Çin’in Yeni Dış İlişkiler Yasası Üzerine Bir Analiz

Çin, ekonominin güvenliğine yönelik potansiyel tehditler karşısında hükümetin yasal dayanağını güçlendiren ve Batı yaptırımlarına karşı Rusya’da yaşanan sorunları ele almak üzere tasarlanmış yeni dış ilişkiler yasasını Ulusal Halk Kongresi 28 Haziran Çarşamba günü onayladı ve yasa 1 Temmuz’da yürürlüğe girdi.

İlk kez 2007 yılında Komünist Parti’nin kongresinde bahsedilen ve mevcut Batı kökenli uluslararası ilişkiler teorileriyle yorumlaması zor olan Li ve Tianxia kavramlarına referans gösterilen “Çin’in yumuşak gücü ve yükselişi” bugün Kuşak ve Yol girişimi ile devam etmektedir. Li kavramı özellikle postyapısalcı bir okumayla tanımlanabilecek ve Batı dillerinde tam çevirisi olmamakla birlikte Çin ve Doğu Asya’ya hakim olan baskın kültüre uyum-ahenk anlamına gelmektedir (Holcombe, 2021). Tianxia ise Çince’de cennetin altındaki boşluk anlamına gelip, Qin’e (2018) göre bu kavram Çin’de bulunan “bütüncül” bir uluslararası ilişkiler kavramına denk geliyordu. Tianxia felsefesinin en büyük ideali ise Datong (büyük uyum) fikridir. Tianxia aynı zamanda Çin’in tarihsel olarak komşu ülkelerle kurduğu ilişkileri ifade eder. Çin, kendisini merkez uygarlık olarak görerek diğer toplumları -çevreyi- birlik ve düzen içinde tutmayı amaçlamıştır (Holcombe, 2021). Bu bağlamda, Tianxia, Çin’in egemenlik ve etki alanının sınırlarını tanımlayan bir kavramdır. Günümüzde, Tianxia kavramı, Çin dış politikası ve küresel ilişkiler tartışmalarında da kullanılmaktadır. Çin medeniyetinin kökeni ve İpek Yolu’nun 4000 yıllık geçmişi düşünüldüğünde Kuşak ve Yol girişimi insanlık tarihinin en eski ve en değerli ulaşım ve ticaret yolunu kapsamaktadır (Tutar ve Koçer, 2019). Çin’in dış politikada oynadığı proaktif rol kapsamında bölgesel ve küresel bir güç olma yolundaki adımları oldukça önemlidir, bu hususta 1 Temmuz 2023 tarihinde kabul edilen dış ilişkiler yasasında birkaç önemli noktaya değinilmiştir (National People’s Congress of the People’s Republic of China, http://en.npc.gov.cn.cdurl.cn/2023-06/28/ c_898457.htm, erişim tarihi 5 Temmuz 2023). The Law on Foreign Relations of the People’s Republic of China başlıklı yeni dış ilişkiler yasası altı bölüm içermektedir.

