Devletlerarası ilişkileri ve toplumsal dinamikleri etkileyen, bu bağlamda günümüzde de varlığını devam ettiren savaş olgusu, her çağın koşullarına adapte olmayı başarmıştır. Söz konusu süreç boyunca çeşitli savaş biçimleri oluştuğu gibi, savaşın icrası da eylem ve aktör düzeyinde dönüşümsel bir rota izlemiştir. Lind ve diğerleri (1989) söz konusu dönüşümü dört nesil üzerinden değerlendirmiştir. Buna göre birinci nesil savaşlar Birinci Dünya Savaşı öncesindeki savaşları nitelemek için kullanılmıştır. Bu nesilde düşmanın direkt imhasına odaklanılmış, devlet, piyade birlikleri ile şiddeti tekeline almıştır (Hammes, 2006). İkinci nesil savaşlar, Sanayi Devrimi ile görünürlüğe kavuşmuş, daha uzun menzilli silah sistemleri ve haberleşme teknolojileri kullanılmış, süngü savaşı sembolizasyonu olan göğüs göğse çarpışmalar ön planda yer almıştır (Toptaş, 2015).
Üçüncü nesil savaş, İkinci Dünya Savaşı ile somutlaşmış, manevra yeteneğine sahip yüksek hızlı uçak-tank gibi askeri araçlar ile iletişim teknolojileri eşzamanlı kullanılmıştır. Böylelikle karşı tarafın psikolojik ve fiziksel çöküntüye uğraması amaçlanmıştır. Bu nesilde süngü savaşı (düşmanla doğrudan savaş) değil, zayıf noktalara ani saldırılar öncelenmiştir (Mevlütoğlu, 2015). Dördüncü nesil savaş ise Soğuk Savaş sonrasındaki çatışma ortamını betimlemek için ortaya konulmuştur. Bu ortamda devlet dışı silahlı yapılar (terör örgütleri, gerilla grupları, özel askeri şirketler, paralı askerler) ön planda yer almış, asker ile sivil, savaş ile barış dönemleri birbirinin içine geçmiştir. Söz konusu kavramsallaştırma savaş anlayışındaki en radikal değişime işaret etmiş, savaşlar devlet tekelinden çıkmış ve devlet-dışı yapıların da dâhil olduğu gayrinizamî bir işleyişe bürünmüştür (Gaddis, 2002; Lind, 2004).
Dördüncü nesil savaş anlayışı, yeni nesil savaş tartışmalarını beraberinde getirmiştir (Kaldor, 1999). Yeni nesil savaş ile savaşın dönüşen karakteri ve değişen aktörleri vurgulanmış; cephe, üs, askeri simetri gibi nizami savaş kavramlarının geri planda kaldığına dikkat çekilmiştir (Münkler, 2010). Yeni nesil savaşta; savaş kurallarına uyulması, savaşın ilan edilmesi, sivillere zarar verilmemesi gibi hususlara rastlanmamaktadır. Bu konuda ise yeni nesil savaşın en kapsamlı bileşeni olarak “Hibrit Savaş” olgusu ve onun temel teorisyeni Rusya karşımıza çıkmaktadır.
Hibrit savaş kavramının literatüre dâhil olarak popülerleşmesi, Hizbullah-İsrail çatışmalarını analiz eden Frank G. Hoffman (2007) tarafından gerçekleşmiş, kavramın kurumsallaşması ise Rusya Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov’un (2013) The Value of Science is in Foresight isimli çalışması ile ivme kazanmıştır. Hibrit savaş; nizami ve gayrinizamî aktörleri, simetrik ve asimetrik yapıları, geleneksel ve geleneksel olmayan taktikleri içermektedir. “Gerasimov Doktrini” olarak da ifade edilen hibrit savaş, düzenli ve düzensiz birliklerin harmonisine işaret etmektedir (Karaağaç, 2020). Bu harmoni son derece geniş seviyeli ve çok katmanlıdır. Askeri, siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel ve siber yöntemler/mekânlar; kara, hava, deniz ve uzay gibi geleneksel fiziki alanlar ile bütünleşmektedir (Toptaş, 2015: 4).
Hibrit savaş genellikle şu şekilde ilerlemektedir: Hedef ülke içinde protesto eylemleri başlatılır ve diplomatik, ekonomik, enformatik ve siyasi baskı uygulanır. Hedef ülke içindeki ayrılıkçı gruplar ile paramiliter yapılar senkronize edilir ve hibrit savaş uygulayan ülkenin konvansiyonel güçlerine müdahale için manevra alanı açılır. Askeri birliklerin ülkeye girişi ile de siber saldırılar ve dezenformasyon faaliyetlerine ağırlık verilir. Bütün bu süreç sorunsuz ilerlerse söz konusu ülke etki altına alınır (Karaağaç, 2020). Bu doğrultuda hibrit savaşın paydaşları; konvansiyonel savaş, propaganda/psikolojik savaş, sabotaj, ekonomik savaş, siber savaş, dezenformasyon faaliyetleri, örtülü operasyonlar ve düşük yoğunluklu çatışmalardır.
