler sistemi), Öğretimsel DİA (değişik, özel ve devlet “okullar” sistemi), Aile DİA’sı, Hukukî DİA, Siyasal DİA (değişik partileri de içeren sistem), Sendikal DİA, Haberleşme DİA’sı (basın, radyo-televizyon vb.) ve Kültürel DİA (edebiyat, güzel sanatlar, spor vb.) şeklinde sıralanan Devletin İdeolojik Aygıtları ise ideoloji aracılığıyla işlemektedir (Althusser, 2000). Aygıt kuramının üç önemli özelliğinden bahsedilebilir:

1. Tüm devlet aygıtları hem ideoloji, hem de baskı kullanarak işlerler. Aradaki fark, Devletin (Baskı) Aygıtının baskıya tümüyle öncelik vererek işlemesine karşın, DİA’ların ideolojiye tümüyle öncelik vererek işlemeleridir.
2. Devlet (Baskı) Aygıtını ayrı ayrı öğelerinin bir komuta biriminin, devlet iktidarını ellerinde tutan egemen sınıfların siyasal temsilcilerinin uyguladığı sınıf mücadelesi siyaseti biriminin, varlığında merkezileştiği örgütlenmiş bir bütün oluşturmasına karşı, DİA’lar çok sayıda ve birbirlerinden ayrıdırlar, “görece özerktirler” ve proleter sınıf mücadelesi ile kapitalist sınıf mücadelesi ve onların bağımlı biçimleri arasındaki çarpışmaların sonuçlarını, kimi zaman sınırsız, kimi zaman sınırlı biçimlerde dile getiren çelişkilere nesnel bir alan sağlamaya elverişlidirler.
3. Devlet (Baskı) Aygıtının birliği, iktidardaki sınıfların sınıf mücadelesi siyasetlerini uygulayan, iktidardaki sınıfların temsilcilerinin yönetiminde birleşmiş merkezileşmiş örgütlenmesiyle sağlanmasına karşın, değişik DİA’lar arasındaki birlik egemen ideolojiyle egemen sınıfın ideolojisiyle, çoklukla çelişkili biçimlerde sağlanır (Althusser, 2000).

Haberleşme DİA’sı kapsamına giren kitle iletişim araçlarının önemi “kadınlık” ve “erkeklik” biçimlerini dolaşıma sokması ve toplumsal cinsiyetin inşasındaki konumundan gelmektedir. Medya içerikleriyle aktarılan erkek egemen ideoloji; eril iktidara dayanan, erkekliği yücelten, kadınların ikincil konumunu pekiştiren, başka bir deyişle ataerkil düzeni sürdürmeye hizmet eden bir ideolojidir (Güler, 2014).  

3. Teun A. van Dijk’in Eleştirel Söylem Çözümlemesi

1 Ocak 2021-31 Ocak 2021 tarihleri arasında www.milliyet.com.tr adresinde yayınlanmış kadın cinayeti haberleri, söylem çalışmalarında sosyo-bilişsel yaklaşımın öncüsü olan Dijk’ın (Yardım & Doğruel, 2019) ESÇ modeli ile çözümlenmeye çalışılmıştır. Dijk’ın modelinde söylem, stratejik olarak devam eden bir sosyal etkileşim dizisi bağlamında ele alınmakta ve söylem ile ideoloji arasındaki ilişkiye odaklanılmaktadır (Dijk & Kintsch, 1983).

Dijk, haberin dilsel çözümlemesi için semantik ve sentaktik olmak üzere iki düzey tanımlamıştır. Sentaktik çözümlemede söz dizimsel kategorilerdeki ve cümlelerdeki gramer yapısı incelenir. Semantik çözümlemede söylem, anlam bakımından ele alınır. Dilsel çözümlemeden ayrı olarak söylem çözümlemesinde ise makro yapı ve mikro yapı olmak üzere iki ayrım ortaya konmuştur  (Dijk T. A., News As Discourse, 1988). Başlıklar, haber girişleri, ana olayın sunumu ve sonuçlar, ardalan bilgisi, bağlam bilgisi, haber kaynakları, olayın taraflarının yorumları ve fotoğraflar makro yapı değerlendirmesinin temel unsurlarıdır. Sentaktik çözümleme, bölgesel uyum, sözcük seçimleri ve haber retoriği gibi kategoriler de mikro yapının değerlendirme ölçütleridir (Dijk T. A., News As Discourse, 1988).

