1. Öncelikle beni kırmayıp röportaj isteğimi kabul ettiğiniz için çok teşekkür ederim Selin Hocam. Beni çok mutlu ettiniz. Röportajımıza öncelikle sizi tanıyarak başlamak isterim. Bize kısaca kendinizden bahseder misiniz?
Ben Ahu Selin ERKUL YAĞCI, Ege Üniversitesi İngilizce Mütercim Tercümanlık Bölümünde öğretim üyesi ve bölüm başkanı yardımcısıyım. Lisans eğitimimi Bilkent’te, yüksek lisansımı Dokuz Eylül Üniversitesi’nde ve doktoramı ise Boğaziçi Üniversitesi’nde tamamladım. 2013 yılından beri Ege Üniversitesi’nde görev yapmaktayım. Başta AB ve hukuk metinleri çevirisi olmak üzere birçok hukukla yakından ilgili dersler vermekteyim.
Çok teşekkürler. O zaman ilk sorumuza geçelim.
2. Bir çevirmen olarak sizce hukuk çevirisini diğer çeviri türlerinden ayıran özellikler nelerdir?
Hukuk çevirisinin diğer çeviri türlerinden bazı farklılıkları ve aynı olduğu noktalar mevcuttur. Aynı olduğu noktalar, hepimizin bildiği gibi bir kaynak metnin erek metne aktarılması durumu söz konusudur. Ama bu aktarma sırasında, diğer metinlerden farklı olarak, örneğin bir edebiyat metninden farklı olarak, bu hukuk metninin işlevi diğer metin türlerinden farklıdır. Tabii ki bu işlev farklılığı hukuk çevirisinde de büyük farklar yaratıyor. Çünkü hukuk metninin sonucunda hukuki sonuçlar doğabilir ya da hukuk metni eğer bir yasadan, bir kanun maddesinden veya bir tüzükten bahsediyorsa bu tarz metinler insanlar üzerinde yaptırımı olan metinlerdir. Bu hukuki yaptırımlar da hukuk metinleri çevirisini, diğer metinlerden daha farklı bir hale getirir. Şimdi, farklardan birincisi işlev ve etkisi. İkincisi ise, metinlerin dili. Biliyoruz ki hukuk dilleri oldukça farklı. Hukuk metinleri çevirisi dersinde de konuştuğumuz gibi, çeşitli sebeplerle bu dil Türkçe, Osmanlıca ve Farsça gibi kelimelerden oluşmuş eski bir dildir ve oldukça geniş bir terminolojiye sahiptir. Bence, üçüncü farklılığı ise, biçemi. Hem metin son derece açık olmalı ve bu açıklıkla birlikte, üstü kapalı veya duruma göre farklı anlamlar içerebilen bir şekilde olmalıdır. Bu durum da hukuk çevirmenini oldukça önemli bir konuma yerleştiriyor. Çevirmenin metnin bilerek ve farklı anlamlara çekilebilmesi için mi üstü kapalı yazılmış yoksa metinde olağandışı bir hatanın olup olmadığını belirleyip bir çeviri yapmak durumunda olması da hukuk metinlerinin çevirisinin önemli bir farklılığı. Çevirmen, işgüzarlık yaparak bilerek üstü kapalı bir şekilde yazılmış metni açık bir hale getirmemelidir ya da metinde kendi fikri ve bilgisi doğrultusunda değişiklikler yapmamalıdır.
3. Hukuk çevirisi yaparken, uluslararası alandaki çevirilerde ulusal çevirilerden farklı olarak hangi özellikler bulunmaktadır?
