Günümüzde, iç savaş, yoksulluk, doğal afet ve bulaşıcı hastalıklar gibi nedenlerle hukuk ve sosyal düzeni kısmen ya da tamamen çöken ancak bir hayalet gibi dünya haritasında yer almaya devam eden devletler “başarısız devletler” (failedstates-etatssansgouvernement) olarak isimlendirilmektedir.
Dünya kurulalı beri, yönetenler ve yönetilenler vardır. İyi yönetim, kötü yönetim, her çeşit düzende söz konusu olmuştur. Yönetimde ehliyet ve başarı, hep kardeş olmuştur. Velhasıl düşkün devlet kavramı artık devlet olabilmenin temel şartlarını yerine getirebilmekten aciz kalmış devletler için kullanılan bir kavramdır. Bu devletler eğitim, güvenlik ve yönetim gibi temel fonksiyonlarını devamlı ve düzenli olarak icra edemezler. Devletin iç huzuru ve istikrarı bozularak yerini fevri çatışmalara bırakır bunun beraberinde günbegün yayılan şiddet eğilimleri ile yine devlet içinde aşırı bir sefalet söz konusudur.
Yönetimde sıkıntıya düşen ülkelerin daha çok, yoksul ülkeler olduğu, halklarının çağdaş değerlerden, eğitimden nasibini almadığı, ehil siyasi ve idari kadrolardan mahrum bulunduğu; sonuç olarak görenek ve kültürün gelişmesi ihtiyacı içinde olduklarını söyleyebiliriz. Bu ülkelerin içinde kol gezen belirgin bir güç boşluğu, insanları bu boşluğu kendi otoriteleriyle doldurmaya sevk ederken yine rekabetçi grupların öncülüğünde işlenen suçların birer kurbanı haline getiriyor. Birleşmiş milletler ve komşu ülkeler düşkün devletteki var olan ya da olası insancıl felaketleri önlemek için zaman zaman aracı olmaya çalışsalar da devletin iç faktörlerinden dolayı yine biraz da sömürgeci ülkelerin etkisiyle bu yardımseverlerin başarısız olmaya mahkûm olduklarını söyleyebiliriz.
Tüm özelliklerden hareket ederek başarısız devlet merkezi hükümetin etkin kontrol sağlayamaması veya iç savaş sonucu, devlet organlarının kurumsal ve işlevsel açıdan otorite kaybına uğradığı ve bu nedenle ülkenin önemli bir kısmına temel kamu hizmetlerini götüremeyen ülkelerdir diyebiliriz. Başarısız devletler arasında teoride “başarısız devletler”, “başarısız olmakta olan devletler (failingstates)”, “başarısızlık riski taşıyan devletler”, “zayıf devletler”; “haydut devletler (roguestates)” ve “çökmüş devletler ” şeklinde bir ayırım yapıldığı görülmektedir.
Başarısız devletlerin karakteristik özellikleri:
Devlet içindeki iç savaşların varlığı. Doktrinde yazarların bir kısmı, şiddeti önleme kapasitesinin olmaması nedeniyle devlet başarısızlığının iç silahlı çatışmalara yol açtığını ileri sürmektedir.
Başarısız devletler, güçlü devletlerin aksine periferi/dış sınırlarını kontrol edememektedirler.
Başarısız devletin bir başka göstergesi ülkede “kriminal” şiddetin artması; ülkenin ve halkın güvenliğinin sağlanamamasıdır.
Hükümetin özünü oluşturan “güç tekelinin” çökmesi. Başarısız devletler, yalnızca çok az kişinin ödüllendirildiği eşsiz ekonomik fırsatlar sağlamaktadır. Yönetime ya da yönetici oligarşiye yakın olanlar daha fazla zenginleşmekteyken bu konuda daha az şanslı olanlar yoksulluk çekmektedir.
Devletler neden başarısız olurlar?
