2000’li yılların başında gıda, altın, petrol gibi piyasalarda fiyatlar yükselirken Amerikan doları önemli bir düşüşe geçmiştir. Buna paralel olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) konut piyasasında subprime mortgage denilen kredi piyasası çökmüş, bu kredilerden faydalanan aileler iflas etmiş ve konutlarına el konulmuştur. 2008 yılı sonlarına doğru bu krizin yalnızca belli bir kesimi değil bütün ABD mali sistemini etkilediği anlaşılmış, kriz kısa bir süre içinde Avrupa’ya da sıçramıştır. Avrupa içerisinde krizden en fazla etkilenen ülke Yunanistan olmuştur. 2009 yılının Ekim ayında iktidara gelen Papandreou hükümeti, kendisinden önceki yönetimlerin ekonomik göstergeleri farklı gösterdiği iddiasında bulunmuş, ülkenin gerçek ekonomik verilerini açıklayarak ekonomideki sorunların gün yüzüne çıkmasını sağlamıştır. Bu gelişme Yunanistan ekonomik krizinin başlangıcı sayılır. Çalışmamızda üzerinde duracağımız nokta, Yunanistan ekonomik krizinin yalnızca 2008 yılında dünya ekonomisinde yaşanan dalgalanmalardan kaynaklanmadığını, ülke ekonomisinin tarihi boyunca birçok yapısal eksikliği de bünyesinde barındırdığını ortaya koymaktır.
Kriz Öncesi Yunanistan Ekonomisi ve Krizin Dinamikleri
Yunanistan’ın içinde bulunduğu ekonomik krizin dinamiklerini ortaya koymak için Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik aşamasından itibaren yaşanılan gelişmeleri göz önünde bulundurmakta fayda vardır. Yunanistan’ın Avrupa Birliği yolculuğu 1 Ocak 1981 yılında, 1979’da imzalanan topluluk katılım anlaşmasının üye devletlerce onanmasıyla başlamış; böylece Yunanistan topluluğa üye olan 10. devlet olmuştur.1 Bu dönemde Yunanistan, üye ülkeler ile kıyaslandığında kişi başına düşen milli gelirin (GSYH) %68’lik AB ortalamasına göre en az olduğu ikinci ülke konumundadır. 1992 yılında AB ülkeleri Maastricht Anlaşması’yla ekonomik ve parasal birlik oluşumu üzerinde anlaşmaya varmışlardır. ‘’Birliğe üye olmak isteyen ülkeler için zorunlu birtakım kriterler öngörülmüştür. Bunlar:
•Her üyenin yıllık ortalama enflasyon oranı, fiyat artışını en düşük üç üye devletin yıllık enflasyon oranı ortalamasını en fazla 1.5 puan geçebilecektir.
•Üye devletlerin planlanan ya da fiili kamu açıklarının gayri safi yurt içi hasılalarına oranının yüzde 3’ü aşmaması gerekmektedir.
•Üye devletlerin planlanan ya da fiili kamu borç stoklarının, gayri safi yurt içi hasılalarına oranlarının yüzde 60’ı geçmemesi zorunludur.
•Her üye devlet fiyat istikrarı bakımından en iyi sonucu sağlayan üç üye devletin ortalama nominal uzun vadeli faiz oranını en fazla 2 puan aşabileceklerdir.