4. Haber Metinlerinin Makro Yapıya Göre Çözümlenmesi: Tematik ve Şematik Çözümleme

Çalışmanın kapsamı ve sınırlılıklarından dolayı haber metinleri yalnızca makro yapıya göre değerlendirilecektir. Dijk’in önerdiği ESÇ modeli makro ve mikro olmak üzere iki yapıdan oluşmaktadır. Makro yapı içinde de iki çözümleme düzeyi söz konusudur: Tematik çözümleme ve şematik çözümleme (Dijk T. A., News As Discourse, 1988).

Bir haber metni makro yapıya göre çözümlenecek ise başlıklar, haber girişleri/spotlar, fotoğraflar, ana olayın sunumu, ardalan bilgisi, bağlam bilgisi, haber kaynakları ve olay taraflarının değerlendirmeleri incelenmelidir. Dijk makro önermelerden (macropropositions) oluşan haber metinlerinin yapısını oluştururken gazetecinin ya da habercinin belli başlı makro kurallardan faydalandığını belirtmektedir. Tematik çözümleme düzeyinde bilgi eksiltimi, genelleme ve kurgulama şeklinde üç makro kural söz konusudur. Haberci, genellikle fazla detayları çıkararak bilgi eksiltimine başvurur. Bir dizi önerme yerine daha geniş kapsamlı bir önerme kullanmak için genelleme yöntemi kullanılır. Habere konu olan olayın ya da durumun unsurlarını içeren önermeler dizisini tek bir makro önermede birleştirmek için kurgulama yapılabilir (Dijk T. A., News As Discourse, 1988).

4. 1. Tematik Yapı İncelemesi

4. 1. 1. Başlıklar

1. Haber yok (Selma Taşkafa)
2. Haber yok (Hatice Bodur)
3. Haber yok (Feride Yılmaz)
4. Haber yok (Döndü Bakır)
5. Kırşehir’de ailesi tarafından öldürülen genç kadın toprağa verildi (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Vildan İnce)
6. Kendisinden ayrılan kadını öldürüp kaçtı! Kahreden detaylar ortaya çıktı… (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Sevgi Tekin)
7. Dini nikahlı eşini boğarak öldürdü, ‘hatırlamıyorum’ dedi (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aslıhan Dal)
8. Ayrıldığı eşini çocuklarının gözü önünde öldürdü! (5 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Sevda Kösecik)
9. Son dakika! Mersin’de otomobile silahlı saldırıda 2 kişi yaşamını yitirdi (6 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Ayşe Yaylan)
10. Son dakika… Aylardır kayıptı! Zeynep Güngör olayında kahreden haber (7 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Zeynep Güngör)
11. Korkunç cinayette şaşkına çeviren benzerlik! Hep aynı adı taşıyan kişilerle evlendi (8 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Hatice Soysal)
12. ‘Gönül ilişkim vardı’ dedi yaşlı kadını öldürdüğünü itiraf etti (8 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Neriman Kıvrak)
13. Son dakika… Aleyna’yı boğarak öldüren İranlı eski sevgili tutuklandı! (10 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aleyna Yurtkölesi)
14. Arnavutköy’de kanlı olay! Polise gidip ‘karımı vurdum’ dedi (13 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aygül Çakan)
15. Birlikte yaşayan çift ölü bulunmuştu! Sır perdesi aralandı (17 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Nergis Beyaz)
16. Silivri’de vahşet! Boğarak öldürdü (20 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Melek Ayaz?)
17. Otel odasında 3 çocuk annesini iple boğmuştu… Yakalandı (21 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Ferdane Kurt)
18. Son dakika… Konya’daki çifte cinayette ‘yasak aşk’ iddiası! (22 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Gonca Pekşen)
19. Yaşlı kadını altın ve parası vardır diye öldürmüşler! (24 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Şadiye Öztürk)
20. Iğdır’da eski eşini öldürdü: Aldattığını düşündüm (27 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Dilan Kok)
21. Son dakika… Türkiye’yi sarsan çifte cinayet! Uğur Biroğlu kabul etti (27 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Şükran Biroğlu)
22. Arzu Aygün’ü öldürdüğünü itiraf etmişti! Cani tutuklandı (28 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Arzu Aygün)

Başlıklarda kullanılan kimi ifadeler (son dakika, korkunç cinayet, şaşkına çeviren benzerlik,  yasak aşk, sır perdesi, kanlı olay, kahreden haber, vahşet, çifte cinayet) habere konu olan gerçekliği kendi bağlamından koparmaya hizmet etmektedir. Böyle bir tercih sonucu, erkek egemen düzene içkin olan eril şiddetin ve failin görünürlüğü silikleşmektedir. “Cani” gibi sansasyon yaratmayı hedefleyen ifadelerin kullanımı, öldürme eylemine insan dışı bir özellik yüklemesi ve fail sunumunu etkilemesi bakımından sorunludur.