Bu nokta oldukça önemli. Özellikle Türkçe’den İngilizce’ye çeviri yaparken hangi hukuk sistemine çeviri yaptığımızı bilmemiz oldukça önemli. Çünkü her hukuk sisteminin kendine özgü kurum, kuruluş ve terminoloji vs kavramları var. Bunları doğru bir şekilde aktarabilmek için ulusal hukuk konusunda da bilgi sahibi olmak gerekiyor. Yani hukuk çevirisi, sadece kelime ve terminoloji bazından değil, bütün diğer açılardan da uluslararası hukuk sistemlerine bütün olarak hâkim olmak gerekmektedir. Tabi ki, biz hukukçu değiliz ve bütün hukuk bilgisine sahip olmamız beklenemez fakat genel işleyiş örneğin mahkeme sistemi bilinmeli ve bunun metinlere nasıl yansıyabileceği konusunda dikkatli olmak gerekmektedir.
4. Daha önce hiç uluslararası hukuk alanında çeviri yapma fırsatınız oldu mu?
Evet, deneyimim var. Ben uzun yıllar İzmir Adliyesinde bilirkişi olarak görev yaptım. Talepname (Letter of Request) denilen birçok metin çevirdim. Yani, buradan hâkim veya savcı, İngiltere’den bir kişinin ifadesinin alınmasını ya da belli konularda görüş almak istediği veya eskiden şirketlerin sosyal medya yöneticileri olmadığı için, uluslararası bir şirketten bilgi isteneceği zaman mektuplar yazılmaktaydı. Burada, nerede mektup yazdığınız oldukça önemli. İngilizce yazılacağı kesin fakat nereye yazılacağı önem teşkil ediyor. İngiltere ve Milletler Cemiyeti mi? Yoksa İrlanda’ya mı? Yoksa Avustralya’ya mı yazılıyor? Hangi hukuk sistemi içerisinde bu mektup yazılıyor?
Aynı şekilde ifade ve tutanaklarla ilgili birçok çeviri yaptım. Gelen cevaplar Türkçe’ye farklı bir formatta çevriliyor. Bazen farklı formatlar sebebiyle ifadeler anlaşılamıyor ve tekrar tekrar görüşme yapılması gerekiyor.
Yani kısacası bu konuda deneyimim var. Ayrıca ilginç bir şekilde, çevirmenlerin yanlışlığı diyeceğim burada tırnak içerisinde, çevirmenin tamamen bilgilendirilmemesi sonucunda diyelim Amerika’da bir mahkemeye mektup yazarken, mahkemenin ismini yanlış çevrilmesi sonucunda geri dönüş alınması şansı oldukça düşüyor. Çünkü siz daha başlarken bir hatayla başlamış oluyorsunuz.
5. Sizce uluslararası hukuk alanındaki çevirilerde hassasiyet neden önemlidir?
Daha önce de belirttiğimiz gibi, uluslararası hukukta daha da hassas davranılmalı. Çevirmen, kurumların veya kuruluşların isimlerinden yetkilerine, bu kurum veya kuruluşlarda yapılan işlere, sistemlerinin işleyişine son derece hassas yaklaşmalıdır. Uluslararası hukuk çevirileri, internetten bir sözlük, örneğin Tureng veya bir hukuk terimcesi açılıp yapılacak çeviri türleri değildir. Uluslararası hukuk çevirisi yapılırken öncelikle konu bilgisi edinilmelidir. Örneğin, Türkiye’de hangi mahkeme türleri vardır? Asli mi Sulh mü? Örneğin ilgilendiğimiz metin bir dava ise, hangi kanun çerçevesinde görülüyor, hangi kanunları kapsıyor ve son olarak da bu dava ile hangi ülkelerde hangi mahkeme birimi ilgilenecek gibi sorulara çevirmenin yanıt vermesi gerekiyor. Mutlaka ön araştırma yapılmalı ve bu ön araştırma derin bir araştırma olmalıdır. Ön araştırma dediğimiz kısa bir araştırma olmamalı, bu duruma bütüncül yaklaşarak, detaylar üzerinde de durmak gerekmektedir.