•Üye devletlerin ulusal paraları, Avrupa Döviz Kuru Mekanizması’nın izin verdiği normal dalgalanma marjı içinde kalmalıdır.’’2
Bu kriterlerin getirdiği yükümlülükler Yunanistan ekonomisini içinden çıkılmaz bir sürecin içine sürüklemiştir. 1 Ocak 2002 itibariyle ekonomik birliktelik bağlamında ortak para birimi Euro’nun kullanılması krizin derinleşmesinde önemli bir paya sahiptir. Bu durumun sebebi, Euro’yu kullanan ülkelerin para politikalarının Avrupa Merkez Bankası tarafından yönetilmesi bu ülkeleri birbirlerine ekonomi anlamında bağımlı hale getirmiş olmasıdır. Dolayısıyla 2009 yılında Yunanistan’da baş gösteren kriz diğer Avrupa ülkelerini de etkisi altına almış, parasal birliklerinin geleceği ise büyük bir tehdit altına girmiştir.3 Bununla birlikte Euro alanına dahil olunabilmesi için ülke ekonomisinin yukarıda değinmiş olduğumuz kriterlere uyumlu olması gerekmekteydi. Fakat yüksek borçlanma faizleri ve enflasyon oranları söz konusuyken ülkenin reel büyüme oranları da istenilen düzeyde değildi. 2001 yılına gelindiğinde ülkenin kamu borç yükünün Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya (GSYH) oranı da %103,4 düzeyindeydi. Bu nedenle 1999 yılında Euro alanına girilememişti.1999 ve 2001 yılları arasında sıkı para politikaları uygulanmış; istenilen oranların yakalanamamasına rağmen Yunanistan, 1 Ocak 2002 tarihinde parasal birliğe kabul edilmiştir.4
AB mali yardımlarından en çok destek alan ülkeler arasında ikinci sırada yer alan Yunanistan’da 2000-2007 yılları arasında ülkeye giren yoğun yabancı sermayenin de katkısıyla ekonomi %4,2 civarında büyüme göstermiş, devlet tahvillerinin faizlerinin de düşmesiyle beraber yüksek oranlı yapısal borçların dönüştürülmesi mümkün olabilmiştir. Fakat 1993’ten beri kamu sektörü ücretleri, emeklilik ve diğer sosyal güvenlik katkıları sebebiyle kamu borcunun GSYH’ye oranı %100’ün üzerinde seyretmiştir. Ayrıca Yunanistan ekonomisinin en temel sorunlarından biri büyüme ve kamu maliyesinin genel olarak dış borçlarla finanse edilmesidir. Bu yolla sağlanan kaynaklar ile piyasalardaki rekabet gücünü artırmaya yönelik gerekli reformlar için de kullanılmamıştır.
Yunanistan’ın 1980,1990 ve 2009 Yıllarında Kamu Borcunun GSMH’ye Oranı
2009 verileri itibariyle ülkenin toplam dış borcu 594,5 milyar dolar olarak açıklanmıştır.5
Yunanistan’ın 1980,1990 ve 2009 Yıllarında Kamu Borcunun GSMH’ye Oranı
Yunanistan’ın bütçe açığında meydana gelen bu sapmanın 3 önemli nedeni vardır:
•Ekonomik gerileme ve reel GSYH’nin beklenenden daha fazla bir düşüş göstermesinden kaynaklanan ekonomik döngü etkisi,
•Gelir toplama mekanizmalarının düzensizliği ve mevcut harcamaların fazlalığından kaynaklanan politik döngü etkisi,
•Vergi toplama, harcama kontrolü yapma ve ilgili verileri kaydetmeye ilişkin yapısal yetersizlikten kaynaklanan yapısal etki.6