4. 1. 2. Haber Girişleri

Spotu olmayan haberlerde ilk paragraf haber girişi olarak değerlendirilmiştir.

Spot 1: Kırşehir’in Kaman ilçesinde, ‘barışma’ bahanesi ile çağrıldıkları evde öldürülüp dağlık araziye gömülen Osman Çelik (25) ile Vildan İnce’nin (24) geçen 15 Aralık’ta evlendikleri ortaya çıktı. Gözaltına alınan Vildan İnce’nin, aralarında annesi, babası ve ağabeylerinin de bulunduğu 8 kişi tutuklanırken, genç kızın cenazesi toprağa verildi. (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Vildan İnce)

Spot 2: Ankara’nın Mamak ilçesinde bir kişi, kendisinden ayrılan kadını, pencere camını kırarak girdiği evinde tabancayla vurarak öldürdü. (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Sevgi Tekin)

Spot 3: Çorum’da tartıştığı dini nikahlı eşi Aslıhan Dal’ı (29) boğarak öldüren Polat Hatal (31), sorgusunda, alkollü olduğu için olayı hatırlamadığını söyleyerek, “Hatırlamıyorum. Bir baktım ki eşim hareketsiz yatıyor. Çok pişmanım, neden böyle oldu anlamadım” dedi. (4 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aslıhan Dal)

Spot 4: Kocaeli’nin Kartepe ilçesinde yeni yerleştiği evine gelen ayrıldığı eşi tarafından çocuklarının gözü önüne bıçaklanan kadın hayatını kaybetti. (5 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Sevda Kösecik)

Spot 5: Gelen bir son dakika haberine göre; Mersin’de, Mustafa Eken (49), eski eşi Ayşe Yaylan (41) ile aşk yaşadığı iddia edilen Abdullah Sancar’ı (53) otomobilde tabancayla vurarak öldürdü. (6 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Ayşe Yaylan)

Spot 6: 34 yaşındaki Zeynep Güngör, 15 Eylül 2019 yılının Eylül’de İstanbul’da ortadan kaybolmuş ve bir daha hiçbir izine rastlanılmamıştı. Zeynep’in sevgilisi tarafından öldürülmüş olabileceğinden şüphelenen kardeşleri Müge Anlı ve ekibinden yardım istemişti. Ekipler tarafından yürütülen soruşturma sonucunda bir son dakika gelişmesi yaşandı. 34 yaşındaki 4 çocuk annesi Zeynep Güngör, 15 Eylül 2019 günü ortadan kayboldu. Zeynep’ten aylardır haber alamayan kardeşleri öldürülmüş olabileceği şüphesiyle Müge Anlı ve ekibinden yardım istemişti. (7 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Zeynep Güngör)

Spot 7: Sultanbeyli’de Hatice Soysal, dün eşi Adnan Soysal tarafından bıçaklanarak öldürüldü. Hatice Soysal’ın, şüphelinin 3’üncü eşi, önceki 2 eşinin adının da Hatice olduğu öğrenildi. Eşini öldürdükten sonra bileklerini keserek intihar girişiminde bulunan ve hastaneye kaldırılan şüpheli Adnan Soysal’ın ise hayati tehlikeyi atlattığı bildirildi. (8 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Hatice Soysal)

Spot 8: Esenler’de evinde bıçaklanarak öldürülen 68 yaşındaki Neriman Kıvrak cinayetiyle ilgili detaylar ortaya çıktı. Olayla ilgili gözaltına alınan cezaevi firarisi zanlı Cemal Ş. (64), Neriman Kıvrak ile gönül ilişkisinin olduğunu ve olay günü tartıştıklarını söyleyerek cinayeti itiraf etti. Zanlı ifadesinin ardından adliyeye sevk edildi. (8 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Neriman Kıvrak)

Spot 9: Denizli’de kar maskesiyle girdiği apart odasında barışma teklifini kabul etmeyen üniversite öğrencisi Aleyna Yurtkölesi’ni elleriyle boğarak öldüren İran uyruklu eski sevgili tutuklandı. (10 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aleyna Yurtkölesi)

Spot 10: İstanbul’da dün gece kanlı bir olay yaşandı. Arnavutköy’de tartıştığı eşini silahla başından vurarak ağır yaralandı. Olay sonrası karakola giden koca, ‘Karımı silahla kafasından vurdum’ dedi. (13 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Aygül Çakan)

