Eş Şebab’ın Tarihsel Kökeni

Eş-Şebab’ın ortaya çıkmasındaki sebepleri anlayabilmek için öncelikle Somali Cumhuriyetinin geçmişi ele alınmalı. Somali Cumhuriyeti Afrika’nın doğusunda yer alır ve ‘’Afrika Boynuzu’’ olarak adlandırılır. Bu ülke açlık, kıtlık, bulaşıcı hastalık gibi olaylarla sık sık dünya gündemine gelmektedir. Tam anlamıyla kurulu bir devlet ve hükümet otoritesi bulunmayan ülke aynı zamanda jeopolitik bir öneme de sahiptir.

Eş-Şebab Nasıl Ortaya Çıktı?

Bağımsızlığını 1960’da elde etmiş olan Somali’nin tarihinde 2 dönüm noktası var diyebiliriz. Bunlardan ilki; 1969’da Muhammed Siad Barre’nin darbeyle başa gelip otoriter bir irade benimsemesidir. İkincisi ise, Barre rejiminin 1991’de yıkılması ve ülkenin ‘’Somaliland’’ ve ‘’Puntland’’ olarak ikiye bölünmesidir.

Barre rejimi katı ve laik bir reformist anlayış benimsemişti. Durum böyle olunca, rejim ile İslamcılar arasında bir kopuş meydana geldi. İslamcılarla Barre hükümeti arasındaki tam kopuş, yeni medeni kanunun İslamcılar tarafından reddedilmesine bir cevap olarak Barre’nin kimi zaman idama varan sert müdahalesiyle yaşanmıştır. Bu sebeple ülkede 1983’te Vahhabi bir hareket olan ‘’İslam Birliği Örgütü’’ kuruldu. Bu örgütün amacı Somali’de İslam devleti kurmaktı ve rejim değişikliğini savunuyordu. Örgüt, bu çerçevede kurmayı hedeflediği devletin sınırlarını Somali’den Kuzeydoğu Kenya, Etiyopya’nın Ogedan Bölgesi ve Cibuti’ye kadar uzatmayı planlamıştır. Örgüt iyi eğitimli kimselerden oluşuyordu ve maddi desteğini de  Selefi-Vahhabi hareketlerden sağlıyordu.[1] Örgüt, Etiyopya’da bombalama yapınca, Etiyopya ordusu ve ABD ile birlikte örgütün varlığına son verildi.(2004)[2]

1991’de ki darbe sonrası bir daha merkeziyetçi bir devlet kurulamamış, Somali parçalanma yoluna gitmiş ve İslam Birliği Örgütü’nün etkisi şehirlerde ve köylerde artmıştı. Ayrıca, 1991’de Somali’de yaşanan İç Savaş, BM’nin ve komşu ülkelerin ülkeye müdahalesine sebep oldu. Yaşanan İç Savaş nedeniyle göç eden Somalililer ‘’Somali diasporası’’nı oluşturdular. 2004’te İslam Birliği Örgütü’nün dağılması üzerine ülkede yeni arayışlar içinde olan İslami gruplar ‘’İslam Mahkemeleri Birliği Örgütü’’nü kurdular(2006). Bu örgütün amacı da Doğu Afrika’da İslam Devleti kurmaktı. Örgüt hem İslamcılık hem de Somali milliyetçiliği üzerinden gittiği için başarılı olmuştu, hem içeriden hem de uluslararası bağlantıları sayesinde kendine destek sağlamıştır.

Ele geçirdiği bölgelerde şeriat yönetimi uygulayan ve siyasi hedefler taşıyan örgütün askeri kanadını Mücahit Gençlik Örgütü yani Eş-Şebab temsil ediyordu. ABD ve Etiyopya ordusunun sert müdahaleleri yüzünden örgüt dağılmaya yüz tuttu. Bu sebepten ötürü, Eş-Şebab bağımsız yeni bir direniş örgütü olarak faaliyetlerine başladı.[3]

Ülkenin kabile toplumu olması ve bu kabile bağlarının hala çok güçlü olması, hükümetin ülkeyi yönetmesini zorlaştırmakla beraber Eş-Şebab gibi terör örgütlerinin üye toplamasına ve propaganda yapmasına olanak sağlamaktadır.