Ekonomik dinamiklerin yanında ülkenin ekonomisine zarar veren siyasal ve sosyal dinamikler de mevcuttur. Bunların başında Yunanistan’ın geçmişten günümüze kadar olan süreç boyunca Türkiye’yi tehdit olarak görmesinden kaynaklı yaptığı savunma harcamaları gelmektedir. Yunanistan’ın Türk askeri gücünü dengelemeye yönelik yaptığı yatırımların ekonomide belirgin nitelikte bir ağırlığı vardır. Savunmaya ayrılan bütçenin GSYH’ye oranına bakacak olursak Yunanistan; AB ve NATO ülkeleri arasında en çok silahlanan ülke konumundadır.7 2008 yılı için Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsünün verilerine bakacak olursak Yunanistan dünya genelinde askeri harcamalara en çok bütçeyi ayıran 18. ülkedir.8 Diğer etmenler ise yolsuzluk, rüşvet, kamu sektöründe meydana gelen kadrolaşma ve sektörel reformların uygulanamamasıdır. Etkinliklerini ABD’de yürüten Brookings Enstitüsü’nün yaptığı bir araştırma neticesinde, Yunanistan milli ekonomisinin %8’i yolsuzluk ve rüşvete kaynak olarak aktarılmaktadır.9 Yunanistan yargısı 1990-2000 yılları arasında Savunma Bakanlığı’nın hayata geçirdiği fazla silahlanma programı karşılığında üst düzey ordu mensuplarının rüşvet olaylarına karıştığını tespit etmiştir.10 Ayrıca Şubat 2014 tarihinde, 2000-2004 yılları arasında yurtdışında mayın temizleme faaliyetleriyle ilgilenen ‘Uluslararası Mayın Temizleme Merkezi’ isimli sivil toplum kuruluşunun (STK) kamuyu 9 milyon dolar değerinde dolandırdığı gerekçesiyle dava açılmış; olayın ardından yolsuzluk yaptığından şüphe duyulan 140 STK ise incelemeye alınmıştır. 11 Bu verilerin sonucunda Yunanistan AB içinde yolsuzluğun en fazla söz konusu olduğu ülke konumundadır.12 Bu durumun devlet ekonomisine verdiği zararın yanında, vergi yükünde en fazla paya sahip orta sınıfın da kayba uğramasına sebep olmuş, halkın yolsuzluğa bulaştığını düşündüğü siyasetçilere ve banka sahiplerine duyduğu öfke gittikçe büyümüştür. Ülkenin içinde bulunduğu bu ekonomik çıkmazdan kurtulmanın yolu yine Avrupa Birliği tarafından sağlanacak olan kurtarma paketleridir. Ekonomik anlamda dışa bağımlı olan Yunanistan konuyla ilgili Avrupa Komisyonu ile kapsamlı görüşmeler yürütmüştür.
Kriz Sonrası Yunanistan Ekonomisi
2009 yılı Yunanistan ekonomisi için belirleyici bir yıl olmuş, göreve başlayan hükümet başta bütçe açığı olmak üzere, ekonomik verileri revize etmiştir.13 Bu gelişmeyle ülkede kriz dönemi başlamış bulunmaktadır. Yunanistan hükümeti tarafından Avrupa Komisyonu’na sunulan İstikrar Programı Krizle ilgili çeşitli önlemlerden oluşan paketi içermektedir. Buna göre nihai hedef, 2013 yılına kadar bütçe açığının kademeli olarak %2’ye çekilmesi, bu bağlamda kamu harcamalarındaki kısıntıyla beraber vergi gelirlerinde artırıma gidilmesi önlemler dahilinde belirtilen hususlardandır.14 Kriz için alınabilecek en hızlı önlem kemer sıkma politikaları olarak düşünülmüştür. Ekonomi üzerinde enflasyonist baskı oluşturmadan GSYH’de artış sağlanmalı ve durgunluğa neden olmadan kamu harcamaları kısıtlanmalıdır. Ancak ne yazık ki, içinde bulunulan krizin boyutu bu önlemlerle çözüm sağlanabilecek nitelikte değildir.15
Krizden kurtuluş için hazırlanan Yunanistan Ekonomik Programının ise başlıca üç hedefi vardır:
•Güvenin ve mali istikrarın sağlanması
•Rekabetçiliğin tekrar sağlanması (özellikle şeffaflığın artırılıp devletin ekonomideki rolünün indirgenmesini amaçlamaktadır.)