Spot 11: Malatya’da, evlerinde bıçakla boğazlarından kesilmiş halde bulunup, ağır yaralı halde kaldırıldıkları hastanede yaşamını yitiren dini nikahlı Hüseyin Ördek (46) ve Nergis Beyaz (39) çiftinin ölümüyle ilgili şok eden detay ortaya çıktı. Şiddetli geçimsizlik nedeniyle çıkan kavgada Ördek’in, önce tartıştığı Beyaz’ı sonrada kendini bıçakladığı ortaya çıktı. 7 yaşındaki çocuklarının babasıyla annesinin sık sık tartıştığını, olay günü de yine anı şekilde kavga ettiklerini, kavga sonrası sessizlik olunca odaya girip, baktığında annesi ile babasının kanlar içerisinde olduğunu gördüğünü söyledi. (17 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Nergis Beyaz)

Spot 12: İstanbul Silivri’de 3 yıllık evli olan iddialara göre kumar bağımlısı olan Süleyman Güngörmüş ve Melek Güngörmüş arasında alyans bozdurma nedeniyle tartışma çıktı. Kumar borçlarını ödemek için alyansı bozduran Süleyman Güngörmüş astım hastası eşi Melek Güngörmüş boğarak öldürdü. Öldürülen kadının abisi “İki defa boğmaya kalktı. İkincisin de bizim haberimiz oldu, gittik, aldık. Bir ay sonra aradı; ‘Barışmak istiyoruz’ dedi. Kız kardeşim de yuvamı belki kurtarırım diye kabul etti. Kız kardeşim evine geri gidiyor. Yüzüğünü almış, satmış, borçlarım var demiş. Mevzu bu yüzden başlıyor” dedi. (20 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Melek Ayaz?)

Spot 13: Bayrampaşa’da bir otel odasında 9 gün önce iple boğularak öldürülmüş halde bulunan Ferdane Kurt isimli 3 çocuk sahibi kadının katil zanlısı olarak aranan Cemil Yar yakalandı. Küçükçekmece İlçe ve Cinayet Büro ekiplerinin ortak operasyonuyla saklandığı adreste yakalanan katil zanlısı emniyette sorguya alındı. (21 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Ferdane Kurt)

Spot 14: Konya’da, alışverişinden dönen Gonca Pekşen (39) ve boşandıktan sonra tekrar birlikte yaşadığı Abdullah Koçak’ı (40) evlerinin önünde öldüren komşuları Özkan C. (42), adliyeye sevk edildi. Özkan C., “Dışarıda karşılaştık. Eşime hakaretler ettiklerinde dayanamadım, ruhsatlı tabancamla ateş ettim” dedi. 1. (22 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Gonca Pekşen)

Spot 15: Antalya’da 85 yaşındaki kadını darp edip bıçaklayarak öldüren 2 şüpheli tutuklandı. Şüphelilerin camide yatarken kadının yalnız yaşadığını fark etmeleri üzerine daireye girdikleri ortaya çıktı. (24 Ocak 2021, www.milliyet.com)  (Şadiye Öztürk)

Spot 16: Iğdır, eski eşi ve kuzeni olan 2 çocuk annesi Dilan Kok’u camını kırarak girdiği evde tabancayla vurup, öldüren Maruf Kok’un savcılıkta verdiği ifade ortaya çıktı. Kok ifadesinde, Dilan’ın kendisini aldattığını düşündüğünü ve bu nedenle öldürmeye karar verdiğini belirterek, “Alkolün de etkisiyle Dilan’ı öldürme düşüncesi daha da çok kuvvetlendi. Annesi beni görünce çığlık attı. Ben Dilan’a beni neden aldattığını sordum. Cevap vermedi. Gözüm karardı ve elimi uzatarak ateş etmeye başladım. Kaç el ateş ettiğimi hatırlamıyorum. Pişmanım” dedi. (27 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Dilan Kok)

Spot 17: Gelen son dakika haberine göre; İstanbul’da annesi ile ağabeyini ellerini koli bandıyla bantladıktan sonra bıçaklayarak öldüren Uğur Biroğlu tutuklandı. Şüphelinin ifadesinde annesini ve ağabeyini öldürdüğünü kabul ettiği ancak neden öldürdüğünü söylemediği öğrenildi. (27 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Şükran Biroğlu)

