II. Dünya Savaşının arkasında bıraktığı ekonomik ve sosyal olarak yıkılmış Avrupa’yı yeniden onarmak için ilk olarak ABD tarafından Marshall Planı uygulanmış, ardından gelişen Avrupa ülkeleri kendi aralarında Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü(AEİÖ)’nü kurmuşlardır.
1950’lere geldiğimizde Avrupa savaş sonrası yıkımı atlatmış ve kendini ekonomik ve sosyo- politik açıdan kalkındırmıştı. AEİÖ ise kendi alanı dışına çıkmış, kendini küresel görevlere adapte edebilecek duruma ulaşmıştı. Ocak 1960’ta yapılan uzun görüşmelerin ardından örgütün az gelişmiş ülkelere yardım edebileceğine kanaat getirilmiş, ardından 34 üye devlet ile 1961 yılında Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü kurulmuştur. Örgütün kurucu üyeleri, AEİÖ üyelerinin yanında ABD ve Kanada’dır. Daha sonra Japonya’nın katılmasıyla örgüt kıtalar arasında yayılmaya başlamıştır. 12 yıl içinde Finlandiya, Avustralya, Yeni Zelanda tam üye olmuştur. Ayrıca Yugoslavya dağılmadan önce gözlemci ülke olarak katılmıştır. 1989 devriminden sonra ise Visegrad Antlaşması ile Örgüt, merkez Avrupa’daki ülkelerin pazar ekonomisine geçmelerinde yardımcı olmuştur.
Örgütün amaçları; üye ülkelerde geliştirilebilir en yüksek ekonomik kalkınma, istihdam ve yaşam standartlarının yükseltilmesi yoluyla dünya ekonomisine katkı sağlamak; üye devletler ve üye olmayan devletlerle ekonomik kalkınmayı sağlamak; uluslararası yükümlülüklere uygun ve çok taraflı olarak dünya siyasetinin geliştirilmesine katkı sağlamaktır.
Örgüt, üye devletler, komiteler ve başta sekreterlik tarafından idare edilmektedir. Günümüz Sekreteri Meksikalı Angel Gurria’dır. Ayrıca 2003 yılında Japon büyükelçi Seiichiro Noboru tarafından üye olmayan devletlerle çalışma grupları kurulmuştur. Bu çalışma gruplarının amaçları; fikir birliği, etkili katılım, ortak fayda ve küresel dönüşümdür. Bu bağlamda 2007 yılında Örgüt tarafından Şili, Estonya, İsrail, Rusya, Slovenya gibi ülkelerin üyelik değerlendirmeleri tartışmaya açılmıştır. Daha sonra Brezilya, Çin, Hindistan, Güney Afrika ülkeleri ile işbirliği antlaşmaları süreci başlamış ve 2010 yılında Şili, Slovenya, İsrail ve Estonya tam üye olmuşlardır.
Neo-liberal teoriden hareketle kurulan Örgüt, üye devletlerin ve diğerlerinin gelişiminde ticaretin rolünü vurgular. Devletler böylece etkileşimler ve ticaret yoluyla birbirlerinden etkilenerek ekonomik yapılarını geliştirmiş olurlar. Örgütün yıllık bütçesi, ekonomik büyümelerini etkilediği devletlerin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla oranları paylarına göre beslenerek gelişir. Yıllık bütçesi 510 milyon Amerikan Doları olan bütçe içinde Amerika bütçenin çeyreğine sahip olarak ilk sırada yer alır. Onu %19 ile Japonya, %9 ile Almanya ve İngiltere, %7 ile Fransa izler. Türkiye’nin örgütün bütçesine oranı %1.062’dir.
Örgüt yapısına eleştirel bakıldığında; dünya sahnesindeki üretken devletlerin (dünyanın ¾’ünü oluşturuyor) formu olarak nitelendirilir. Bu anlamda dar bir yapıya sahip olduğu konusunda tartışmalar devam etmektedir. Ayrıca 1997-98 yıllarında imzalanan Çok taraflı Yatırım Antlaşması’nın insan haklarını, iş ve çevre standartlarını tehdit ettiği üzerinde çok yankı bulan tartışmalar devam etmektedir.
Begüm Urgancı
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) Web Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/OECD
2) Web Adresi: http://www.iatj.net/
3) Web Adresi: http://hal.archives-ouvertes.fr/
4) Measuring and Reporting Intellectual Capital, International Symposium, 9-10 June 1999,
6) Web Adresi: www.oecd.org,
7) Web Adresi: www.basbakanlik.gov.tr,
8) Web Adresi: www.mfa.gov.tr,