•Finansal sektör istikrarının güvenceye alınması
Uygulanacak ekonomik tedbirler sonucunda 2008-2015 yılları arasında ortaya çıkacak temel ekonomik veri tahminleri GSYH’nin yüzdesi olarak şöyle belirlenmiştir: 16
AB, krizin olumsuz etkilerinin hafifletmek için yukarıda bahsettiğimiz amaçlar doğrultusunda çeşitli mekanizmalar oluşturmuştur. Bu mekanizmaların amacı, ülkelerin borçlanma maliyetlerinin düşürülmesidir. Bu amaçla oluşturulan mekanizmalar;
•Ödemeler Dengesi Fonu
•Kredi Havuzu
•Avrupa Finansal İstikrar Mekanizması (EFSM)
•Avrupa Finansal İstikrar Fonu (EFSF)
•Rekabet Paktı
AB ve IMF’nin katkılarıyla 3 yıl vadeli 110 milyar Euro tutarındaki ilk kurtarma paketi Yunanistan’a finanse edilmiş oldu.17 Mali yardım paketi bağlamında öngörülen tedbirler; harcama tedbirleri, gelir tedbirleri ve yapısal mali reformlar olmak üzere 3 temel başlığa ayrılabilir. Harcama tedbirleri çerçevesinde; ücretler ve emekli maaşları program süresinde nominal olarak dondurulacak, yüksek tutarlı emekli maaşlarından kesintiler olacak, özel günlerdeki ikramiyeler kaldırılacak, kamuda istihdam azaltılacak, belediyeler ve yerel idareler birleştirilecek ve sağlanan bu fonların mümkün olduğu kadar etkin kullanımı sağlanacaktı. Gelir tedbirleri genel olarak KDV oranlarının artırılmasına yönelik düzenlemeler içermekle birlikte toplanan vergilere de yönelik bazı hususlar içermekteydi. Yapısal reformlar ise gelirler ve harcamalar üzerindeki kontrolü güçlendirmeyi amaçlamaktaydı. Bu bağlamda emeklilik ve sağlık reformları çerçevesinde yapılacak düzenlemeleri bünyesinde barındırmaktaydı.
Yunanistan hükümeti mali yardım paketi bağlamında alınan tedbirlerle beraber; gelecekte verilerin yanıltıcı olarak sunulmasını önlemek üzere de harekete geçmiştir. Parlamento güvenilir ve bağımsız bir istatistik kurumu kurmak için, bu kurumun yasal statüsünü değiştiren bir kanun kabul etmiştir. Daha önce Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan İstatistik Kurumu tamamen bağımsız hale getirilmiş, başkanı ve yönetim kurulu bir Parlamento Kurulu’nun beşte dört çoğunluğuyla atanan bir otoriteye çevrilmiştir.18
Siyasi istikrarsızlık, toplumsal muhalefet ve tahmin edilenden daha derin ve uzun süren bir ekonomik daralma nedeniyle AB-IMF mali yardımlarında ön koşul niteliğinde ortaya konan program hedeflerini yakalayamayan Yunanistan, her bir kredi diliminin serbest bırakılması için ilave tedbirler almak durumunda kalmıştır. Bu yolla gelinen noktada 2009 yılında GSYH’ye oranı yüzde 15,75 olan bütçe açığı 2011 yılında yüzde 9,25 seviyesine gerilemiştir.19 13 Haziran 2011’de uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Yunanistan’ın kredi notunu dünyanın en düşük seviyesine indirerek krizin büyüklüğünü ortaya koymuştur.20
Ön koşul niteliğinde olan bu yapılandırmanın ardından Yunanistan için uyum programı çerçevesinde sağlanan ikinci mali yardım paketi Euro Bölgesi Ekonomi ve Maliye Bakanları tarafından 14 Mart 2012 tarihinde onaylanmıştır. Bu yardım bağlamında ilk ödenekten kalan tutarla beraber 28 milyar euroluk kısım IMF’ye ait olmak üzere, 130 milyar miktarında ek kaynak sağlanması kararı alınmıştır. Mali anlamda ulaşılmak istenen hedef ise 2020’ye kadar kamu borcunun %117 dolaylarına düşürülmesidir.21 Bu da kemer sıkma politikaları yoluyla mümkün olabilmektedir. Yunanistan halkı bu politikalara grev, iş yavaşlatma, gösteri düzenleme gibi tepkiler vererek karşı çıkmaktadır. 2013 yılında yapılan bir araştırmaya göre işsizlik ve geçim sıkıntılarının neden olduğu bunalım dolayısıyla uyuşturucu bağımlılığı oranı artmış, son 4 yılda intihar vakalarında %45 bir artış meydana gelmiştir.22 2015 yılına gelindiğinde işsizlik oranı %25’i aşmıştır.