Spot 18: Samsun’da 42 gündür haber alınamayan kadının ormanlık alanda ölü bulunmasıyla ilgili gözaltına alınan zanlı, adliyeye sevk edilmesinin ardından hakimlikçe tutuklandı. (28 Ocak 2021, www.milliyet.com) (Arzu Aygün)

Genel olarak habere konu olan olay/durum hakkında genel bilgilerin haber girişinde verildiği görülmektedir. İncelenen haberlerin 10 tanesinde haberin anlatısını oluşturan olay veya durumun nerede, ne zaman, ne için, kim tarafından ve nasıl gerçekleştiğine dair detaylı bilgi verilmiştir. 14 haberin spotunda kadınların erkekler tarafından nasıl öldürüldüğüne ilişkin detaylı bilgi verildiği görülmektedir. Spotlardaki bilgilere göre kadınların 7’si eskiden birlikte olduğu erkek, 5’i evli olduğu erkek, 3’ü kimliği belirsiz erkek, 1’i aile üyesi olan erkek ve 1’i çocuğu olan erkek tarafından öldürülmüştür. Öldürülen kadınların hem isim hem yaş bilgisinin verildiği spot sayısı 7 iken, 6 haberin girişinde sadece isim bilgisi verilmiştir. 5 haber girişinde katil veya şüphelilerin isim ve yaş bilgisi verilmiş, 4 haberin spotunda da sadece isim bilgisi mevcuttur.

4. 1. 3. Fotoğraflar

İncelenen 18 haberin 11’inde yalnızca fotoğraf, 6’sında yalnızca video ve 1 tanesinde hem fotoğraf hem video kullanıldığı görülmektedir. 1 haberde sadece öldürülen kadının fotoğrafı, 8 haberde ise hem öldürülen kadının hem de katil veya şüphelilerin fotoğrafı kullanılmıştır. Sadece katil veya şüphelilerin fotoğrafının kullanıldığı 1 haber yapılmıştır. Çocuk veya çocukların dâhil olduğu fotoğraf kullanımına 2 haberde rastlanmıştır. Çocuk veya çocukların yüzleri buzlanmıştır. Kullanılan görseller haber anlatısını destekler niteliktedir. 11 haberde mağdur kimliği fotoğraflar ile açıkça sunulurken 1 haberde failin kimliği fotoğrafın buzlanmasıyla gizlenmiştir. 

4. 2. Şematik Yapı İncelemesi
ESÇ modeli kapsamında şematik yapı incelemesinin durum ve yorum olmak üzere iki ana başlığı vardır. Ana olayın sunumu, sonuçlar, ardalan bilgisi ve bağlam bilgisi “durum” genel başlığı kapsamında değerlendirilirken; haber kaynakları ve olay taraflarının değerlendirilmesi “yorum” başlığı altında değerlendirilmektedir (Dijk T. A., News As Discourse, 1988).

4. 2. 1. Ana Olayın Sunumu ve Sonuçlar

1 Ocak 2021 ile 31 Ocak 2021 tarihleri arasında www.milliyet.com.tr adresinde yayınlanmış kadın cinayeti haberlerinde ana olay eril şiddete maruz kalan kadınların erkekler tarafından öldürülmesidir. Ana olayın haberin giriş kısmında ya da ilk paragrafında verildiği görülmektedir. Kadın cinayetlerinin sunumunda kimi ortaklıklar saptanmıştır. Bazı haberlerde faillerin kişisel ifadelerine yer verildiği görülmektedir. “…Çok pişmanım, neden böyle oldu anlamadım.”, “…Gözüm karardı ve elimi uzatarak ateş etmeye başladım. Kaç el ateş ettiğimi hatırlamıyorum. Pişmanım.”, “Karımı silahla kafasından vurdum.” gibi pişmanlık içeren ya da failin öldürme eylemini nasıl gerçekleştirdiğine dair detaylar söz konusudur. Benzer biçimde, mağdur ve faili çatışması failin bakış açısından ana olayın sunumuna dâhil edilmiştir.

Çoğunlukla öldüren faili gizleyen “öldürüldü”, “ölü bulundu” gibi pasif fiil yapısı tercih edilmiştir. Cinayetin anlık bir gelişme olduğu şeklindeki verilişi de kadınlara yönelik tahakküm ilişkilerini yok sayan bir yaklaşımın sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. İncelenen 2 haberde ana olay “yasak aşk” ve “gönül ilişkisi”nden ötürü işlenmiş bir cinayet şeklinde sunulmuştur. Öldürme eylemine ilişkin detaylar ve “Son dakika”, “Gelen son dakika haberine göre” gibi ifadelerin kullanımı, erkeklerin kadınları öldürmesinin bir düzen sorunu olduğunu gizlemeye hizmet etmektedir. İncelenen 18 kadın cinayeti haberinde, ana olay kadın cinayetlerinin esas sebebini açığa çıkarmaktan uzak bir şekilde sunulmuştur. Ana olayın bu şekilde verilmesi kadın cinayetlerinin politik olmadığı yönündeki anlayışın haber metinlerine yansımasıdır.

