Temel kuruluş amacı dünya barış ve güvenliğini korumak olan Birleşmiş Milletler’in, bu amaca hizmet eden en önemli ve yetkili organı olan Güvenlik Konseyidir. BM’yi dünya politikasında en önemli küresel kuruluş haline getiren olaylar, bölgesel çatışmalar ve krizler vesilesiyle oluştuğu ve bu konularla ilgilenen başlıca organ olduğu için örgütün en kritik organıdır.
Birleşmiş Milletler’in diğer organları sadece tavsiye kararı alabilirken, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararları, tüm üye ülkeler açısından bağlayıcılık taşımaktadır. Bu bağlayıcılık, üye ülkelerin tamamına yakını tarafından imzalanmış olan Birleşmiş Milletler Tüzüğü’nde açık bir şekilde belirtilmiştir. Güvenlik Konseyi’nin yetki ve görevleri ise, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözülmesi, savaş ve saldırıların önlenmesi olarak belirlenmiştir. Ayrıca kendisine sunulan ya da el koyduğu bir uyuşmazlığın giderilmesinde soruşturma, uzlaştırma, arabuluculuk faaliyetlerinde de bulunabilir. Barışın tehdit edilmesi durumunda ise çeşitli zorlama önlemleri alabilir. Bunlar, ekonomik ilişkileri, ulaştırma ve iletişim ilişkilerini kesme biçiminden askeri müdahaleye kadar tırmanabilir.
Güvenlik Konseyi, belirli dönemlerde toplanır; üyelerden her biri, dilerse bir hükümet üyesi ya da özel olarak atanmış başka bir temsilci tarafından bu toplantılarda temsil olunabilir. Uyulması zorunlu kararlar alma yetkisine sahip, gerekli olan her zamanda toplanmaya hazır bulunan Konsey’de kararlar 3/5 oy çokluğu ile alınır. Yöntem sorununa ilişkin bir kararda herhangi dokuz üyenin olumlu oyuna başvuran Güvenlik Konseyi, yöntem dışı kararlarda sürekli üyelerin olumsuz oyları bulunmamak (veto vermemeleri) kaydıyla dokuz olumlu oy arar. Sürekli üyelerden birisinin olumsuz oy kullanarak bir kararın alınmasına engel olması, o ülkenin veto hakkını kullanması anlamına gelmektedir. Konsey’in üyesi olan on beş ülkenin beş tanesi, veto hakkına sahip olan (ABD, Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa ve İngiltere) sürekli üyelerdir. Diğerleri ise coğrafya bakımından bir dağılım da göz önünde tutularak her iki yılda bir Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yapılan seçimlerle belirlenir. Konsey Başkanlığı ise ayda bir üye ülkeler arasında el değiştirir.
Birleşmiş Milletler’in üyeleri, örgütün hızlı ve etkili hareket etmesini sağlamak için, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasında başlıca sorumluluğu Güvenlik Konseyi’ne bırakırlar ve bu sorumluluk gereğince görevlerini yerine getirirken Güvenlik Konseyi’nin kendi adlarına hareket ettiğini kabul ederler. Ancak Güvenlik Konseyi de bu görevleri yerine getirirken Birleşmiş Milletler’in Amaç ve İlkeleri’ne uygun hareket eder.
Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın 26. maddesine göre; dünyanın insan ve ekonomi kaynaklarının, yalnızca en küçük bölümünü silahlanmaya ayırarak, uluslararası barış ve güvenliğin sağlanıp korunmasını kolaylaştırmak için Güvenlik Konseyi, 47. Madde’de öngörülen Askeri Kurmay Komitesi’nin de yardımıyla, silahlanmanın düzenlenmesi için bir sistem kurmak üzere Birleşmiş Milletler üyelerine sunulacak planlar hazırlamakla yükümlüdür. Güvenlik Konseyi üyesi olmayan herhangi bir Birleşmiş Milletler üyesi, Güvenlik Konseyi’ne sunulan herhangi bir sorunun görüşülmesine, eğer Konsey bu üyenin çıkarlarının özellikle söz konusu olduğu görüşüne varmışsa, oy hakkı olmaksızın katılabilir. Güvenlik Konseyi üyesi olmayan herhangi bir Birleşmiş Milletler üyesi veya Birleşmiş Milletler üyesi olmayan herhangi bir devlet, Güvenlik Konseyi’nin incelediği bir uyuşmazlığa taraf ise, bu uyuşmazlığa ilişkin görüşmelere, oy hakkı olmaksızın katılmaya, çağrılabilir. Ayrıca 34. maddeye göre Güvenlik Konseyi, herhangi bir uyuşmazlık veya uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek ya da uyuşmazlık doğurabilecek bir durum konusunda, bu uyuşmazlık ya da durumun süregitmesinin uluslararası barış ve güvenliğin korunmasını tehlikeye düşürme eğiliminde olup olmadığını saptamak için soruşturmada bulunabilir. Diğer taraftan BM Antlaşması’nın hiçbir hükmü, üyelerinden birinin silahlı bir saldırıya hedef olması halinde, Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliğin korunması için gerekli önlemleri alıncaya dek, bu üyenin doğal olan bireysel ya da ortak meşru savunma hakkını tehlikeye düşürmez. Üyelerin bu meşru savunma hakkını kullanırken aldıkları önlemler hemen Güvenlik Konseyi’ne bildirilir ve Konsey’in işbu Antlaşma gereğince uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için gerekli göreceği biçimde her an hareket etme yetki ve görevini hiçbir biçimde etkilemez.
Ancak Yeni Üyeler Komitesi ve Prosedür Komitesi olmak üzere iki daimi komitesi ve BM Güç Kullanımını Önleme Kuruluşu, Kıbrıs’taki BM Gücü, Irak-İran Askeri İnceleme Grubu vs. gibi ‘’ad hoc (özel)’’ komiteleri bulunan Güvenlik Konseyi’nin, veto yetkisine sahip beş daimi üyesinin aynı zamanda dünyanın en çok silah üreten ve pazarlayan ülkeler olmasına, yani dünya silah ticaretinin baş aktörlerinden oluşan Güvenlik Konseyi Ülkeleri’nin dünya barışına kalıcı katkıda bulunacak kararlar verebileceğine bazı çevreler şüpheyle bakmaktadır.
Ayşegül Yıldırım
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) Birleşmiş Milletler Antlaşması, Web Adresi: http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/35501-Birlesmis-Milletler-Antlasmasi.pdf
2) Hasgüler, Mehmet, Uludağ, Mehmet, Uluslararası Örgütler. Alfa Yayın. 3. Baskı. Kasım 2007
3) Sönmezoğlu, Faruk, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, Der Yayınları. 4. Baskı. 2010
4) Web Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_G%C3%BCvenlik_Konseyi