Yunanistan’da kemer sıkma politikaları neticesinde uygulanan maaş ve emeklilik fonu kesintileri ile uzun süren resesyonun yarattığı etkiler deflasyona neden olmuştu. 2015 Aralık ayında 86 milyar euroluk 3. Kurtarma paketinin de etksiyle 33 aylık bir deflasyon döneminin ardından aylık enflasyonun AB standartlarına göre %0,4 yükselmesiyle beraber pozitif alana çıkılmış oldu. Ülkenin 2010-2015 yıllarına ait temel ekonomik verilerine aşağıdaki tabloda göz atabiliriz:
Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı
2016 Ocak ayında S&P Yunanistan’ın CCC+ olan kredi notunu B-‘ye yükselterek durağan not görünümünü korudu.23 Mayıs ayında Brüksel’de gerçekleşen Eurogroup toplantısında ise Yunanistan için 10,3 milyar euroluk kurtarma paketinin iki taksit halinde verilmesi ve Yunanistan’ın borcunun yeniden yapılandırılması kararı alındı.24 Toplantıda maliye bakanları Yunanistan’ın uygulamış olduğu kemer sıkma politikalarını memnuniyetle karşıladıklarını belirtti.
AB ülkeleri Yunanistan krizi problemi üzerinde ciddiyetle durmaktadırlar. Yunanistan’ın çok zor durumda kalması ile kendi para politikasını belirlemek üzere euro bölgesinden çıkma ihtimali tüm AB üyelerini endişelendirmektedir. Bu durumun kendi para politikalarını denetleyememekten şikayet eden diğer AB ülkeleri için örnek teşkil etmesinden çekince duyulmaktadır. Başta Yunanistan olmak üzere birkaç AB üyesi devletin birlikten ayrılma kararı ‘tek Avrupa’ hayaline darbe indirmiş olacaktır.25
SONUÇ
2007 yılında ABD’de başlayan kriz, sağlam bir temele oturtulamayan ve istikrarsızlıklarla dolu Yunanistan ekonomisindeki sorunları tetikleyen önemli bir etmen olmuştur. 2009’da göreve yeni başlayan hükümetin ise ülkenin genel ekonomik verilerinin doğru yansıtılmadığını açıklaması, Yunanistan’ı uluslararası boyutlara ulaşan bir kriz durumunun içine sokmuştur. Bu gelişme Yunanistan ekonomisindeki sorunları gün yüzüne çıkarmak suretiyle ülke için önemli bir dönemin başlangıcı sayılır. Yunanistan’ın ekonomik ve parasal birlikteliğe üye olması, ülkenin ekonomik politikalarını kendisinin belirleyememesi sonucunu doğurmuştur. Avrupa Birliği’ne üyelik tarihinden itibaren, birliğin diğer ülkelerine nazaran ekonomik veriler anlamında durumu parlak olmayan Yunanistan’ın, kriterleri sağlayamaması dahi göz ardı edilmiş ve ekonomik yardımlarla ülke dik tutulmaya çalışılmıştır. Bu durum ülkenin dışa bağımlılığını artırmış ve kriz döneminde içinden çıkılamayacak bir durumun içine sürüklemiştir. Dolayısıyla ülkeyi bu kaostan kurtarmak yine AB’den sağlanacak fonlara kalmıştır. AB fonlarının da yeterli olmaması durumunda IMF’nin kapısı çalınmıştır.
Mali yardım paketi kapsamında Yunanistan’a 3 ayrı ödenek temin edilmiştir. Bu fonların sağlanması Yunanistan’ın ekonomik anlamda birtakım reformlar yapmasını zorunlu kılmış, bu anlamda kemer sıkma politikaları uygulanmıştır. Ekonomik iyileştirme yapılmaya çalışılırken sosyal anlamda bozulmalar başlamış, halkın üzerindeki vergi yükü ve işsizlik dolayısıyla hükümete tepkiler gün geçtikçe artmıştır. Son olarak Yunanistan’ı etkisi altına alan kriz, Avrupa Birliği politikalarının sorgulanmasına ve krizin diğer ülkelere yayılma riski de göz önüne alınarak birliğin sürdürülebilirliğinin tartışılmasına neden olmuştur.
