Bölgeselleşme ve Bölgeselleşme Örneği: NAFTA

Uluslararası politikada bölgeyi tanımlamada 2 farklı ölçüt vardır. Birincisi, coğrafi anlamda yani kara parçası ya da denizdeki belli bir alana ilişkindir. İkincisi ise normatif tanımdır.¹ Aynı bölgede yer alan devletlerarasında ekonomi, ticaret, güvenlik alanlarında sürekli ve benzer ilişkiler bulunmasıdır. Bunların yanında etnik, dini ve kültürel unsurlarda bölge tanımının yapılmasında yardımcı konumdadır. Bölgeler, devletlerin kendilerine yakın sınırları olan ülkelerle ilişki kurma çabalarından ortaya çıkar. Kurulan ilişkiler bölgesel politikaları,  bölgesel politikaların sentezi olarak da uluslararası politikaları oluşturur.  Uluslararası politikada bölgelerin kesin bir sınıra sahip olup olmaması tartışmaya açık bir konudur. Örnek olarak Fas’ın Avrupa Ekonomik Topluluğuna üyelik başvurusunun Avrupa dışında kalması sebebiyle reddedilmesi gösterilebilir.   

Bölgeselleşme girişimleri 2 aşamada değerlendirilebilir: İlk aşama 1950-1980 yılları arasındaki dönemi kapsar.² Bu dönemde bölgeselleşme girişimleri sonraki yıllara göre daha çekimserdir, çünkü devlet egemenliği ve karşıtlığı daha ön plandadır. Bu dönemde Soğuk Savaş gibi etkenlerden dolayı devletlerin birinci önceliği güvenliktir. Bu öncelik yerini zamanla ekonomik bütünleşme hareketlerine bırakmıştır. İkinci aşama 1980 yılının sonundan günümüze gelen süreçtir. Bu aşamada Soğuk Savaş’ın güvenlik odaklı bakış açısı ortadan kalkmış uluslararası ticarette rekabet artmıştır. Bölgeselleşme ve küreselleşme birbirini tamamlayan ve destekleyen bir yapbozun parçaları gibidir.

Bölgeselleşme zamanla bölgesel örgütlere kapı açar. Bölgesel örgütler 3 farklı şekilde sınıflandırılır; Siyasal, Güvenlik ve Ekonomi Örgütleri. Bölgesel ekonomik örgütlere örnek olarak NAFTA’yı ele alacağız:

Kuzey Amerika Serbest Ticari Antlaşmasının(NAFTA) yapılmasını iki farklı şekilde yorumlayabiliriz. Geçmişe göre yorumladığımızda Amerika’nın bölgesel örgütlenme geleneği devletin kuruluşuna dayanmaktadır. Bildiğimiz üzere Amerika koloniler tarafından kurulmuştur, koordinasyon amaçlı bir araya gelen koloniler kıtadaki ilk bölgesel örgütlenmeyi başlatmışlardır. Geçmişe dayalı ikinci ana sebep ise Amerika halklarını bir araya getirmeyi hedefleyen, Monroe Doktrini ile temellerini sağlamlaştıran Pan-Amerikanizm ülküsüdür.³ Bu bölgesel örgütlenmeler geçmişten günümüze etkisini sürdürerek bölgesel ticari antlaşmaları tetiklemiştir. Günümüze göre yorumladığımızda bu ekonomik örgütün asıl kurulma sebebi ise dış borçları azaltma ve ihracatı arttırma isteğiydi.

Belirttiğim sebeplerden ötürü ortak amaçlar doğrultusunda Amerika, Kanada ve Meksika bir araya gelerek 4 yıl süren müzakereler sonucunda NAFTA’yı imzaladı. ⁴ Ülkeler arasında ikili antlaşmaların kökeni geçmişe dayanmaktadır: ABD-Kanada 1989 yılında serbest ticaret antlaşması imzalamıştır. Meksika ve ABD arasında 1985-1989 yılları arasında 3 antlaşma imzalanmıştır ve son olarak Kanada ve Meksika arasında 1990 yılında 10 antlaşma imzalanmıştır.

NAFTA’nın amaçlarını şöyle sıralayabiliriz;

• Tarım ürünlerinin antlaşma tarafı ülkeler tarafından gümrük vergisi olmadan alınması
• Ekonomik uçurumların kapatılarak ülkelerin iç ve dış ilişkilerinde toplumsal ve ekonomik istikrar sağlanmasıdır.⁵

NAFTA günümüzde dünyanın en büyük ticaret bloğunu temsil etmektedir. AB’nin ekonomik büyüklüğü 8,4 trilyon dolar iken 11,4 trilyon dolarlık büyüklüğüyle NAFTA’nın bir hayli gerisindedir.  NAFTA üyesi bir ülkenin hükümetinin gerçekleştir­diği politika değişikliğinin çalışma ve karlılık koşullarını kapsamlı ve olumsuz bir şekilde etkilemesi halinde, yatırımcılara ilgili hükümeti mahkemeye verme hakkı tanımaktadır. Bu nedenle, firmalar yasal olarak kendilerini güvende hissetmektedir. ⁶ Kanada’nın özellikle zengin doğal kaynakları da ülkeyi yatırımcı­lar açısından cazip kılmaktadır. Zengin petrol, doğal gaz, kömür, altın ve elmas madenleri gibi kaynaklara özellikle ABD firmaları ilgi göster­mekte ve bu çerçevede, Kanada’da firma almak yoluyla yatırıma yö­nelmektedir. 2000-2001 yılında Kanada’ya yapılan yabancı yatırımların önemli bir kısmı enerji sektörüne yapılmıştır. Ayrıca, zengin doğal kaynaklar girdi maliyetini azaltarak, ciddi bir avantaj sağlamaktadır.