6. AB hukuku ve uluslararası hukuk alanı aynı çerçevede mi yer almaktadır? Yoksa farklı alanlar mıdır?
AB hukuku ve uluslararası hukuk birçok yönden benzerlik göstermektedir. Bu iki alan arasındaki farklılıklardan biri AB hukukunun çevirmenler açısından olumlu bir yanı olmasıdır. AB hukukunda olası hataları engellemek için ve metnin otantik (authenticity) durumunu korumak yani çeviri metin olduğu için farklı bir hukuki konuma düşmemesi için bütün dillerdeki hukuki birlik sağlanmıştır. Daha önce de belirttiğimiz gibi, uluslararası hukuk alanında herhangi küçük bir terim hatası birçok soruna yol açtığı için AB bu sorunlardan kaçınmak ve hukuki sorunları en alt düzeye indirmek için böyle bir çözüm bulmuştur. Bu sebeple AB hukuku çevirilerinde belirli bir standartlaşma sağlanmıştır. Bu iki alan birbirine çok yakın olmasına rağmen çevirmenlerin bakış açısından bu tarz bir farklılık örnek gösterilebilir.
7. Sizce özellikle uluslararası hukuk alanında olası bir hata ne gibi sonuçlar doğurabilir? Daha önce hiç böyle bir durumla karşı karşıya kaldınız mı?
Daha önce de belirttiğimiz gibi, herhangi bir terim hatasının bile olası hukuki sorunlara yol açması mümkündür. Evet, ben kendimde böyle bir sorun ile karşılaştım. Bilir kişilik yaptığım ilk yıllarda, bir mektup yazmam gerekiyordu. Yazmam gereken mektup Cumhuriyet Savcılığındandı ve İngiltere’ye yazılması gerekiyordu. Kuşadası’nda kavgaya karışmış bir İngiliz vatandaşı hakkında kamu davası açılmıştı ve onun ifadesinin alınmasını istiyorlardı. Böyle bir mektup yazmıştım ve orada, mektupta yer alan bir kurumun adında bir yanlışlık olmuş. Savcılığın verdiği adres, böyle davalarla ilgilenen adres değilmiş ve ben de ona dikkat etmediğim için ve mektubu o şekilde gönderdiğimiz için mektup bize geri dönmüştü. Ve tabi ki mektubun geri dönmesi davanın en az 6 ay uzamasına sebep olmuştu. Bu sorun, İngiltere’deki dört ayrı kısım ile ilgiliymiş, Galler, İskoçya gibi. Bu ufak hata hem sorunun uzamasına hem benim iki kez aynı işi yapmama hem de talebimize red cevabı gelmesine yol açmıştı.
8. Sizce hukuk çevirilerinde kullanılan ayrı bir terimce olması, bu alanda çalışan çevirmenlerin işini kolaylaştırmakta mıdır yoksa zorlaştırmakta mıdır?
Bence bir terimce olması zorlaştırmak yerine kolaylaştırıyor. Ama şöyle de bir şey var ki bunu iyi bir arşiv düzenine oturtmak gerekiyor, yani hazırladığınız terimce tam ihtiyacınız olduğunda yanınızda bir doküman olarak olmazsa pek de işe yaramaz ve hatta bu durumda işinizi zorlaştırabilir bile. İyi bir şekilde dosyalamak ve ulaşılabilir hale getirmek bu sebeple oldukça önemli. Bence, bilgisayar destekli çeviri programları bu konuda son derece faydalı çünkü aslında bu programlar benim bahsettiğim arşiv işlevini, benzer bir kelime veya cümle çevirdiğinizde hatırlatma olarak gerçekleştiriyor. Bu programlar işi son derece kolay hale getiriyor. Bu sebeple kullanılması son derece güzel.
9. Hukuk alanında çeviriler yapan bir çevirmen olarak ülkemizdeki bu alandaki yapılmış çevirileri başarılı buluyor musunuz?