Balkan Araştırmaları Merkezi Stajyeri
Dilan AKKAN
1.Ahmet Tezel, Yunanistan’ın AB Üyeliği, http://uik.blogcu.com/yunanistan-in-ab-uyeligi/1361379, e.t. (20.05.2016)
2.http://abmerkezi.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2012/08/maastrichtkriterleri.pdf, e.t. (20.05.16)
3.Aslı Fatma Burulday, ‘’Yunanistan Ekonomik Krizi’’, http://www.bilgesam.org/incele/143/-yunanistan-ekonomik-krizi/#.V216pfmLTIU, e.t. (27.04.2016)
4.İlhan Dağdelen, ‘’Avrupa Bütünleşme Sürecinde Yunanistan’ın Borç Krizi’’, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, s. 1-26, 2011
5.Burulday, op.cit.
6.Yaşar Köse, Hakan Karabacak, Yunanistan Ekonomik Krizi: Nedenleri, Etkileri ve Alınan Tedbirlere İlişkin Bir Değerlendirme, Maliye Dergisi, Sayı:160, s. 289-306, 2011
7.Burulday, loc.cit, s. 3
8.Savunma Harcamalarına Göre Ülkeler Listesi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Savunma_harcamalar%C4%B1na_g%C3%B6re_%C3%BClkeler_listesi, e.t. (23.06.16)
9.Burulday, loc.cit., s. 4
10.Yunanistan’da Rüşvet Ve Yolsuzluk Orduya Uzandı, (03.01.2014),http://www.ensonhaber.com/yunanistanda-rusvet-ve-yolsuzluk-orduya-uzandi-2014-01-03.html, e.t. (23.06.16)
11.Yunanistan’da 9 Milyon Euro Yolsuzluk Yapan STK’ya Dava Açıldı, (18.02.2014), http://www.haberler.com/yunanistan-da-9-milyon-euro-yolsuzluk-yapan-stk-ya-5683426-haberi/, e.t. (23.06.16)
12. Barış Hasan, Yunanistan’ın Ekonomik Durumu, http://www.batitrakya.org/yazar/baris-hasan/yunanistanin-ekonomik-durumu.html, e.t. (23.06.16)
13.Aytekin Keleş, Yunanistan Ekonomik Krizine Genel Bir Bakış, 2013, http://www.finanskulup.org.tr/assets/makale/AytekinKeles-YunanistanEkonomikKrizineBakis.pdf, e.t. (27.04.16)
14. Burulday, loc.cit. , s.5
15.Rezzan Neslihan Vural, Yunan Krizinin Dinamikleri ve Olası Sonuçları, 21. YÜZYIL, Sayı:36, s.80-88, 2011
16.Köse, Karabacak, loc.cit. , s.297
17.Cansu Çeliker, Ekonomik Kriz Sarmalındaki Yunanistan, http://blog.radikal.com.tr/dunya/ekonomik-kriz-sarmalindaki-yunanistan-33927, e.t. (27.04.2016)
18.Köse, Karabacak, loc.cit., s. 299
19.Özgür Uçar, Yunanistan’ın Euro Bölgesinden Ayrılmasının Olası Ekonomik Etkileri, 2012, http://www.ab.gov.tr/files/EMPB/grexit_impact_on_turkey_print_version.pdf, e.t. (27.04.2016)
20.Vural, loc.cit., s.88
21.İbid.
