Demokrasinin beşiği olarak kabul edilen İngiltere’de iki ayda üçüncü bir başbakanın iktidara gelmesi, ülke içinde ve dünya kamuoyunda birçok tartışmaya sebep oldu. İngiltere’nin bu günlerde, “Rishi Sunak’ın 730 milyon sterlinlik serveti onu başbakan olamayacak kadar zengin yapıyor mu?” sorusuna cevap aradığını söyleyebiliriz. Özellikle milyonlarca İngiliz’in yaşam maliyeti kriziyle mücadele ettiği bir dönemde, tarihte ilk kez 10 No’lu Downing Street’in sakinleri Buckingham Sarayı’ndaki hükümdardan daha zengin olması, çoğu kesimi rahatsız etmiş gibi görünmekte (Guardian, 2022). Tartışmaların ekonomik boyutu önem taşımakla birlikte, Sunak’ın seçim olmaksızın iktidara gelmesi ise ayrı bir kriz konusu olarak değerlendirilmektedir. Son birkaç yıla bakıldığında, demokrasinin beşiğinde, başbakanların peşi sıra istifaları ve beraberinde yaşanan siyasi çalkantılar fazlasıyla yer almaktadır. Bu durumun, siyasi açıdan istikrarsızlık yarattığı düşüncesi ise çoğunluğun oyunu almış durumdadır.
2016 yılında Başbakan David Cameron, Brexit referandumunda Avrupa Birliği’nden ayrılma kararının çıkmasının ardından görevinden istifa etmişti. Brexit tartışmaları devam ederken, başbakanlık makamına Theresa May geldi. Ama May hükümetinin ömrü uzun olmadı. May 2019 yılında Kraliçe Elizabeth’e istifasını sundu ve yerine Boris Johnson atandı. Johnson iktidarı süresince çok kez, farklı konularda gündeme geldi. Özellikle COVID-19 kısıtlamaları döneminde Başbakanlık Konutunda verilen partiler sebebiyle yoğun istifa baskısı altında kalmıştı. Öte yandan 2022 yılında İngiltere tarihi bir enflasyon rakamıyla ile karşı karşıya kaldı. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında, benzin ve gıda fiyatlarında artışa neden olması gibi faktörlerin çoğu Johnson’ın dışında gerçekleşse de, hükümetin vergi artırma gibi kararları hayata geçirmesi Johnson hükümetinin kararlarını sorgulattı. Johnson istifasının perde arkasını bunlar oluştursa da bardağı taşıran son damla kabinesindeki 5 bakan ve 50’nin üzerindeki bakan yardımcısı ve hükümet görevlisinin istifası oldu. Özellikle Johnson’a yakın Maliye Bakanı Rishi Sunak ve Sağlık Bakanı Sajid Javid’in eş zamanlı istifası, kamuoyunda Johnson’a yönelik, parti kontrolünü kaybettiği gerekçesiyle görevi bırakma çağrısı yapılmasına neden oldu. Boris Johnson parlamentonun güvenini kaybetmesinin üzerine Temmuz ayında görevinden istifa etti (BBC News Türkçe, 2022a).
Johnson’ın Muhafazakar Parti liderliğinden istifası sonrasında, Johnson’ın yerini almak için mücadele eden Liz Truss, 5 Eylül’de rakibi Rishi Sunak karşısında seçimi kazanarak ve parti üyelerinin oylarının çoğunluğuyla, Margaret Thatcher ve Theresa May’den sonra İngiltere’nin 3. kadın başbakanı olarak kayıtlara geçti. Fakat Truss İngiltere tarihinde en kısa süre görev yapan başbakan oldu. Truss’ı istifaya götüren sürece baktığımızda, Johnson’la eşdeğer olarak hayat pahalılığı ve vergi artışı gösterilmektedir. Oysaki Truss, seçim kampanyası sürecinde sıklıkla “vergi indirimleri” vaadini ön plana çıkarmıştı. Truss’ın kamuoyu tarafından, ekonomik ve bütçe düzenleme planlarına yönelik sert eleştirilere maruz kalması, Maliye Bakanlığında görev değişimine gitmesine sebep oldu. Fakat tüm bunlar hükümete olan güvensizliği ve eleştirileri azaltmayınca, Başbakan Truss “Biliyorum ki… Bu durum göz önüne alındığında, Muhafazakar Parti tarafından seçildiğim görevi yerine getiremiyorum” sözleriyle istifasını sundu. BBC’nin Baş Siyasi Muhabiri, Truss’un istifası hakkında, “benzeri görülmemiş bir durum ve Başbakan olarak benzeri görülmemiş bir kısa görev süresi ve İngiliz siyasetinde benzeri görülmemiş bir kriz” olduğunu ifade etti (National Review, 2022).
