Çıkar grupları, hükümetin politika veya faaliyetlerini etkilemeyi amaçlayan, ortak maddi veya manevi çıkarlar etrafında birleşmiş ve bu çıkarlar çerçevesinde iyi bir şekilde örgütlenmiş gruplardır. Ortak çıkarları doğrultusunda, yönetim erkini ele geçirmek ya da yürütmek yerine dışarıdan bir etki kullanmaya çalıştıkları için de siyasi partilerden ayrılırlar.
Çıkar gruplarıyla baskı grupları kimi zaman birbirlerinin yerine kullanılır, ancak özellikle nitelik açısından aralarında farklılıklar vardır. Baskı grupları, siyasal karar alma sürecinde siyasal iktidar ve bürokrasi üzerinde çeşitli yöntem ve araçlarla doğrudan etkili olmaya ve dahası baskı kurmaya çalışan organizasyonlardır. Burada çıkar gruplarından farklı olarak vurgulanan siyasal otoriteleri etkilemeye çalışma niteliği, çoğu siyaset bilimci tarafından baskı gruplarını çıkar gruplarından ayıran en önemli fark olarak kabul edilmektedir. Ne zaman ki, bir çıkar grubu, faaliyetleri ile organize olarak siyasal karar alma sürecini doğrudan veya dolaylı olarak etkileme ve menfaat elde etme çabası içine girerse o zaman, o grubu “baskı grubu” olarak adlandırabiliriz. Baskı grupları karar alma organlarını, siyasal otoriteyi kendi çıkarları doğrultusunda etkilemeyi ve baskı uygulamayı amaçlar. Çıkar grupları belirgin bir biçimde dar bir konu merkezine sahiptirler. Çünkü genellikle belli bir grubun özel bir meselesiyle ya da çıkarıyla ilgilenirler.
Çıkar grupları, üyelerinin toplum içindeki konumlarına, grubun üye sayısı ve nitelikleri bakımından durumuna, grubun ekonomik gücüne, grubun ortak çıkarlarının ne tür çıkarlar olduğuna, grubun içinde bulunduğu siyasal rejime göre farklı şekilde sınıflandırılabilirler. Çıkar gruplarını şu şekilde sınıflandırmak mümkündür:
Ortak Menfaatlere ve Ortak Tutumlara Dayalı Çıkar Grupları : Ortak menfaatlere dayalı gruplar; iş veren birlikler ve işçi kuruluşları gibi gruplar iken; ortak tutumlara dayalı gruplar ise, ortak fikir ve ideolojileri benimseyen fikir dernekleri, vakıflar gibi kuruluşlardan oluşmaktadır.
Ölçek Açısından Çıkar Grupları: Bu grubu Kitle ve Kadro Çıkar Grupları olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Kitle çıkar grupları üye sayısı bakımından çok büyük ve mekan açısından da çok yaygın bir konuma sahiptir. Ekonomik bakımından toplumun güçsüz kesimlerinin oluşturdukları bu gruplar, güçlerini teşkilatlanma düzeyindeki genişlikten alırlar. İşçi sendikaları, esnaf ve çiftçi örgütleri kitlesel çıkar gruplarının en iyi örneklerini oluşturmaktadırlar. Öte yandan kadro çıkar gruplarında, üye sayı çok az ve grup içinde çok esnek bir yapılanma söz konusudur, ancak grup üyelerinin sahip oldukları konum, ekonomik güç ve toplumsal saygınlık gibi etkenler çıkar gruplarının etkinliğini arttırmaktadır. Kadro çıkar grupları, sahip oldukları konum dolaysıyla medya vb. güç odaklarını kullanarak hükümet kararlarını etkileyebilirler.
Amaçları Bakımından Çıkar Grupları: Üyelerinin menfaatlerini korumayı amaçlayan çıkar gruplarına örnek olarak ,mesleki çıkar grupları örnek verilebilir. İşçi sendikaları ise sosyal hakları elde etmeyi ve bunu genişletmeyi amaçlayan çıkar gruplarıdır. Çevrenin ve doğanın korunmasını amaçlayan, entelektüel gruplar da amaçları bakımından çıkar gruplarına örnek gösterilebilir.
Teşkilatlanmaları Bakımından Çıkar Grupları: Bu gruplar beklenilmeyen bir anda, belli bir olay karşısında ortaya çıkan gruplardır. Bu gruplar, ilişkileri düzensiz olan, genellikle akrabalık ve dil ilişkilerine bağlı, düzenli temellere dayanmayan, teşkilatlanmamış gruplar değil, aksine düzenli bir şekilde teşkilatlanmış gruplardır.
Kurumsal Çıkar Grupları: Yüksek düzeyde disiplin ve teşkilatlanma yapısına sahip kurumların oluşturdukları örgütlenmelerdir. Bu gruplar ortak çıkarlar etrafında toplanan bireylerden değil, kamu otoritesi tarafından kamu menfaatlerini korumak ve iyileştirmek amacıyla oluşturulan örgütlenmelerdir. Temel amaç, toplum hizmetidir; fakat hizmet etmek amacıyla siyasi sistemi kendi lehlerine çevirme gayreti içinde olabilirler. Bürokrasi ve ordu bu gruba en iyi önektir.
Bu sınıflandırmanın yanı sıra, çıkar gruplarını; ekonomik, sosyo-kültürel, dini etnik ve ekolojik vs. olarak da sınıflandırmak mümkündür.
Çıkar grupları karar organlarına kendi sorunlarına ilişkin bilgilendirmede bulunurlar ve kendi toplumsal tabanları genel eğilimler doğrultusunda akılcı çözüm önerileri sunarlar ve bu doğrultuda kamuoyunu bilgilendirme işlevini de üstlenirler. Çıkar grupları siyasi partilerle birlikte özellikle çoğulcu demokrasilerde birbirini tamamlayan unsurlar olurlar. Aynı zamanda çıkar grupları farklı toplumsal tabanın istek ve eğilimlerini öğrenme ve bunları karar alma sürecinde ilgili birimlere aktarma işlevi görürler. Bu işlev siyasi mekanizmanın işleyişini de kolaylaştırır. Günümüz temsili demokrasilerde çıkar gruplarının karar alma sürecine dahil olması demokrasiye yeni bir anlam kazandırmıştır. Çıkar grubunun en önemli amacı kendi ortak çıkarlarını korumak ve genişletmek için siyasi süreci etkilemektir. Çıkar grupları, lobicilik, kamuoyunu etkileme, kolektif rüşvet, sabotaj, başka partiyi destekleme vb. yöntemlerle siyasi süreci etkilemeye çalışırlar.
Sevda Kef
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) AKTAN, Coşkun Can, DİLEYİCİ, Dilek, Modern Politik İktisat Kamu Tercihi, Ankara, Seçkin Yayınları, 2007
2) HEYWOOD, Andrew, Siyaset , İstanbul, Adres yayınları, 2012
