Teknolojik rekabet hem geçmişte hem de günümüzde özellikle büyük devletler arasındaki güç mücadelesinin en önemli unsurlarından biri oldu. Teknolojik gelişimdeki üstünlüğün söz konusu devletlere zaman zaman dünya kamuoyunu kendi çıkarlarına uygun olarak yönlendirme şansı tanımasının bu durumun öne çıkan sebeplerinden biri olduğu söylenebilir. Soğuk Savaş dönemindeki iki kutuplu dünya düzeninin en baskın aktörleri olan ABD ve SSCB arasında, uzay hâkimiyet alanlarını genişletme amacıyla gerçekleştirilen teknolojik atılımlar ile birlikte uluslararası aktörlerin üzerindeki etkisini artırma ve rakibi olumsuz hamlelerden caydırma gibi amaçlarla şiddetlenen nükleer silahlanma yarışı, bu duruma verilebilecek önemli bir örnektir.
Günümüzde küresel hegemonya mücadelesi veren Çin ve ABD arasındaki güç mücadelesinde de teknolojik rekabetin diğer pek çok rekabet alanına kıyasla öne çıkması aynı sebeptendir. ABD, pek çok açıdan bakıldığında teknoloji alanında mutlak bir üstünlüğe sahip gibi görünse de Çin, teknolojik ilerleme konusunda özellikle son dönemlerde görmezden gelinemeyecek kadar büyük bir atılım gerçekleştirdi. Bu durum, Çin’in hem bölgesel hem de küresel çapta kamuoyu üzerindeki etkisini artırma ihtimalini güçlendirdi. ABD ise bu duruma engel olma amacıyla teknoloji alanındaki rekabetlerinde daha net bir üstünlük kurabilmek için yeni yollar keşfetmeye çalışmaktadır.
Yeni yol arayışıyla yapılmış olan hamlelerinin bu en yakın zamanlısı, bir süredir iki ülke arasındaki gerilimi daha da tırmandıran çip savaşlarının Çin üzerindeki olumsuz etkisini artırmaya yönelik oldu. Çip savaşlarının önemi, bu rekabete konu olan mikroçiplerin iki ülkenin teknolojik gelişimlerindeki rolünün büyüklüğünden kaynaklanıyor. Günümüzden yaklaşık 60 yıl kadar önce icat edilmiş olan yarı iletken ve tümleşik devreler olarak da bilinen mikroçipler, bilgisayarlardan akıllı telefonlara ve oyun konsollarına, uçaklardan arabalara, ev eşyalarından askeri amaçlı kullanımlara dek pek çok teknolojinin temel bileşeni ve en pahalı parçalarından biri. Kullanım alanındaki çeşitlilik ve geniş pazar potansiyeli, çip teknolojisinin ABD ve Çin’in arasındaki teknoloji savaşının kritik cephelerinden biri olmasının en önemli sebeplerinden.
2020 yılı bahar aylarında koronavirüs salgını Avrupa ve ABD’de etkisini iyice gösterdiğinde Ford Motors ve Volkswagen gibi bazı otomobil üreticileri, üretim hatlarını geçici olarak kapatmak zorunda kaldı. Bu durum, sektördeki duraklamalar ve bu duraklamaların devam etmesine yönelik beklentiler sebebiyle otomobil üreticilerinin çip siparişlerini iptal etmesini de beraberinde getirdi. Çip üreticileri, otomobil sektöründeki sipariş iptallerinin sebep olduğu arz ve talep dengesizliğini telafi etmek adına çeşitli sebeplerle pandemi sırasında çip taleplerini artıran şirketlere yöneldiler. Pandemi sürecinde uygulanan karantina kısıtlamaları sebebiyle zamanlarının çoğunu evde geçiren ve alışkın olmadıkları bu düzende zaman geçirme seçeneklerine dair arayışa giren insanların etkisiyle akıllı telefonlar, dizüstü bilgisayarlar ve oyun cihazları üreten şirketler bu listenin başını çekti.
Pandemi sebebiyle ortaya çıkan kısıtlamaların hafiflemesi ve pek çok yerde yavaş yavaş eski gündelik yaşam ve çalışma düzenine dönülmesi otomobil üreticilerinin bu çiplere yönelik taleplerini yeniden artırdı. Bu da pandemi sürecinde asıl önceliğini diğer sektörlere vermiş olan çip üreticilerinin otomobil sektöründen gelen yeni siparişler için yeterli arzı sağlayamamasına sebep oldu. Bu sefer öncekinin aksine talep fazlalığı şeklinde ortaya çıkan bir arz talep dengesizliği, kısa sürede küresel bir çip krizinin doğmasına sebep oldu (SCMP, 2021).