Eş-Şebab’ın Yapısı, Maddi Kaynakları ve Güçlenme Sebepleri

Eş-Şebab’ın yapısı, Somali’nin sosyal, ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasal yapısını yansıtmaktadır. Ülkenin kabile toplumu olması ve kabile-klan bağlarının hâlâ çok güçlü olması, hükümetin ülkeyi yönetmesini zorlaştırmakla birlikte Eş Şebab gibi terör örgütlerinin üye toplamasına ve propaganda yapmasına olanak sağlamaktadır. Halkın %85’i Somali etnik grubuna mensuptur.[4]

Örgüt, insan gücünü diasporadaki Somalililerden karşılamaktadır. Kabilelerden şantaj, baskı yoluyla bunu sağlamakta ve bazı kabilelerle ortak yapılan kaçakçılık, uyuşturucu ticareti gibi olaylarda örgüte katılımda devamlılığa neden olmaktadır.

Eş-Şebab kuruluşundan itibaren tüm uluslararası terör örgütleriyle bağlantı halinde olmuştur. Sufi anlayışına sahip olan örgüt Somali de Vahhabi bir örgüt olarak kuruldu ve sahip olduğu ‘’Cihad’’ ideolojisi Ortadoğu ve diğer bölgelerden birçok savaşçının örgüte katılımını sağladı.

Eş-Şebab’ın diğer bir gelir kaynağı da zekatlardır. Örgüt sadece Somali’de değil Kenya’da da zekat toplamaktadır. Güçlü bir istihbarat ağına sahip olan örgüt zekatları genelde tehdit yoluyla topluyor.  

Eritre Devleti’nin de örgüte yardımı bulunmaktadır. Bu finansal desteğin altında siyasal amaçlar yatmaktadır. Çünkü Eritre, Etiyopya’dan tehdit algılamaktadır ve örgüte sağladığı bu destekle Etiyopya’nın Doğu Afrika ve Somali’de ki etkinliğini azaltmayı planlamaktadır.[5]

Eş-Şebab, Kenya’da camilerde vaaz vererek maddi imkan ve insan gücü toplamaktadır. Kenya devleti örgütten korkması sebebiyle buna göz yumuyor. Çünkü Kenya turizm geliri getiren şehirlere sahip ve örgütün eylemleri sonucunda bu gelirler azalabilir, ülke ekonomisi bozulup siyasi istikrarsızlık ortamına girilebilir. Öte yandan, Eş-Şebab Kenya’da uluslararası şirket gibi yatırımlarda bulunarak Kenya ile arasında bağımlılık ilişkisi kurmuş durumdadır. Örgüt kurulduğu günden bu yana küresel anlamda Cihad anlayışını benimsediği için diğer uluslararası terör örgütlerinden de maddi destek sağlıyor.

Örgüte yapılan sınır ötesi yardımlar neredeyse bitmişken, ülke içindeki aşırılıkçıların, örgüte ilk günden beri bağlı olanların destekleri ise hâlâ devam etmektedir.

Eş-Şebab örgütü, 10 Şubat 2012’de El-Kaide ile resmen birleşmiştir. Ülkesinde selefi olan diğer terör örgütlerinden küresel çapta amaçlar taşımasıyla ayrılan Eş-Şebab, bu birleşmeyle uluslararası terörist faaliyetlerde bulunabilme imkanlarını arttırdı.

Örgütün idari yapılanmasına gelince, örgüt üzerinde etkili olan tek bir lider yok diyebiliriz. Bu örgütte her bölgeyi ayrı kişiler yönetmektedir. Bu da bize örgütün adem-i merkeziyetçi yapısını ve halka otoriter bir biçimde yaklaştığını göstermektedir.

Eş-Şebab’ı birçok terör örgütünden ayıran bir diğer yönü ise ülke içinde ayrı bir ülke olarak hareket etmesidir. Örgüt, ülkenin güney ve orta kesimlerini kontrol altında tutmaktadır.

İletişim ağlarının güçlü olması, örgüt üyelerinin gizliliğe önem vermesi Eş-Şebab’a varlığını sürdürmesinde yardımcı olmaktadır.

Örgütün hedefleri kimler?