Devletler tesadüf eseri başarısız olmamaktadır. Devlet başarısızlığı coğrafi, çevresel ve içsel sebeplerden, ülkeyi yöneten liderlerin verdikleri kararlara kadar uzanan bir dizi nedenden kaynaklanmaktadır. Devlet başarısızlığının nedenleri arasında “sömürge mirası” önem taşımaktadır. Bu olgu çerçevesinde başarısız devletler, bölgesel, tarihsel ve etnik bölünmelerle ilgisi olmayan keyfi olarak çizilmiş ulusal sınırlardan kaynaklanmaktadır.
Yine devlet başarısızlığında, Soğuk Savaş döneminde süper güçlerin üçüncü dünya ülkelerinde çatışmaları kışkırtmalarının ve ekonomik gelişmeyi engellemelerinin rolü vardır. Bir başka neden devlet başarısızlığından menfaat elde eden güçlerin varlığıdır. Başarısız olan ya da bu riski taşıyan devletlerin tamamı aslında fakir devletler değildir. Afganistan, Angola, Çad ve Kolombiya’da olduğu gibi eroin, kokain, petrol, doğal gaz, uranyum, elmas gibi yüksek kar getirici maddelerin ve ürünlerin bolluğu ya da kolay edinilmesi sonu gelmez iç savaşlar için kaynak sağlamakta ve devlet başarısızlığını açıklamaya yardımcı olmaktadır.
Yine, gelişmiş ülkelerin izlediği politikalar da gelişmekte olan dünyada devlet başarısızlığına katkıda bulunmaktadır. Gelişmiş devletler, iç savaşın sürdüğü devletlere silah ve para transferleri yaparak, söz konusu ülkelerin kendilerine olan bağımlılıklarının devam ettirilmesine çalışılmaktadır. Son olarak, devlet başarısızlığı yalnızca tesadüfî, coğrafi, çevresel ya da dışsal nedenlerden değil; lider kararlarından ve başarısızlıklarından da kaynaklanmaktadırTahminler farklı olmakla birlikte, bugün 20 ila 50 civarındaki devletin başarısızlığa yakın ya da gelecekte yüksek oranda başarısızlık riski altında olduğu gözlemlenmektedir.
Başarısız devletler küresel güvenliği tehdit ediyor. Devlet otoritesinin geçersiz olduğu ya da kötüye kullanıldığı ülkeler, teröristler ve suçluların ricat bölgesine dönüşüyor. Uluslararası yardımlar ise önemli faktörlerin göz önüne alınmaması yüzünden etkisiz kalıyor.1990’dan beri 10 milyondan fazla insanın başarısız devletlerde meydana gelen iç savaşlarda öldüğü; yüz milyonlarca insanın en temel insan haklarından mahrum kaldığı ve terörizm tehdidinin sorunu daha da önemli hale getirdiği göz önünde bulundurulursa, başarısız devletler sorununun uluslararası toplumun üzerinde durması gereken önemli ve acil bir sorun olduğu ortaya çıkmaktadır. BM, NATO ve AB gibi kuruluşlar için başarısız devletler sorunu ile “uluslararası toplum adına ve yararına” ilgilenme zamanı çoktan gelmiştir.
Rukiye Eroğlu
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
Web Adresi: http://www.ankarastrateji.org/yazar/doc-dr-fatma-tasdemir/basarisiz-devletler-ic-savas-ve-terorizm/, Erişim Tarihi: 29.01.2014.
Web Adresi: http://www.globalpolicy.org/nations-a-states/failed-states.html, Erişim Tarihi: 30.01.2014.
Web Adresi: http://www.radikal.com.tr/yorum/basarisiz_devlet_nedir-755922, Erişim Tarihi: 29.01.2014.
Web Adresi: http://rationalwiki.org/wiki/Failed_state, Erişim Tarihi: 30.01.2014.
Web Adresi: http://www.thefullwiki.org/Failed_state, Erişim Tarihi: 30.01.2014.
Web Adresi: http://www.webmastersitesi.com/dunyadan-haberler/976499-basarisiz-devletler-kuresel-guvenligi-tehdit-ediyor.htm, Erişim Tarihi: 30.01.2014.