Bu çip krizinin ABD ve Çin arasındaki teknoloji savaşı ile doğrudan bir bağlantısı bulunmamaktadır. Yine de iki ülke arasındaki gerilimin, halihazırda devam eden çip krizinin daha da derinleşmesinde rol oynadığı görülebilir. Geçen yıla dek çip sektörünün en büyük alıcılarından biri olan Çinli telekomünikasyon devi Huawei, ABD tarafından ticari kara listeye alınacağı beklentisi ile çip stoklamaya başladı (SCMP, 2021). Böylece ABD-Çin ticaret savaşı ve bu gerilimden doğan yaptırımlardan etkilenebileceklerini düşünerek hareket eden şirketlerin stok hamleleri ile kriz daha da derinleşmiş oldu.
Bir başka açıdan bakıldığında, çip krizinin ABD ve Çin arasındaki teknoloji savaşını doğrudan etkilemediği de görülebilir. Ancak kriz, dolaylı yoldan iki ülke arasındaki gerilimi daha da tırmandırmakta etkili oldu. Çip krizinin yakın gelecekte tam anlamıyla çözülmesinin mümkün olmadığına dair öngörüler ve krizin pek çok sektörü zora sokacak şekilde üretim süreçlerine vurduğu büyük darbe, çiplerin teknolojik rekabet, ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik gibi kritik alanlardaki öneminin daha iyi görülmesini sağladı (SCMP, 2021). Çiplerin öneminin farkına varan ABD, Avrupa ve Çin, çip taleplerinin günümüzde ve gelecekte sıkıntısız bir şekilde karşılanacağından emin olmak amacıyla çip tedariği seçeneklerini dış etkenlere daha dayanıklı hale getirmek için yeni girişimlere yöneldi. Çin’in çip sektöründe kendi kendine yeterliliği ulusal bir hedef haline getirmesi ve bu amaçla yeni fabrikaların inşasında dünyaya öncülük etmesi, bu farkındalığın en öne çıkan sonuçlarından biri oldu (Strumpf ve Lin, 2022).
Çip krizi henüz tam anlamıyla çözülmemişken 9 Ağustos 2022 tarihinde ABD Başkanı Joe Biden’ın şirketleri ülkedeki üretim kapasitesini artırmaya teşvik edip yerel çip endüstrisine 53 milyar ABD doları katkıda bulunmasına aracı olacak Çip ve Bilim Yasasını (İngilizce: Chips and Science Act) imzalaması, iki ülke arasında varlık göstermeye devam eden çip savaşlarında yeni bir adım olarak dikkat çekti. Çip ve Bilim Yasası, ABD’nin çip araştırma, geliştirme ve üretimini artırarak otomobillerden ev aletlerine ve savunma sistemlerine kadar her şeyin temelini oluşturan teknolojide ABD’nin liderliğini hedeflemektedir. Buna ek olarak tedarik zincirleri ve ülkenin ulusal güvenliğini güçlendirme ile nanoteknoloji, temiz enerji, kuantum hesaplama ve yapay zekâ gibi geleceğin endüstrilerinde öne çıkma şansı yakalama gibi hedefleri de bulunuyor (White House, 2022; Kutlu, 2022). Çin Ticaret Bakanlığı ise Temmuz ayında, yasa henüz sadece ABD Kongresi tarafından kabul edilmişken, bu konuda bir açıklamada bulunarak bu yasanın Çinli şirketlerin ekonomik, ticari ve yatırım faaliyetlerini kısıtlayacağını, küresel çip tedarik zincirine zarar vereceğini ve uluslararası ticareti sıkıntıya sokacak hükümler içerdiğini öne sürmüştü (Xinhua, 2022; Yu, 2022).
ABD’nin çip savaşlarını daha da kızıştıran bir başka hamlesi de Nancy Pelosi’nin Ağustos ayında gerçekleştirdiği Tayvan ziyaretinde çip sektörünün devi olarak görülen Tayvan Yarı İletken Üretim Şirketi’nin (TSMC) kurucusu Morris Chang ve CEO’su Mark Liu ile görüşmesi oldu. Görüşmede, Çip ve Bilim Yasası ile iki ülke arasındaki iş birliğinin geliştirilmesi konuşuldu (Whalen ve Cadell, 2022). Pelosi tarafından gerçekleştirilen Tayvan ziyareti ve bu ziyaret esnasında TSMC’nin üst düzey yetkilileri ile görüşmesi, Çip ve Bilim Yasası’nın ülke içi çip üretim kapasitelerini geliştirme amaçları kadar ABD’nin güçlendirilmiş bir tedarik zinciri oluşturma amacına da önem verdiklerini gösterdi. Bunun için atılacak en önemli adımlardan biri, benzer çıkarlara ve düşüncelere sahip müttefiklerle yapılacak olan iş birliği olarak görülüyordu. Tayvan ziyareti ile bu ilk adım atıldı ancak kurulacağı öne sürülen Çip dörtlüsü ittifakı, ABD’nin çip tedarik zincirine dair planlarının Tayvan ile sınırlı kalmayacağını açıkça gösterdi (Gargeyas, 2022).