Eş-Şebab kendine hedef olarak, ilk dönemlerde yabancı işgal güçlerini seçmiştir. Bu işgalci güçler Somali’den çekilince 2004’teki Federal Geçiş Hükümeti de son dönemlerde etkisini artırınca, devlet yöneticilerini, bürokratlarını, parlamento üyelerini kendisine hedef olarak seçmiştir.

Eş-Şebab,  BM’nin, Uluslararası Kızılhaç Örgütü’nün ve diğer yardım kuruluşlarının insani yardım faaliyetlerini engelleyerek halkı kendine muhtaç etmeyi amaçlıyor.

Örgütün bir hedefi de onu ayrılıkçı bulup kurulmuş olan bir diğer örgüt ‘’Ehl’i Sünnet Ve’l Cemaat’’dir.[6] Küresel çapta hedefleri ve amaçları olan ve küresel ve bölgesel barışa tehdit oluşturduğu öne sürülen örgüt, son dönemde biraz sıkıntılı. Zaten parçalanmış bir lider kadrosuna sahip olan örgütten önemli liderler ayrılmıştı. Son zamanlarda Federal Geçiş Hükümeti’nin etkinliğini artırması, Somali’ye artan uluslararası ilgi, AMISOM’un ve Federal Geçiş Hükümeti’ne bağlı kolluk kuvvetlerinin güç kazanması örgütü daha büyük bir çıkmaza itmiştir.

Örgütün Aktüel Durumu

Küresel çapta hedefleri ve amaçları olan Eş Şebab zaten parçalanmış bir lider kadrosuna ve yönetim anlayışına sahip bir örgüttü, son zamanlarda önemli liderlerinin örgütten ayrılmasıyla zor zamanlar geçirmektedir.

Son zamanlarda Federal Geçiş Hükümeti’nin etkinliğini artırması, Somali’ye artan uluslararası ilgi, AMISOM’un ve Federal Geçiş Hükümeti’ne bağlı kolluk kuvvetlerinin güç kazanması, Örgütü daha büyük bir çıkmaza itmiştir.

Boko Haram & Eş Şebab

Terör örgütleri yapısal bakımdan hem farklılık hem de benzerlikler göstermektedir. Her iki örgütün mensuplarının yaş ortalamaları, örgütlerin mücadele ve eylem yöntemleri, beslendiği kökler, halkın bu örgütlere bakışı, halkların eğitim durumu, bulundukları ülkelerin etnik durumları, geçmişleri benzerlikler göstermekteyken, örgütlerin mücadele ufukları, eylem sahaları, düşman algıları, mücadele ettikleri ve hedef aldıkları kişiler ve kurumlar, faaliyet gösterdikleri ülkelerin ekonomik, toplumsal ve dinî yapıları farklılık göstermektedir.[7]

Boko Haram’ın örgütsel yapısına baktığımızda örgütte adeta bir devlet gibi polis, yürütme organı ve kabinesi mevcut. Tek lidere sahip olan örgüt merkeziyetçi yönetim anlayışına sahiptir. Boko Haram’ın açık bir örgütsel yapısı yoktur. Örgüte genelde üniversite mezunu olup da iş bulamayan gençler ve işsiz kimseler katılıyor. Eş-Şebab örgütü ise adem-i merkeziyetçi ve otoriter bir anlayış mevcuttur. Eş-Şebab ayrıca güçlü bir istihbarat ve finans ağına sahiptir.

Zeynep Çakas

TUİÇ Stajyeri

Kaynakça
1) ARTOKÇA,İzettin,Boko Haram ve Eş-Şebab Örgütlerinin Yapısal Bakımdan Karşılaştırılması(pdf), Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (Tasam)
2)Web adresi: http://www.meforum.org/2486/somalia-al-shabaab-strategic-challenge?gclid=CLT-qeawsKMCFYxi2godo0-W3w, The Strategic Challenge of Somalia’s Al-Shabaab, Daveed Gartenstein-Ross, Middle East Quarterly,S.25-36,Erişim Tarihi:10.07.2014
3)Web adresi:  http://www.aljazeera.com.tr/dosya/gecmisten-gunumuze-es-sebab, Erişim tarihi:11.07.2014
4)Web adresi: http://www.haber7.com/afrika/haber/1135164-nijeryanin-esrarengiz-orgutu-boko-haram, Erişim tarihi:10.07.2014