NAFTA ‘yı imzalayan ülkelerin gelişme oranlarına bakarsak;

NAFTA sayesinde Kanada’nın 1994-1998 yılları arasında ABD ve Meksika’ya yaptığı ihracat sırasıyla %80 ve %65 oranında artarak, 271,5 milyar ve 1,4 milyar Dolara ulaşmıştır.

NAFTA’nın ilk on yılında ABD’nin Kanada ve Meksika’ya yönelik ihracatı 142 milyar Dolardan 263 milyar Dolara çıkmıştır. Meksika’nın sadece ABD’ye yönelik ihracatı %242 artmıştır.

Meksika, NAFTA ortaklarına 2000 yılında yaklaşık 151 milyar Dolarlık ihracat yapmıştır. Bu rakam, 1993’deki duruma göre % 240’lık bir artış anlamına gelmektedir. Bu artış aynı zamanda Meksika’nın diğer ülkelerle yaptığı ihracattaki artışın iki katıdır. 1993-2001 yıllarında Meksika’nın ihracatındaki bu artış, Meksika milli gelirindeki artışın yarısından fazlasını oluşturmuştur. Nitekim Meksika’da işgücünün 1/5’i ihracat için üretim yapmaktadır. 1995 – 2000 yılları arasında yaratılan 3,5 milyon dolarlık istihdamın yarısı NAFTA sayesinde ortaya çıkmıştır.

NAFTA hakkında olumsuz düşünceler;

• NAFTA’nın en çok işçileri olumsuz etkilediği düşünülüyor sebebi ise işçi ücretlerinin gerçekte %13;5 oranında azalması ve yatırımcılara tanınan mahkeme hakkının tanınmaması
• ABD ve Kanada’nın Meksika’dan işçi alarak ucuz iş gücü yaratması kendi ülke vatandaşlarının tepkilerine yol açmıştır.⁷
• Meksika’nın tarım konusundaki yanlış politikaları yoksulluk seviyesinin artmasına sebep olmuştur.

 Sonuç olarak; NAFTA ticari açıdan değerlendirildiğinde üye ülkelerin ekonomik gelişmelerine ve dolayısıyla ulusal güç unsurlarına⁸ belirgin şekilde katkıda bulunmuştur.

1993 yılında 306 milyar dolar olan NAFTA üyeleri arasındaki ticaret hacminin 2002 yılında iki kat artarak 621 milyar dolara yükseldiği gözlenmiştir.⁹ NAFTA ile 140.000’in üzerinde küçük ve orta-ölçekli işletme desteklenmiştir¹⁰ Kanada’nın Meksika’ya yaptığı yatırım NAFTA yürürlüğe girdiğinden beri çarpıcı biçimde artmıştır. 1993 yılında 530 milyon dolar iken 2015 yılında bu sayı 14.8 milyar dolara kadar çıkmıştır.¹¹

Gümrük vergilerinin azaltılması ABD ve Kanada gibi ülkelere göre daha küçük ticaret hacmine sahip Meksika’nın gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Özellikle Meksika’nın gelişimi diğer küçük çaplı ülkelerin gelişimine örnek teşkil edebilir.

Gizem DAŞ

KAYNAKÇA:

1.  Uluslararası Örgütler- Devletlerin Örgütlenme Mantığı Davut Ateş/ Dora Basın Yayın Dağıtım 2014
2. Uluslararası Örgütler- Devletlerin Örgütlenme Mantığı’ Davut Ateş/ Dora Basın Yayın Dağıtım 2014
3. Devletlerarası ve Hükümetler-Dışı Uluslararası Örgütler Mehmet Hasgüler- Mehmet B. Uludağ/Paradigma Kitabevi/Ekim 2014 s.241
4. Gary Cylde Hufbauer and Jeffry J. Schott, Institute for International Economics, “North American Free Trade : Issues and Recommendations”, (Washington D.C. March 1992), s.3
5. http://www.ekodialog.com/ekonomi_kurumlari/kuzey_amerika_serbest_ticaret_nafta.html
6. http://www.ekodialog.com/ekonomi_kurumlari/kuzey_amerika_serbest_ticaret_nafta.html
7. yunus.hacettepe.edu.tr/~uras02/Hacettepe/4.sinif/…/Nafta.doc
8. Noam Chomsky, “Profit over People, Neoliberalism and Global Order”, (Seven Stories Press, NY, Toronto, London, 1999), s. 125.
9. http://www.mfa.gov.tr/amerika-birlesik-devletleri_nin-dis-ticaret-politikasinda-serbest-ticaret-anlasmalarinin-yeri-___.tr.mfa/ VII. ABD’nin taraf olduğu veya oluşturmaya çalıştığı Bölgesel Serbest Ticaret Anlaşmaları
10. https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/north-american-free-trade-agreement-nafta
11. http://www.international.gc.ca/trade-agreements-accords-commerciaux/agr-acc/nafta-alena/facts.aspx?lang=eng
12. Uluslar arası Örgütler Devletlerin Örgütlenme Mantığı Dora Basın Yayın Dağıtım/2014
13.  Devletlerarası ve Hükümetler-Dışı Uluslar arası Örgütler’ Mehmet Hasgüler- Mehmet B. Uludağ/Paradigma Kitabevi/Ekim 2014
14. http://www.mfa.gov.tr/Amerika Birleşik Devletleri’nin Dış Ticaret Politikasında Serbest Ticaret Anlaşmalarının Yeri
15. https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/north-american-free-trade-agreement-nafta
16. http://www.international.gc.ca/trade-agreements-accords-commerciaux/agr-acc/nafta-alena/facts.aspx?lang=eng