• Birinci bölümde yeni yasanın dayandığı temel, esas olarak Marksist- Leninist-Çin siyasi yapılarını özetlemektedir. Fakat hegemonya ve mevcut güç siyasetine karşı atıfların bulunması potansiyel olarak, özellikle Amerika Birleşik Devletleri ile anlaşmazlıklar yaşanacağının göstergesi olarak yorumlanabilmektedir. Bununla birlikte, birinci bölümde Birleşmiş Milletler’in Çin’in gözünde Washington’a bağlı olmadığı ve başlıca küresel otorite olarak tanımasının gerekliliğinin altı çizilmektedir. Çin Birleşmiş Milletler şartlarının ilkelerine ve amaçlarına bağlı olduğunu da teyit etmektedir (China’s New Foreign Relations Law: Clarifications & Analysis, https://www.china-briefing.com/news/chinas-new-foreign-relations- law-clarifications-analysis, erişim tarihi 5 Temmuz 2023).
• İkinci bölümde, Çin Komünist Partisi Daimi Komitesi’nin (yedi kişi) Çin’in dış ilişkileriyle ilgili birinci sınıf otorite olduğunun altı çizilmektedir. Mevcut Amerika Birleşik Devletleri başkanı Joe Biden’ın otoriter Çin rejimi söylemlerinin aksine, Xi Jinping Çin’in dolukça demokratik ve kolektif bir biçimde karar aldığını belirtmektedir. Bunu doğrulayan yeni yasaya göre, Çin’in dış ilişkilerinin genel sorumluluğunun Devlet Konseyi’ne ait olduğu ve anlaşmaların imzalanmasından sorumlu olduğu ayrıca Çin dış politikasının yürütme işlerinin Dışişleri Bakanlığı’na bağlılığı belirtirilmektedir. Ayrıca ticari bağların güçlenmesi açısından yerel yönetimlerin yetkilerine ve işlevlerine göre dış ilişkiler kurabileceğini belirtilen ikinci bölümde; Laos, Moğolistan, Myanmar, Nepal, Kuzey Kore, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Vietnam gibi ticari ilişkilerin gelişmiş olduğu ülkelerde ticaretle ilgili yetkilerin genişletileceği ancak ticari amaçların dışına çıkılmayacağı vurgulanmaktadır.
• Üçüncü bölümde, Çin’in küresel kalkınma, küresel güvenlik ve küresel medeniyet olma girişimleri detaylı bir biçimde doğrulanmaktadır. Bunlar genel olarak Kuşak ve Yol Girişimi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi etkisi ve Küresel Medeniyet Girişimi’ne atıf olarak görülmektedir. Fakat yasanın bu bölümünde tek kutupluya karşı çok kutuplu sisteme dönüş için atıflar bulunmaktadır. Çünkü Çin’in yeni dış ilişkiler politikasının G7 tarzı bölgesel bir yönetişimden ziyade küresel yolu izlemektedir. Çin’i sıklıkla dile getirdiği Kuşak ve Yol projesi dahilinde, küresel ekonomiyi ve serbest ticareti destekleyerek ulusal ekonomilerin dışa açılması stratejisi Amerika Birleşik Devletleri’nin savaş sonrasında kullandığı Bretton Woods sistemine benzetilmekte ve eleştirilmektedir. Bu durumda Çin’in küresel bir dış politika izlemesi Amerika Birleşik Devletleri’nin paralel ilerleyen kürsel hakimiyet arzusuyla çatışmaktadır. Islam’a (2022) göre Çin’in yeni bir küresel güç olma aruzusu bulunmamaktadır, Çin tüm ülkelere maddi yardımda ziyade bugün Güney Kore’nin yaptığı gibi “serbest piyasa girişiminin bir eğiticisi” rolüyle yaklaşmaktadır. Ayrıca Çin, Soğuk Savaş’tan sonra Batı medyası tarafından bozulan imajını düzeltmek amacıyla diplomasideki yumuşak güç hedeflerini değerlendirmektedir. Ayrıca Çin’in küresel çevre ve iklim yönetişimine aktif olarak katılma, iklim değişikliği ve sanayileşme konusunda uluslararası işbirliğini desteklemekle ilgili atıfları yasada yer almaktadır. Üçünü bölüm, dış yardım ve hibelerin ele alınmasına atıfta bulunmaktadır, dış yardımın (Kuşak ve Yol girişimine ait olan hibeler dahil olmak üzere) diğer ülkelerin egemenliğine saygı duyma, diğer ülkelerin içişlerine karışmama temeline dayanacağını belirtmektedir.
• Dördüncü bölümde Çin’in hukukun üstünlüğü ilkesini ilerleteceği vurgulanmaktadır. 32. Madde’ye göre, “Uluslararası hukukun temel ilkelerine ve uluslararası ilişkilerin temel normlarına uyma temelinde ilerleyecek, Çin yabancılarla ilgili alanlarda yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasını güçlendirecektir”. 33. Madde’de ise önemli bir çelişki mevcuttur. Bu maddeye göre “Çin, uluslararası hukuku ve uluslararası ilişkilerin temel normlarını ihlal eden Çin’in egemenliğini, güvenliğini ve kalkınma çıkarlarını tehlikeye atan eylemlere karşı kısıtlatıcı önlemler alma hakkına sahiptir”.
• Beşinci bölümde temel olarak, Çin’in dış ilişkilerine olan mali taahhüdünü ve ulusal çıkarları korurken dış ilişkileri geliştirme becerisini güçlendirmesi teyit edilmektedir.
• Altıncı ve son bölüm ise Madde 45 kapsamında yasanın 1 Temmuz 2023 tarihinde yürürlüğe gireceğini belirtmektedir.