22.Yunanistan’da Kriz Sürecinde İntiharla %45 Arttı,(12.09.2013), http://www.aksam.com.tr/ekonomi/yunanistanda-kriz-surecinde-intiharlar-yuzde45-artti/haber-243989, e.t. (26.06.2016)
23.S&P, Yunanistan’ın Notunu Yükseltti, (23.01.16), http://www.milliyet.com.tr/s-p-yunanistan-in-notunu-yukseltti/ekonomi/detay/2183165/default.htm, e.t. (29.01.2016)
24 Euro Grup Yunanistan Konusunda Anlaştı, (25.05.2016), http://www.azinlikca.net/bati-trakya-haber/eurogrup-yunanistan-konusunda-anlasti-5252016.html, e.t. (02.06.2016)
25 Keleş, op.cit.
KAYNAKÇA
•Burulday, A.F. (20 Ekim 2011) , ‘’Yunanistan Ekonomik Krizi’’, http://www.bilgesam.org/incele/143/-yunanistan-ekonomik-krizi/#.V216pfmLTIU, e.t. (27.04.2016)
•Çeliker,C. (21 Eylül 2013) , Ekonomik Kriz Sarmalındaki Yunanistan, e.t.(27.04.2016) http://blog.radikal.com.tr/dunya/ekonomik-kriz-sarmalindaki-yunanistan-33927
•Dağdelen, İ. (2011), ‘’Avrupa Bütünleşme Sürecinde Yunanistan’ın Borç Krizi’’, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, s. 1-26
•Euro Grup Yunanistan Konusunda Anlaştı, (25.05.2016), e.t. (02.06.2016), http://www.azinlikca.net/bati-trakya-haber/eurogrup-yunanistan-konusunda-anlasti-5252016.html
•Hasan, B. (20 Şubat 2010) , Yunanistan’ın Ekonomik Durumu, e.t.(23.06.2016) http://www.batitrakya.org/yazar/baris-hasan/yunanistanin-ekonomik-durumu.html
•Karabacak, H. , Köse Y.(2011), Yunanistan Ekonomik Krizi: Nedenleri, Etkileri ve Alınan Tedbirlere İlişkin Bir Değerlendirme, Maliye Dergisi, Sayı:160, s. 289-306
•Keleş, A. (Mart 2013), Yunanistan Ekonomik Krizine Genel Bir Bakış, e.t. (27.04.2016) http://www.finanskulup.org.tr/assets/makale/AytekinKeles-YunanistanEkonomikKrizineBakis.pdf
•Savunma Harcamalarına Göre Ülkeler Listesi, e.t.(23.06.2016), https://tr.wikipedia.org/wiki/Savunma_harcamalar%C4%B1na_g%C3%B6re_%C3%BClkeler_listesi
•S&P, Yunanistan’ın Notunu Yükseltti, (23.01.16), e.t. (20.01.2016), http://www.milliyet.com.tr/s-p-yunanistan-in-notunu-yukseltti/ekonomi/detay/2183165/default.htm
•Tezel, A.(2007) , Yunanistan’ın AB Üyeliği, e.t. (20.05.2016) http://uik.blogcu.com/yunanistan-in-ab-uyeligi/1361379
•Uçar, Ö. (2012), Yunanistan’ın Euro Bölgesinden Ayrılmasının Olası Ekonomik Etkileri, http://www.ab.gov.tr/files/EMPB/grexit_impact_on_turkey_print_version.pdf, e.t. (27.04.2016)
•Vural, R. N. (2011), Yunan Krizinin Dinamikleri ve Olası Sonuçları, 21. YÜZYIL, Sayı:36, S.80-88
•Yunanistan’da Kriz Sürecinde İntiharla %45 Arttı ,(12.09.2013), e.t. (26.06.2016), http://www.aksam.com.tr/ekonomi/yunanistanda-kriz-surecinde-intiharlar-yuzde45-artti/haber-243989
•Yunanistan’da 9 Milyon Euro Yolsuzluk Yapan STK’ya Dava Açıldı, (18.02.2014), e.t. (23.06.2016), http://www.haberler.com/yunanistan-da-9-milyon-euro-yolsuzluk-yapan-stk-ya-5683426-haberi/
•Yunanistan’da Rüşvet Ve Yolsuzluk Orduya Uzandı, (03.01.2014), e.t. (23.06.2016), http://www.ensonhaber.com/yunanistanda-rusvet-ve-yolsuzluk-orduya-uzandi-2014-01-03.html