4. 2. 2. Ardalan ve Bağlam Bilgisi

Ardalan (background) ve bağlam (context) arasında ayrıma giden Dijk, ardalanın, daha kapsamlı ve tarihsel bir yapıya sahip olduğunu vurgular. Ana olayın sunumunda verilen bilgiler, bazen bağlamda gömülü olabilmektedir (Dijk T. A., News As Discourse, 1988). Bu yönüyle ardalan ve bağlam bilgisi habere konu olan gerçekliğin sosyal, kültürel, politik ve tarihsel boyutlarını ortaya çıkarır (Yardım & Doğruel, 2019). İncelenen haberlerde ardalan ve bağlam bilgisi verilmemiştir. Bu bakımdan haberler, kadın cinayetlerinin varlığına dair kapsamlı bir açıklama sunmamaktadır. Çünkü haberlerde yalnızca kadınların erkekler tarafından öldürüldüğü ve nasıl öldürüldüğüne ilişkin bilgiler verilmiştir. Kadınların neden öldürüldüğüne ilişkin ifadeler, ele alınan gerçekliğin Dijk’ın modelindeki gibi tüm yönleriyle kavramaktan uzaktır. Fail merkezli yaklaşımın ürünü olan bu ifadeler, ataerkil ideolojiye içkin gerçekleri sunmak konusunda işlevsiz kalmaktadır.

Milliyet gazetesinin internet sitesinde yayınlanan kadın cinayeti haberlerine bakıldığında cinayet sebebi olarak aşağıda yazılanların öne sürüldüğü görülmektedir:

• Erkekler, eskiden birlikte olduğu kadının hayatında başkası olduğu için/olduğunu düşündüğü için kadınları (Ayşe Yaylan, Gonca Pekşen, Dilan Kok) öldürmüştür.
• Erkekler, eskiden birlikte olduğu kadınla barışmak istediği ancak reddedildiği/eskiden birlikte olduğu kadın kendisinden ayrıldığı için kadınları (Aleyna Yurtkölesi, Sevgi Tekin, Arzu Aygün, Sevda Kösecik) öldürmüştür
• Erkekler, tartışma sonucu kadınları (Neriman Kıvrak, Aslıhan Dal, Nergis Beyaz, Hatice Soysal, Aygül Çakan, Melek Güngörmüş) öldürmüştür.
• Erkekler, kadınların (Şadiye Öztürk) eşyalarını kendi ziynetine geçirmek için öldürmüştür.
• Erkekler, kadınları (Ferdane Kurt, Zeynep Güngör, Şükran Biroğlu, Vildan İnce) bilinmeyen bir sebepten ötürü öldürmüştür.

Haber metinlerinde öne sürülen bu “sebepler”, görüldüğü üzere sadece cinayetin gerçekleştiği andaki motivasyona yönelik açıklamalar niteliğindedir. Söz konusu açıklamalar, bir ardalan ve bağlam bilgisi sunmamaktadır.

4. 2. 3. Haber Kaynakları ve Olay Taraflarının Değerlendirmeleri

İncelenen haberlerde kaynağın muhabir olduğu görülmüştür. Haberlere konu olan olgunun kadın cinayeti olması birincil kaynakların kullanımını mümkün kılmamaktadır. Muhabirin yanı sıra Emniyet gibi bazı resmi kurumlardan ve görgü tanıklarından edinilmiş bilgilerden de yararlanılmıştır.