Truss’ın ardından, daha önceki seçimde Truss ile yarışan ve seçim yarışını kaybeden Rishi Sunak Kral 3. Charles ile bir araya gelerek, Kral’dan hükümeti kurma görevini aldı ve İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth’in 8 Eylül’de hayatını kaybetmesinin ardından tahta geçen “Kral 3. Charles’ın hükümeti kurma görevini verdiği ilk başbakan” olarak tarihe geçti (Euronews, 2022). Ancak yeni Başbakan Sunak’ın seçim olmaksızın iktidara gelmesi, siyasi çalkantıları da beraberinde getirdi. Başta İngiltere olmak üzere dünya kamuoyunda Sunak, “seçilmemiş başbakan”, “sana kim oy verdi?”, “demokrasinin ölümü” ve “Kral’dan bile zengin” gibi ifadelerle anıldı. Bir başka açıdan ise, Hint kökenli Sunak’ın İngiltere tarihinin ilk beyaz olmayan başbakanı olması İngiltere’de çok kültürlü demokrasinin gelişimi açısından umut verici olarak değerlendirildi (BBC News Türkçe, 2022b).
Özellikle Kraliçe Elizabeth’in ölümünden kısa süre sonra, yeni başbakanın hem siyasi hem ekonomik açıdan İngiliz siyasetinin gündemine oturması, kamuoyunda daha önce de yaşanmış başbakanlık atamalarına yönelik yapılan demokrasi tartışmalarını tekrardan alevlendirmiştir. Johnson istifasını henüz atlatamamışken malumun ilanı olarak değerlendirilen Truss istifası sonrasında, seni kim seçti tartışmalarının başrolü olan ve İngiliz halkının yüksek enflasyon sebebiyle gitgide yoksullaştığı bir dönemde Kral Charles’dan bile fazla servete sahip olan Sunak’ı bu açıdan, yoğun bir hesap verme süreci beklemektedir.
Sonuç olarak, İngiliz siyaseti bugünlerde, demokrasinin temel yapı taşlarından biri olan hesap verilebilirliği odak noktası haline getirmiş durumdadır. Gelecek dönemde İngiliz siyasetinin hangi şekle bürüneceği merak uyandırmakla birlikte, mali açıdan ülkedeki durumun değişip değişmeyeceği veya bu durumun tekrardan bir başbakan istifası ile sonuçlanıp sonuçlanmayacağı hususu bir endişe kaynağı olarak görülmektedir.
Yonca DEMİR
Kaynakça:
BBC News Türkçe. (2022a, 30 Ekim). Boris Johnson neden istifa etti? Boris Johnson neden istifa etti? – BBC News Türkçe
BBC News Türkçe. (2022b, 30 Ekim). Rishi Sunak’ın başbakan olma süreci İngiltere’de neden ‘demokrasi’ tartışması yarattı? Rishi Sunak’ın başbakan olma süreci İngiltere’de neden ‘demokrasi’ tartışması yarattı? – BBC News Türkçe
Euronews. (2022, 2 Kasım). İngiltere’nin yeni başbakanı belli oldu: Hink kökenli Rishi Sunak. İngiltere’nin yeni başbakanı belli oldu: Hink kökenli Rishi Sunak | Euronews
National Review. (2022, 5 Kasım). Liz Truss Resigns as Prime Minister after Shortest Tenure in U.K. History. Liz Truss Resigns as U.K. Prime Minister | National Review
The Guardian. (2022, 6 Kasım). Does Rishi Sunak’s £730m fortune make him too rich to be PM. Does Rishi Sunak’s £730m fortune make him too rich to be PM? | Rishi Sunak | The Guardian