Hibrit savaş konseptinin temel uygulayıcılarından biri Rusya’dır. Buna 2008’deki Gürcistan müdahalesinde ve 2014’teki Kırım’ın ilhakı sürecinde şahit olduk. Ayrılıkçı grupların Rusya eliyle desteklenmesi, protesto eylemlerinin teşvik edilmesi, “Küçük Yeşil Adamlar” gibi gizli birliklerle örtülü operasyonlar düzenlenmesi, düşük yoğunluklu çatışmaların siber yöntemlerle eklemlenmesi, Rusya’nın 2008 ve 2014 yıllarındaki sınır ötesi hibrit faaliyetleri olarak dikkat çekmişti. 2014’te Ukrayna’nın güneydoğusundaki Donbass bölgesinde başlayan ancak 24 Şubat 2022’de sıcaklığını artıran Rusya-Ukrayna Savaşı ise hibrit savaş ortamının en güncel versiyonu olarak karşımıza çıkmış, hibrit savaş paydaşlarının tamamı pratiğe dökülmüştür.
21 Şubat 2022’de Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB), Ukrayna’dan ateşlenen silahların Rus sınırındaki FSB tesisini tahrip ettiğini ve Ukraynalı askerlerin sınır ihlali yaptığını açıklamıştır. Ukrayna ise iddiaları reddetmiş ve bunun bir dezenformasyon eylemi olduğunu ifade etmiştir (The Moscow Times, 2022). Buna karşın Rusya aynı gün, Ukrayna’da bulunan ve Rus ayrılıkçıların kendilerince ilan ettiği Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni ve Luhansk Halk Cumhuriyeti’ni bağımsız ülkeler olarak resmen tanıdığını duyurmuş, bölgeye ağır mekanize birlikler gönderilmiştir (BBC News Türkçe, 2022).
Hibrit savaşın önemli paydaşlarından biri olan dezenformasyon ve propaganda/psikolojik savaş faaliyetleri, 24 Şubat’ta başlayacak Ukrayna savaşını meşru gösterebilmek için Rusya tarafından tercih edilmiş, kendi sınırlarındaki FSB binasının Ukrayna tarafından sabote edildiği açıklanmıştır. Ancak söz konusu binanın ormanın içindeki metruk bir ev olduğu fotoğraflanmıştır. Dezenformasyon faaliyeti ile mağdur taraf rolünü üstlenen Rusya, “uğradığı haksızlığı” bertaraf için Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni ve Luhansk Halk Cumhuriyeti’ni bağımsız devletler olarak tanımıştır. Böylece hem Ukrayna toplumuna ve uluslararası topluma yönelik psikolojik savaş faaliyeti yürütmüş hem de birkaç güne girişeceği işgal girişimine askeri bir cephe açmıştır.
24 Şubat 2022’de Rus tanklarının başrolde olduğu Ukrayna işgali başlamış, böylece hibrit savaşın konvansiyonel boyutu da somutlaşmıştır. Önemli bir direnişle karşılaşan Rusya, Şubat-Mayıs arasındaki süreçte 28.850 askerini, 1.278 tankını, 204 uçağını, 169 helikopterini, 13 gemisini ve 462 insansız hava aracını kaybetmiştir (Kachkachishvili, 2022). Yaşanan süreçte siber savaş faaliyetleri de dikkat çekmiştir. Rusya, Ukrayna’nın kritik altyapılarına ve kamu kurumlarının internet ağlarına şiddetli siber saldırılar düzenlemiş, Ukrayna ise Anonymous ve Cyber Partizans gibi hacker grupların desteğiyle Rusya’nın finans sektörüne, devlet televizyonlarına ve Rusya’dan Ukrayna’ya asker taşımak için kullanılan demiryolu ağlarına yönelik siber saldırılar gerçekleştirmiştir (Çelik, 2022).
Savaş ortamı dolayısıyla dünyadaki tahıl ihracatı ve petrol/doğalgaz sevkiyatı sekteye uğramış, tarım arazilerine ve tahıl ambarlarına sabotaj eylemleri de düzenlenmiştir. Rusya savaşın gidişatını kendi lehine çevirmek ve uluslararası kamuoyunu yanına alabilmek için petrol/doğalgaz kozunu ekonomik savaş boyutunda kullanmış, tarım alanlarını tahrip ederek ve limanların işleyişine müdahale ederek, küresel bir gıda ve ekonomik kriz ortamını hazırlamıştır. Dolayısıyla ekonomik savaş faaliyetleri ve sabotaj girişimleri girift bir yapıda ilerlemiştir.
Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba’nın, Rus birliklerine karşı savaşmak isteyen yabancı ülke vatandaşlarının başvurularını kabul edeceklerine yönelik resmî açıklaması (Independent Türkçe, 2022), devlet dışı silahlı yapıların başrolde olduğu düşük yoğunluklu çatışmalara ortam hazırlamıştır. Yaklaşık 20.000 kişi Avrupa ve Amerika’dan çatışma bölgesine gelmiş, savaş ortamındaki Neo-nazi grupların varlığı dikkat çekmiştir. Gerek Ukrayna safında gerekse de Rusya safında savaşan söz konusu gruplar, askeri asimetrinin seviyesini daha da artırarak örtülü operasyonların kapsamını derinleştirmiştir.
Sonuç olarak 24 Şubat 2022’de sıcak savaşa dönüşen Rusya-Ukrayna sorunu, içinde barındırdığı aktörler, girişilen faaliyetler ve uygulanan savaş taktikleri ile hibrit savaşın en güncel örneği olarak kabul edilmekte, dördüncü nesil savaş anlayışının yeni bir boyuta geçiş yaptığı yönünde tartışılmalar yaşanmaktadır. Konvansiyonel askeri birlikler ile düzensiz yapıların (Neo-nazi gruplar) koordinesi, sabotaj eylemleri ile ekonomik savaş faaliyetlerinin birlikteliği, siber saldırılar ile dezenformasyon girişimlerinin propaganda yöntemlerine eklenmesi, örtülü ve nizami askeri operasyonların gri bölgede kesişmesi, bugünün ve geleceğin savaşlarının boyutunu ve görünümünü yansıtmaktadır.
Dr. Yunus Karaağaç
Kaynakça:
BBC News Türkçe. (2022). Donetsk ve Luhansk Nerede ve Statüsü Ne?. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60477278
Çelik, E. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşının ‘Siber’ Boyutu. Anadolu Ajansı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/rusya-ukrayna-savasinin-siber-boyutu/2522079
Gaddis, J. L. (2002). A Grand Strategy of Transformation. Foreign Policy, (133), 50-57.
Gerasimov, V. (2013). The Value of Science is in Foresight. Military-Industrial Kurier (VPK). Erişim adresi: https://www.vpk-news.ru/articles/14632
Hammes, T. X. (2006). The Sling and the Stone: On War in the 21st Century. US: Zenith Press.
Hoffman, F. G. (2007). Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars. Virginia: Potomac Institute for Policy Studies.
Independent Türkçe. (2022). Rusya-Ukrayna savaşı, Neo-Nazileri İkiye Böldü. Erişim adresi: https://www.indyturk.com/node/486326/d%C3%BCnya/rusya-ukrayna-sava%C5%9F%C4%B1-neo-nazileri-ikiye-b%C3%B6ld%C3%BC
Kachkachishvili, D. (2022). Ukrayna: Rus Ordusu 28 bin 850 Askeri ve 1278 Tankını Kaybetti. Anadolu Ajansı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ukrayna-rus-ordusu-28-bin-850-askeri-ve-1278-tankini-kaybetti/2593914
Kaldor, M. (1999). New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era. Stanford University Press.
Karaağaç, Y. (2020). Hibrit Savaş Anlayışı ve Terörizm. TERAM, Erişim adresi: https://www.teram.org/Icerik/hibrit-savas-anlayisi-ve-terorizm-102
Lind, W. S., Nightengale, K., Schmitt J. F., Sutton, J. W., Wilson, G. I. (1989). The Changing Face of War: Into the Fourth Generation. Marine Corps Gazette, October, 22-26.
Lind, W. S. (2004). Understanding Fourth Generation War. Military Review. September-October. LXXXIV(5), 12-16.
Mevlütoğlu, M. A. (2015). Geleceğin Savaşları: Yakın Gelecekte Muharebe Alanı Nasıl Şekillenecek?. STM Teknolojik Düşünce Merkezi. 1-12.
Münkler, H. (2010). Old and News Wars. M. D. Cavelty ve V. Maver (Ed). The Routledge Handbook of Security Studies içinde. (pp. 190-199). Routledge.
The Moscow Times. (2022). Russia Says Border Facility Near Ukraine Destroyed in Shell Attack. Erişim adresi: https://www.themoscowtimes.com/2022/02/21/russia-says-border-facility-near-ukraine-destroyed-in-shell-attack-a76487
Toptaş, E. (2015). Harbin Doğası ve Karakteri Bağlamında Hibrid Savaş. Millî Güvenlik ve Askerî Bilimler Akademik Dergisi, 2(8), 1-17.