Haber metinlerinde taraflara ilişkin bilginin sağlandığı görülmektedir. Bir haber (Zeynep Güngör) dışında, incelenen haberlerde öldürülen kadınlar ve öldüren erkekler ana taraflar olarak sunulmuştur. Bunun yanı sıra aile üyelerinin taraf olarak sunulduğu haberler de mevcuttur. Tarafların kimliklerine ilişkin veriler “haber girişleri” bölümünde verildiği için burada belirtilmemiştir. Haber metinlerinde “… tarafından öldürüldü.” şeklinde sunulan öldürme eylemi, fail olmaksızın gerçekleşen bir eylem anlamını kazanmaktadır. Tarafların sunumunda böyle bir tercih sorunludur.  Benzer şekilde, bazı haber başlıklarında haberin taraflarını belirtirken kullanılan ifadeler (cani) öldürme eylemine insan dışı bir özellik atfederek insan olan failin farklı algılanmasına yol açmaktadır. Cinayet haberi gibi haberlerde birincil kaynak kullanımının mümkün olmayışından doğan özel durumlar söz konusudur. Fail ifadelerinin geniş yer tutmasından ötürü tarafların sunumu bağlamında bir dengesizlik doğmaktadır. Bu ise hem habere konu olan gerçekliğin sunumunda etkili olmakta hem de şiddetin estetize edilmesine ve normalleştirilmesine hizmet etmektedir. 

5. Sonuç ve Değerlendirme

Mevcut üretim ilişkileri ve kapitalist toplum, devlet iktidarının hem baskı hem de ideoloji içeren aygıtları yoluyla yeniden üretilmektedir. Haberleşme DİA’sı ve diğer pek çok kurumdan oluşan DİA’ların işleyişi ideoloji ağırlıklıdır (Althusser, 2000). Üretim ilişkileriyle girilen ilişki (kendini, kendi pozisyonunu anlamlandırma, bu pozisyonunun sınırlılıkları ve imkânlarını değerlendirme kapasitesi) dil başta olmak üzere, toplumsal iletişimi imkân dâhiline sokan sinyal, simge ve söylemler üzerinden gerçekleştirilir (Özdemir, 2011). Dışımızdaki gerçekliğin temsilini içeren haber metinleri de söylemlerden oluşmaktadır. Söylem ve ideoloji arasındaki özgün ilişkiden ötürü haber metinleri salt iletişim işlevine hizmet etmemektedir (Güler, 2014). Bu yönüyle haber üretim süreci ve haber anlatısını oluşturan unsurların ideolojik boyutu göz ardı edilemez.

Ataerkil bir toplum yapısına sahip Türkiye’de eril zihniyet hayatın her alanında görülmektedir. Bu durumun medya içerikleri ve haber metinlerindeki yansıması eril söylemin baskınlık kazanması şeklindedir (Yardım & Doğruel, 2019). Bu çalışma kapsamında incelenen kadın cinayeti haberlerinde görüldüğü üzere eril dil ve söylem hâkimdir. Milliyet Gazetesi’nin resmi web sitesinde belirli tarihler aralığında yayınlanmış kadın cinayeti haberlerinde kadınlara yönelik eril şiddet, ardalan ve bağlam bilgisi sunulmaksızın politik bağlamından kopuk ele alınmıştır. Habere konu olan olayın tarafları bağlamında, öldüren faili silikleştiren ve şiddeti estetize eden haber dili kullanılmıştır. Genel olarak bakıldığında kadın cinayeti haberlerinin sunuluşu, toplumsal tahakküm biçimlerini onaylayan ve kadın erkek ilişkilerindeki eşitsiz pozisyonlardan ve erkek egemen söylemden (Özdemir, 2011) öteye gidemeyen niteliklere sahiptir.

MELİS YILDIRIM

Toplumsal Cinsiyet Staj Programı

KAYNAKÇA

Althusser, L. (2000). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İletişim Yayıncılık.

Dijk, T. A. (1988). News As Discourse. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.

Dijk, T. A. (2008). Discourse and Context. New York: Cambridge University Press.

Dijk, T., & Kintsch, W. (1983). Strategies of Discourse Comprehension. New York: Academic Press.

Doruk, Ö. (2013, Mart). DİSİPLİN TOPLUMU VE HABER SÖYLEMİ: GÖKKUŞAĞI DERNEĞİ’NCE YAPILMASI PLANLANAN YÜRÜYÜŞÜN ENGELLEMESİNE İLİŞKİN HABERLERİN ÇÖZÜMLENMESİ. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, s. 106-132.

Ercan, G. S., & Danış, P. (2019, Ağustos). SÖYLEM, SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ VE ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ: TANIMLARI VE KAPSAMLARI. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , s. 527-552.

Gül, S. S., & Altındal, Y. (2015). Medyada Kadın Cinayeti Haberlerindeki Cinsiyetçi İzler: Radikal Gazetesi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 168-188.

Güler, N. (2014, Haziran). İLETİŞİM, TOPLUMSAL CİNSİYET VE İDEOLOJİ. Journal of Yaşar University, s. 6023-6043.

Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu. (2021, Ocak 2). Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu 2020 Raporu. Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu: http://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/veriler/2947/kadin-cinayetlerini-durduracagiz-platformu-2020-raporu adresinden alınmıştır

Özdemir, A. M. (2011). Söylem, Söylem-Dışı ve Teorik Stratejiler. Mülkiye Dergisi, 55-74.

Yardım, G., & Doğruel, H. (2019, Ocak 21). Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Haber Metinlerinin İncelenmesi: Pippa Bacca Cinayeti Örneği. Erciyes İletişim Dergisi, s. 137-148.

4 Ocak 2021. Kırşehir’de ailesi tarafından öldürülen genç kadın toprağa verildi, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/kirsehirde-ailesi-tarafindan-oldurulen-genc-kadin-topraga-verildi-video-6397448

4 Ocak 2021. Kendisinden ayrılan kadını öldürüp kaçtı! Kahreden detaylar ortaya çıktı…, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/kendisinden-ayrilan-kadini-oldurup-kacti-kahreden-detaylar-ortaya-cikti-video-6396910

4 Ocak 2021. Dini nikahlı eşini boğarak öldürdü, ‘hatırlamıyorum’ dedi, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/dini-nikahli-esini-bogarak-oldurdu-hatirlamiyorum-dedi-6397210

5 Ocak 2021. Ayrıldığı eşini çocuklarının gözü önünde öldürdü!, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/ayrildigi-esini-cocuklarinin-gozu-onunde-oldurdu-6397811

6 Ocak 2021. Son dakika! Mersin’de otomobile silahlı saldırıda 2 kişi yaşamını yitirdi, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/son-dakika-mersinde-otomobile-silahli-saldirida-2-kisi-yasamini-yitirdi-video-6399291

7 Ocak 2021. Son dakika… Aylardır kayıptı! Zeynep Güngör olayında kahreden haber, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-aylardir-kayipti-zeynep-gungor-olayinda-kahreden-haber-6400311

8 Ocak 2021. Korkunç cinayette şaşkına çeviren benzerlik! Hep aynı adı taşıyan kişilerle evlendi, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/korkunc-cinayette-saskina-ceviren-benzerlik-hep-ayni-adi-tasiyan-kisilerle-evlendi-video-6401214

8 Ocak 2021. ‘Gönül ilişkim vardı’ dedi yaşlı kadını öldürdüğünü itiraf etti, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/gonul-iliskim-vardi-dedi-yasli-kadini-oldurdugunu-itiraf-etti-6400999

10 Ocak 2021. Son dakika… Aleyna’yı boğarak öldüren İranlı eski sevgili tutuklandı!, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-aleynayi-bogarak-olduren-iranli-eski-sevgili-tutuklandi-6402499

13 Ocak 2021. Arnavutköy’de kanlı olay! Polise gidip ‘karımı vurdum’ dedi, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/arnavutkoyde-kanli-olay-polise-gidip-karimi-vurdum-dedi-video-6404865

17 Ocak 2021. Birlikte yaşayan çift ölü bulunmuştu! Sır perdesi aralandı, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/birlikte-yasayan-cift-olu-bulunmustu-sir-perdesi-aralandi-6408097

20 Ocak 2021. Silivri’de vahşet! Boğarak öldürdü, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/silivride-vahset-bogarak-oldurdu-6410857

21 Ocak 2021. Otel odasında 3 çocuk annesini iple boğmuştu… Yakalandı, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/otel-odasinda-3-cocuk-annesini-iple-bogmustu-yakalandi-6412164

22 Ocak 2021. Son dakika… Konya’daki çifte cinayette ‘yasak aşk’ iddiası!, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-konyadaki-cifte-cinayette-yasak-ask-iddiasi-6412741

24 Ocak 2021. Yaşlı kadını altın ve parası vardır diye öldürmüşler!, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/yasli-kadini-altin-ve-parasi-vardir-diye-oldurmusler-6414027

27 Ocak 2021. Iğdır’da eski eşini öldürdü: Aldattığını düşündüm, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/igdirda-eski-esini-oldurdu-aldattigini-dusundum-6416637

27 Ocak 2021. Son dakika… Türkiye’yi sarsan çifte cinayet! Uğur Biroğlu kabul etti, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-turkiyeyi-sarsan-cifte-cinayet-ugur-biroglu-kabul-etti-6416745

28 Ocak 2021. Arzu Aygün’ü öldürdüğünü itiraf etmişti! Cani tutuklandı, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/arzu-aygunu-oldurdugunu-itiraf-etmisti-cani-tutuklandi-6417852