Çip Dörtlüsü, ABD tarafından Mart ayında öne sürülen bir teklifle (Pan, 2022; Gargeyas, 2022), çip tasarımı ve ekipmanında güçlü olan ABD, malzeme kapasitesinde öne çıkan Japonya, çip üretim alanında önde olan Güney Kore ve Tayvan arasında daha güçlü bir ağ oluşturulması amacıyla kurulması planlanan bir ittifaktır. Ağustos sonu ya da Eylül başında yapılması düşünülen ön toplantıda söz konusu ülkelerin, Çip Dörtlüsü’nün ayrıntılı gündemini belirlemeye, her ülkenin katılım kapsamını tanımlamaya ve grup için resmî bir isim seçmeye odaklanacağı düşünülüyor (Yonhap, 2022).
ABD’nin çip savaşlarında üstünlük sağlamaya yönelik hamlelerinin, Çin’in çip üretim kabiliyetleri ve kapasitesini artırmasına engel olma konusunda istenen sonucu vermeyeceğine dair bazı fikirler dile getiriliyor. Harvard Üniversitesi bünyesindeki Belfer Center tarafından yayınlanan bir raporda, Çin’in çip sektöründe lider olma potansiyelinin göz ardı edilemeyeceği ve mevcut gidişat göz önünde bulundurulduğunda Xi’nin 2030 yılına kadar Çin’in çip endüstrisinde en güçlü aktörlerden biri olma hedefini gerçekleştirmesinin olası olduğuna yer verildi (Haldane, 2022; Allison ve diğerleri, 2022). Rapordan anlaşılabileceği üzere Çin, çip sektöründe gelişimi kovalarken bazı kritik iç ve dış engellere takılsa da söz konusu teknolojik gelişmeler olduğunda sıklıkla tanık olduğumuz üzere Çin’in rakiplerine yetişmeye dair hedeflerine ulaşması, beklenenden daha kısa bir zaman diliminde gerçekleşebilir.
Tuğçe PULURLUOĞLU
Kaynaklar
Allison, G., Klyman, K., Barbesino, K., Yen, H. (2021, Aralık). The Great Tech Rivalry: China vs the U.S. belfercenter.org/sites/default/files/GreatTechRivalry_ChinavsUS_211207.pdf adresinden alındı.
Gargeyas, A. (2022, 25 Ağustos). The Chip 4 Alliance Might Work on Paper, But Problems Will Persist. https://thediplomat.com/2022/08/the-chip4-alliance-might-work-on-paper-but-problems-will-persist/ adresinden alındı.
Haldane, M. (2022, 20 Ağustos). US-China chip war is overheating. https://www.scmp.com/economy/article/3189695/us-china-chip-war-overheating adresinden alındı.
Kutlu, Ö. (2022, 9 Ağustos). Biden to sign US chips, science bill to compete with China. https://www.aa.com.tr/en/economy/biden-to-sign-us-chips-science-bill-to-compete-with-china/2657293 adresinden alındı.
Pan, C. (2022, 30 Mart). US-China tech war: Washington said to eye chip alliance with Japan, South Korea, Taiwan to squeeze China. https://www.scmp.com/tech/tech-trends/article/3172418/us-china-tech-war-washington-said-eye-chip-alliance-japan-south adresinden alındı.
SCMP. (2021, 12 Mayıs). Why there is a global semiconductor shortage, how it started, who it is hurting, and how long it could last. https://www.scmp.com/tech/tech-war/article/3133061/why-there-global-semiconductor-shortage-how-it-started-who-it-hurting adresinden alındı.
Strumpf, D., Lin, Li. (2022, 24 Temmuz). China Chases Chip-Factory Dominance—and Global Clout. https://www.wsj.com/articles/china-bets-big-on-basic-chips-in-self-sufficiency-push-11658660402 adresinden alındı.
Xinhua. (2022, 30 Temmuz). US chips bill will disrupt global trade: commerce ministry. https://www.chinadaily.com.cn/a/202207/30/WS62e40b06a310fd2b29e6f3a7.html adresinden alındı.
Whalen, J., Cadell, C. (2022, 3 Ağustos.). Pelosi dined with Taiwan computer chip executives during her brief visit. https://www.washingtonpost.com/technology/2022/08/03/pelosi-tsmc-meeting-lunch-semiconductors/ adresinden alındı.
White House. (2022, 9 Ağustos). FACT SHEET: CHIPS and Science Act Will Lower Costs, Create Jobs, Strengthen Supply Chains, and Counter China. https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2022/08/09/fact-sheet-chips-and-science-act-will-lower-costs-create-jobs-strengthen-supply-chains-and-counter-china/ adresinden alındı.
Yonhap. (2022, 8 Ağustos). S. Korea expresses intent to join preliminary ‘Chip 4’ meeting. https://en.yna.co.kr/view/AEN20220808001500315 adresinden alındı.
Yu, E. (2022, 10 Ağustos). China calls out US semiconductor bill as anti-competitive. https://www.zdnet.com/article/china-calls-out-us-semiconductor-bill-as-anti-competitive/ adresinden alındı.