Evet, hukuk alanındaki çevirileri başarılı buluyorum ama özellikle eski çevirileri daha başarılı buluyorum. Çünkü bizim kanunlarımız aslında birer çeviri. Kanunları çevirerek kendi adalet sistemimize uygun hale getirmişiz. Bu sebeple aslında çeviri bizim hukuk sistemimizin tam ortasında yer almaktadır. Ama son yıllardaki çevirilerde biraz özensizlik görüyorum. Mesela, bazı protokollerin çevirilerinde. Ama bunun sebebi de alanın son derece hızlı iş beklentisi olması. Yani bir metin bir çevirmene veriliyor ve hemen ertesi günü isteniyor ya da oldukça fazla sayfalı metinler çok kısa sürelerde isteniyor. Ve daha az maliyetli olması için daha nitelikli olmayan insanlara hukuk çevirileri verildiğini görüyor ve üzülüyorum. Ayrıca, insanların gereksiz bir cesarete kapılarak hemen işi bitirdiklerini düşünüp taslak olabilecek bir metni göndermeleri olarak düşünüyorum. Mutlaka ve mutlaka hazırladığınız metin hemen gönderilmemeli, en azından bir gece mola verilerek tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Hatta, hazırlanan metni bir başka gözün de görmesi, örneğin editör olabilir, gerekmektedir. Bence son yıllarda bunda bir sorun var, yani çevirmenler çok hızlı ve özensiz çeviriyor ve sonrasında da yeterli düzeltme yapılmıyor. Bence, önemli sorunlardan bir tanesi de bu. Yine de bizim hukuk sistemimiz zaten çeviriye dayanıyor, zaten çevrilmiş bir düzen. Bu sebeple hukuk sistemimizi çeviriden ayrı düşünmek, özellikle de küreselleşen dünyada mümkün değil.
10. Son olarak hukuk alanında uzmanlaşmak isteyen çevirmen adaylarına verebileceğiniz öneriler nelerdir?
Birincisi, bu hukukun evrensel değerleri olmasına rağmen hukuk sistemlerinin birbirinden çok farklı olduğunun bilincinde olmaları. Bu oldukça önemli. Çünkü bilmeliler ki buradaki bir mahkeme; bir İngilize, Fransızca veya bir Almana hiçbir şey söylemiyor. Onların ülkelerindeki sistemleri ve yapılanmaları oldukça farklı. Bu sebeple hukuk sistemlerinin genel işleyişi hakkında bilgi sahibi olmalılar.
İkincisi, mutlaka ellerine gelen her hukuk metni için paralel metin arayışına girmeliler. Hem kaynak dilde hem de erek dilde paralel metinlere bakmalılar. Sonrasında metni iyi bir şekilde analiz edip, sorunu iyi kavrayıp çeviriye başlamalılar.
Üçüncüsü ise, bu pratik bir öneri. Mutlaka ve mutlaka öğrencilik yıllarından itibaren bilgisayar destekli çeviri programlarından faydalanmalılar. Bu, inanın kendi veri tabanlarını, bir az önce de dediğimiz gibi kendi terimcelerini oluşturmalarına ve mevcut terimceleri de kendi sistemlerine eklemelerine yardım eder. Yaptıkları her iyi çeviri kendilerine bir artı olarak yıllar içinde geri döner.
Bir de mutlaka ve mutlaka çevirilerini düzeltirken yüksek sesle okusunlar. Yüksek sesle okumak da son derece önemli. Çünkü yazıda gözümüze çarpmayan hatalar, sesli hatalar “aa bu böyle söylenmez, bu böyle olmamış” gibi daha kolay bir şekilde ortaya çıkacaktır. Bu şekilde daha kolay bir düzeltme yapabilir ve daha başarılı olabilirler. Biz hukukçu değiliz fakat hukuktan da biraz anlamamız gerekiyor, eğer hukuk çevirisi ile ilgileneceksek. Ve ayrıca, asla ve asla uzmanlardan yardım istemekten çekinmemeliler. Örneğin hukukçulardan ya da bu konularda deneyimli olan insanlardan yardım istemekten çekinmemeliler.
Bu güzel sohbetiniz ve zaman ayırdığınız için çok teşekkür ederim. Güzel günler dilerim.
ASLI GÜLENÇ
Uluslararası Hukuk Staj Programı
